Lepiężnik biały
Lepiężnik biały (Petasites albus) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Występuje w Europie i południowo-zachodniej Azji, głównie na obszarach górskich. Bylina kwitnąca wczesną wiosną i później rozwijająca okazałe liście asymilacyjne. Rośnie w miejscach wilgotnych, zwykle w pobliżu cieków.
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
lepiężnik biały | ||
Nazwa systematyczna | |||
Petasites albus (L.) Gaertn. Fruct. Sem. Pl. 2: 406 (1791)[3] | |||
Synonimy | |||
|
Rozmieszczenie geograficzne
edytujZasięg obejmuje znaczną część Europy od Francji na zachodzie, po Półwysep Skandynawski i Polskę na północy, Kaukaz na wschodzie oraz Włochy, Grecję i Azję Mniejszą na południu. Występował tez w północnej Afryce w Algierii, ale tam wymarł. Z kolei jako introdukowany rośnie także na Wyspach Brytyjskich i w krajach bałtyckich[3]. W Polsce jest gatunkiem rozpowszechnionym w górach i obszarach podgórskich od ok. 300 do 1200 (Bieszczady)[4] i 1700 m n.p.m. (Tatry)[5], poza tym liczne stanowiska ma w pasie Wyżyn Polskich, i rozproszone, pojedyncze na Nizinie Mazowieckiej, Nizinach Sasko-Łużyckich oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej i jej okolicach[4][6].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Roślina zielna z długim, cienkim i pustym wewnątrz kłączem, które ma wyrównaną powierzchnię – nie ma zgrubień w rozgałęzieniach, żeberkowania ani wypukłych blizn po liściach. Wiosną rozwijają się początkowo tylko pędy kwiatostanowe, osobno męskie i żeńskie (roślina dwupienna), później liście[4]. Łodygi kwiatonośne są grube, jasnozielone, u okazów z kwiatami męskimi osiągające do 40 cm, z żeńskimi do 80 cm[5].
- Liście
- Na łodygach kwiatonośnych bezogonkowe, lancetowate, kremowo-zielone, w miarę rozwoju rośliny stopniowo zieleniejące i wydłużające się[5]. Oprócz niewielkich liści łodygowych, lepiężnik wytwarza też liście odziomkowe wyrastające bezpośrednio z kłącza. Olbrzymie te liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Osiągają średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Liście te, podobnie jak liście lepiężnika różowego, są największymi liśćmi wśród roślin dziko rosnących w Polsce. Mają długie ogonki, wyrastające z kłącza pionowo lub ukośnie do góry. Ich blaszka liściowa o sercowato-nerkowatym kształcie jest nierówno ząbkowana i na dolnej powierzchni pokryta gęstym, krótkim kutnerem.
- Kwiaty
- Drobne kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Kwiaty żeńskie składają się tylko ze słupka o długiej szyjce i dwudzielnym znamieniu, oraz z puchu (powstałego z przekształconego okwiatu). Kwiaty męskie mają koronę z 5 płatkami, zrośniętymi dołem w rurkę, pręciki zrośnięte w rurkę, oraz niepłodny słupek. Czasami w koszyczkach męskich występuje kilka kwiatów żeńskich.
- Owoce
- Niełupki do 3 mm długości z puchem kielichowym w postaci wieńca białych, nierozgałęzionych włosków[4].
- Gatunki podobne
- W górach występuje bardzo podobny lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus. Ma on starsze liście nagie, a włoski na listkach okrywy koszyczków grube i gruczołowate.
Biologia i ekologia
edytuj- Bylina[5], geofit, hemikryptofit[7]. Jest to jedna z najwcześniej kwitnących roślin wiosną, jej grube pąki wyłaniają się z gruntu już w marcu[5]. Kwitnienie trwa do maja, poprzedzając rozwój liści[7]. Liście wydzielają ostry i gorzki zapach[5]. Owoce rozsiewane są przez wiatr, dzięki puchowi kielichowemu tworzącemu aparat lotny nieraz na duże odległości.
- Siedlisko: Rośnie w miejscach wilgotnych, nieco cienistych, zarówno na skałach wapiennych, jak i granitowych[5] – wzdłuż brzegów potoków i rzek, na mokradłach śródleśnych i w niezbyt gęstych lasach, w wąwozach, obsuwach[5][4], na źródliskach[7].
- Fitosocjologia: jest gatunkiem charakterystycznym dla All. Adenostylion alliariae i Ass. Petasitetum albi[8].
- Liczba chromosomów 2n = 60[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b c Petasites albus (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-07-18] .
- ↑ a b c d e Jan Walas , Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307 .
- ↑ a b c d e f g h Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966, s. 162.
- ↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 400. ISBN 83-915161-1-3.
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 488. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- African Plant Database ID: 163849
- BioLib: 41447
- EoL: 6195471
- EUNIS: 161005
- FloraWeb: 4178
- GBIF: 3088293
- iNaturalist: 55763
- IPNI: 237345-1
- NCBI: 904458
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-79731
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:237345-1
- Tela Botanica: 48366
- identyfikator Tropicos: 2702990
- CoL: 4FCYP