Lepiężnik biały

Lepiężnik biały
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	lepiężnik
Gatunek	lepiężnik biały
	Nazwa systematyczna
	Petasites albus (L.) Gaertn.; Fruct. Sem. Pl. 2: 406 (1791)
Synonimy
	Petasites albus var. ramosus (Baumg.) P.Fourn.; Petasites glabrescens Hoppe ex DC.; Petasites petasites H.Karst.; Petasites ramosus Baumg.; Petasites vulgaris subsp. albus Bonnier & Layens; Tussilago alba L.; Tussilago glabrescens Steud.; Tussilago lutea J.F.Gmel.; Tussilago ramosa (Baumg.) Hoppe;
	Petasites albus var. ramosus (Baumg.) P.Fourn.; Petasites glabrescens Hoppe ex DC.; Petasites petasites H.Karst.; Petasites ramosus Baumg.; Petasites vulgaris subsp. albus Bonnier & Layens; Tussilago alba L.; Tussilago glabrescens Steud.; Tussilago lutea J.F.Gmel.; Tussilago ramosa (Baumg.) Hoppe;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lepiężnik biały (Petasites albus) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Występuje w Europie i południowo-zachodniej Azji, głównie na obszarach górskich. Bylina kwitnąca wczesną wiosną i później rozwijająca okazałe liście asymilacyjne. Rośnie w miejscach wilgotnych, zwykle w pobliżu cieków.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg obejmuje znaczną część Europy od Francji na zachodzie, po Półwysep Skandynawski i Polskę na północy, Kaukaz na wschodzie oraz Włochy, Grecję i Azję Mniejszą na południu. Występował tez w północnej Afryce w Algierii, ale tam wymarł. Z kolei jako introdukowany rośnie także na Wyspach Brytyjskich i w krajach bałtyckich^[3]. W Polsce jest gatunkiem rozpowszechnionym w górach i obszarach podgórskich od ok. 300 do 1200 (Bieszczady)^[4] i 1700 m n.p.m. (Tatry)^[5], poza tym liczne stanowiska ma w pasie Wyżyn Polskich, i rozproszone, pojedyncze na Nizinie Mazowieckiej, Nizinach Sasko-Łużyckich oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej i jej okolicach^[4]^[6].

Morfologia

Kwiatostan męski

Kwiatostan żeński

Liście lepiężnika białego

Pokrój: Roślina zielna z długim, cienkim i pustym wewnątrz kłączem, które ma wyrównaną powierzchnię – nie ma zgrubień w rozgałęzieniach, żeberkowania ani wypukłych blizn po liściach. Wiosną rozwijają się początkowo tylko pędy kwiatostanowe, osobno męskie i żeńskie (roślina dwupienna), później liście^[4]. Łodygi kwiatonośne są grube, jasnozielone, u okazów z kwiatami męskimi osiągające do 40 cm, z żeńskimi do 80 cm^[5].

Liście: Na łodygach kwiatonośnych bezogonkowe, lancetowate, kremowo-zielone, w miarę rozwoju rośliny stopniowo zieleniejące i wydłużające się^[5]. Oprócz niewielkich liści łodygowych, lepiężnik wytwarza też liście odziomkowe wyrastające bezpośrednio z kłącza. Olbrzymie te liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Osiągają średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Liście te, podobnie jak liście lepiężnika różowego, są największymi liśćmi wśród roślin dziko rosnących w Polsce. Mają długie ogonki, wyrastające z kłącza pionowo lub ukośnie do góry. Ich blaszka liściowa o sercowato-nerkowatym kształcie jest nierówno ząbkowana i na dolnej powierzchni pokryta gęstym, krótkim kutnerem.

Kwiaty: Drobne kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Kwiaty żeńskie składają się tylko ze słupka o długiej szyjce i dwudzielnym znamieniu, oraz z puchu (powstałego z przekształconego okwiatu). Kwiaty męskie mają koronę z 5 płatkami, zrośniętymi dołem w rurkę, pręciki zrośnięte w rurkę, oraz niepłodny słupek. Czasami w koszyczkach męskich występuje kilka kwiatów żeńskich.
Owoce: Niełupki do 3 mm długości z puchem kielichowym w postaci wieńca białych, nierozgałęzionych włosków^[4].
Gatunki podobne: W górach występuje bardzo podobny lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus. Ma on starsze liście nagie, a włoski na listkach okrywy koszyczków grube i gruczołowate.

Biologia i ekologia

Bylina^[5], geofit, hemikryptofit^[7]. Jest to jedna z najwcześniej kwitnących roślin wiosną, jej grube pąki wyłaniają się z gruntu już w marcu^[5]. Kwitnienie trwa do maja, poprzedzając rozwój liści^[7]. Liście wydzielają ostry i gorzki zapach^[5]. Owoce rozsiewane są przez wiatr, dzięki puchowi kielichowemu tworzącemu aparat lotny nieraz na duże odległości.
Siedlisko: Rośnie w miejscach wilgotnych, nieco cienistych, zarówno na skałach wapiennych, jak i granitowych^[5] – wzdłuż brzegów potoków i rzek, na mokradłach śródleśnych i w niezbyt gęstych lasach, w wąwozach, obsuwach^[5]^[4], na źródliskach^[7].
Fitosocjologia: jest gatunkiem charakterystycznym dla All. Adenostylion alliariae i Ass. Petasitetum albi^[8].
Liczba chromosomów 2n = 60^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Petasites albus (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-07-18] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JanJ. Walas JanJ., Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966, s. 162.
↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 400. ISBN 83-915161-1-3.
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 488. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Petasites albus (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-07-18] .

[walas-4] JanJ. Walas JanJ., Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307 .

[radwanska-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966, s. 162.

[6] Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 400. ISBN 83-915161-1-3.

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 488. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]