Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się małym spadkiem, stromymi zboczami oraz wąskim, choć płaskim dnem[1][2]. Cechą wyróżniającą wąwóz od innych podobnych form erozyjnych jest urwistość górnych części zboczy (są one pionowe lub zbliżone do pionowych) w przekroju poprzecznym doliny[3]. Powstaje w średnio spoistych skałach (gliny, lessy, iły) wskutek erozji dennej wód okresowych lub epizodycznych (erozja wąwozowa) i z czasem przekształca się w parów[1]. Wąwozy mają długość do 20 kilometrów[4] i głębokość od kilku do stu metrów[potrzebny przypis]. Łączna długość wąwozów w Polsce wynosi ok. 40 000 km[5].

Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu (uważany niekiedy za debrzę)

W Polsce wąwozy najczęściej występują na obszarach lessowych w województwach małopolskim (na ponad 50% powierzchni województwa), podkarpackim (na 24% powierzchni), świętokrzyskim i lubelskim (na 20% każdego z nich)[6]. Przykładami wąwozów są:

Ponadto nazwę wąwóz nadawano różnym podobnym morfologicznie obiektom (np. jarom), które nie spełniają jednak kryteriów definicji naukowej wąwozu[2]. Przykładami takich obiektów są[8]:

Formy podobne do wąwozów (ale nimi niebędące, mimo nazwy własnej) mogą się tworzyć w skałach krasowiejących (wapiennych, gipsowych) na skutek erozyjnej działalności wód płynących, np. Wąwóz Kraków, będący jarem krasowym i gardzielą[9].

Przypisy

edytuj
  1. a b Jaroszewski i in.
  2. a b Migoń s. 148-149
  3. Cabaj s. 16-17
  4. Józefaciuk i in. s. 64
  5. Józefaciuk i in. s. 83
  6. Józefaciuk i in. s. 83-86
  7. Migoń ryc. 7.7
  8. Migoń s. 148-149, 166
  9. Migoń s. 148-149, 165

Bibliografia

edytuj
  • Cabaj W. 2011: Pojęcia w nauczaniu geografii fizycznej. Wyd. Naukowe Uniw. Pedagogicznego, Kraków.
  • Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985, ISBN 83-220-0196-7.
  • Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R.: Rozwój, skutki i występowanie erozji wąwozowej w Polsce oraz metody zagospodarowania wąwozów. Monografie i rozprawy naukowe, Puławy : Dział Upowszechniania i Wydawnictw IUNG-PIB 2016, ISBN 978-83-7562-242-3.
  • Migoń P., Geoturystyka. PWN, Warszawa 2012.