Lepiężnik biały

gatunek rośliny

Lepiężnik biały (Petasites albus) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Występuje w Europie i południowo-zachodniej Azji, głównie na obszarach górskich. Bylina kwitnąca wczesną wiosną i później rozwijająca okazałe liście asymilacyjne. Rośnie w miejscach wilgotnych, zwykle w pobliżu cieków.

Lepiężnik biały
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

lepiężnik

Gatunek

lepiężnik biały

Nazwa systematyczna
Petasites albus (L.) Gaertn.
Fruct. Sem. Pl. 2: 406 (1791)[3]
Synonimy
  • Petasites albus var. ramosus (Baumg.) P.Fourn.
  • Petasites glabrescens Hoppe ex DC.
  • Petasites petasites H.Karst.
  • Petasites ramosus Baumg.
  • Petasites vulgaris subsp. albus Bonnier & Layens
  • Tussilago alba L.
  • Tussilago glabrescens Steud.
  • Tussilago lutea J.F.Gmel.
  • Tussilago ramosa (Baumg.) Hoppe[3]

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Zasięg obejmuje znaczną część Europy od Francji na zachodzie, po Półwysep Skandynawski i Polskę na północy, Kaukaz na wschodzie oraz Włochy, Grecję i Azję Mniejszą na południu. Występował tez w północnej Afryce w Algierii, ale tam wymarł. Z kolei jako introdukowany rośnie także na Wyspach Brytyjskich i w krajach bałtyckich[3]. W Polsce jest gatunkiem rozpowszechnionym w górach i obszarach podgórskich od ok. 300 do 1200 (Bieszczady)[4] i 1700 m n.p.m. (Tatry)[5], poza tym liczne stanowiska ma w pasie Wyżyn Polskich, i rozproszone, pojedyncze na Nizinie Mazowieckiej, Nizinach Sasko-Łużyckich oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej i jej okolicach[4][6].

Morfologia

edytuj
 
Kwiatostan męski
 
Kwiatostan żeński
 
Liście lepiężnika białego
Pokrój
Roślina zielna z długim, cienkim i pustym wewnątrz kłączem, które ma wyrównaną powierzchnię – nie ma zgrubień w rozgałęzieniach, żeberkowania ani wypukłych blizn po liściach. Wiosną rozwijają się początkowo tylko pędy kwiatostanowe, osobno męskie i żeńskie (roślina dwupienna), później liście[4]. Łodygi kwiatonośne są grube, jasnozielone, u okazów z kwiatami męskimi osiągające do 40 cm, z żeńskimi do 80 cm[5].
Liście
Na łodygach kwiatonośnych bezogonkowe, lancetowate, kremowo-zielone, w miarę rozwoju rośliny stopniowo zieleniejące i wydłużające się[5]. Oprócz niewielkich liści łodygowych, lepiężnik wytwarza też liście odziomkowe wyrastające bezpośrednio z kłącza. Olbrzymie te liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Osiągają średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Liście te, podobnie jak liście lepiężnika różowego, są największymi liśćmi wśród roślin dziko rosnących w Polsce. Mają długie ogonki, wyrastające z kłącza pionowo lub ukośnie do góry. Ich blaszka liściowa o sercowato-nerkowatym kształcie jest nierówno ząbkowana i na dolnej powierzchni pokryta gęstym, krótkim kutnerem.
Kwiaty
Drobne kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Kwiaty żeńskie składają się tylko ze słupka o długiej szyjce i dwudzielnym znamieniu, oraz z puchu (powstałego z przekształconego okwiatu). Kwiaty męskie mają koronę z 5 płatkami, zrośniętymi dołem w rurkę, pręciki zrośnięte w rurkę, oraz niepłodny słupek. Czasami w koszyczkach męskich występuje kilka kwiatów żeńskich.
Owoce
Niełupki do 3 mm długości z puchem kielichowym w postaci wieńca białych, nierozgałęzionych włosków[4].
Gatunki podobne
W górach występuje bardzo podobny lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus. Ma on starsze liście nagie, a włoski na listkach okrywy koszyczków grube i gruczołowate.

Biologia i ekologia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. a b c Petasites albus (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-07-18].
  4. a b c d e Jan Walas, Petasites Mill., Lepiężnik, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 307.
  5. a b c d e f g h Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1966, s. 162.
  6. Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 400. ISBN 83-915161-1-3.
  7. a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 488. ISBN 83-01-14342-8.
  8. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.