Lepilemur czarnopręgi
Lepilemur czarnopręgi[6], lepilemur skryty[6] (Lepilemur dorsalis) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lepilemurowatych (Lepilemuridae). Należy do małych lepilemurów, ma tępy pysk, długi ogon i ciemną pręgę na grzbiecie. Występuje na północnym zachodzie Madagaskaru. Zagraża mu wyginięcie. Dalszych wyjaśnień wymaga jego relacja z lepilemurem skrytym i zwinnym.
| Lepilemur dorsalis[1] | |||
| J.E. Gray, 1870[2] | |||
 Okaz muzealny | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
lepilemur czarnopręgi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Budowa edytuj
Głowa i tułów mierzą około od 23 do 26 cm, ciało wieńczy ogon osiągający 26–28 cm[7]. Zwierzę waży od 550[8], do 770 g. Czyni to lepilemura czarnopręgiego małym przedstawicielem swego rodzaju[7].
Ciało porasta futro barwy średniego brązu do szarego brązu na dorsalnej powierzchni ciała i na ogonie. Uwagę zwraca ciemniejszy pas biegnący pośrodkowo grzbietem. Brzuszna strona ciała jest jaśniejsza, choć również szarobrązowa, wyróżnia się okolica gardła, bardziej blado zabarwiona. Badacze opisują pysk zwierzęcia jako tępy. Twarz ma barwę ciemnego brązu z dużymi oczami koloru brązu bądź czerwonopomarańczowego. Małych, zaokrąglonych uszu prawie nie widać spod futra[7].
Zwierzę cechuje się długim ogonem[7].
Genetyka edytuj
Wedle badań z 1978 diploidalna liczba chromosomów 2n = 26, podczas gdy liczba fundamentalna FN = 44[9].
Systematyka edytuj
Pierwszego opisu dokonał John Edward Gray w 1870[5][2] bądź 1871. Jako miejsce typowe wskazał Madagaskar[2]. Dokładne umiejscowienie miejsca typowego nastręcza pewne trudności. Może nim być Mourountsang, a więc Anorontsagana ze współrzędnymi 13°55′S 47°55′E/-13,916667 47,916667 bądź też Passandava, czyli Ampasindava ze współrzędnymi 13°40′S 48°15′E/-13,666667 48,250000[7]. Holotyp to skóra dorosłego samca (sygnatura BMNH 1868.9.7.5) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[10].
Dalsze badania wskazały jednak na pewne trudności w systematyce lepilemurów północno-zachodniego Madagaskaru. W latach 2006–2007 trzy różne zespoły badawcze przeprowadziły niezależne badania, w efekcie których opisały one nowe gatunki lepilemurów. Okazało się jednak, że operowały one różniącymi się od siebie pojęciami L. dorsalis, o innym miejscu typowym. Wpłynęło to na pewność opisanych przez badaczy nowych gatunków, jak Lepilemur mittermeieri (lepilemur skryty) czy Lepilemur tymerlachsonori (lepilemur zwinny). Jeśliby więc przyjąć za właściwe miejsce typowe lepilemura czarnopręgiego Anorontsaganę, lepilemur skryty byłby osobnym gatunkiem, a lepilemur zwinny młodszym synonimem lepilemura czarnopręgiego[7]. Jednakże badacze raczej utożsamiają lepilemura skrytego z czarnopręgim[11].
Dodatkowy problem wynika z opisu w 1896 Lepilemur grandidieri z tego samego regionu. Może on w rzeczywistości stanowić synonim jednego z później opisanych z tej samej okolicy lepilemurów[7].
Nie wyróżnia się podgatunków[7].
W 2017 Lei et al. opublikowali analizę filogenetyczną, w której zbadano mtDNA 26 gatunków lepilemurów, potwierdzając monofiletyzm 25 linii i wykrywając klad Lepilemur mittermeieri + Lepilemur dorsalis. W efekcie uzyskano następujące drzewo[12] (uproszczono):
|
Perodictius potto, Galago senegalensis, Otolemur crassicaudatus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W 2021 Roos et al. opublikowali wyniki badań, w których zsekwencjonowali mtDNA holotypów L. dorsalis i L. grandidieri. Otrzymali w rezultacie identyczne genomy mitochondrialne. W efekcie autorzy zsynonimizowali oba gatunki, zachowując mającą pierwszeństwo nazwę L. dorsalis. L. grandidieri uznali za jego młodszy synonim, podobnie jak L. mittermeieri. Otrzymane w wyniku badań drzewo ogólnie przypomina jednak wcześniejsze z badań Lei et al. z 2017[11]. Wyniki Roos et al. z 2021 uznane zostały przez IUCN, która zsynonimizowała gatunki[5].
Etymologia edytuj
Tryb życia edytuj
Zwierzę prowadzi samotny, nocny tryb życia. Do 2013 w ogóle nie był badany na wolności[7], potem zaś przeprowadzono jedynie krótkotrwałe badania. Za dnia lepilemur czarnopręgi schronienia poszukuje w dziuplach drzew, w lasach bardziej otwartych, zrzucających liście, nie będzie również stronił od chronienia się w gąszczu[5]. Potrafi wydawać głośne okrzyki[8]. Długość pokolenia IUCN ocenia na 5 lat[5].
Do 2013 nie było żadnych informacji o rozrodzie zwierzęcia[7]. Później pojawiły się informacje, że samica rodzi pojedyncze młode od sierpnia do listopada[5].
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
Lepilemur czarnopręgi, jak wszyscy przedstawiciele jego rodziny[15], jest endemitem Madagaskaru. Cechuje się ograniczonym zasięgiem występowania, nie sięgając poza region Sambirano. Zasięg ten występuje wokół miejscowości Ambanja[7]. IUCN szacuje zasięg występowania (extent of occurence) na 7082 km², zwracając uwagę na jego fragmentację. Tereny te leżą na wysokości między 100 a 370 m nad poziomem morza[5].
Ekologia edytuj
Siedliskiem zwierzęcia są lasy, czy to pierwotne, czy wtórne. Zasiedla las galeriowy, wilgotne lasy nizinne i lasy górskie z porą suchą, nie stroniąc od buszu i nawet plantacji[7]. Jeden raz kamera uchwyciła go na plantacji kakaowca[16]. Dieta gatunku nie została do niedawna szczegółowo zbadana, podejrzewano, że jest on liściożercą[7], jak i inne lepilemurowate[15]. W 2020 Wilmet et al. opublikowali badanie potwierdzające te informacje. W latach 2015–2016 badacze obserwowali lepilemury skryte[17], później zsynonimizowane z czarnopręgimi[11]. Zwierzęta samotnie pożywiały się liśćmi z niewielkim dodatkiem owoców. W ich diecie stwierdzono 77 gatunków roślin. W zależności od miejsca dominowały Garcinia decipiens, Rinorea angustifolia, Mammea punctata. Ponadto wśród częstszych pokarmów badacze wymieniają Grangeria porosa, Memecylon perditum, Trilepisium madagascariensis, Calantica cerasifolia, Gaertnera, Suregada boiviniana, Macarisia ellipticifolia, Ochna pervilleana, Treculia madagascariensis, Cleistanthus suarezensis, Breonia capuronii. Thecacoris cometia, Homalium, Ixora mocquerysii, Xylopia buxifolia, Kaya madagascariensis, Trophis montana, Burasaia madagascariensis, Ixora mocquerysii, Garcinia commersonii, Lasiodiscus pervillei, Coptosperma. Lepilemury cechowały się niskim metabolizmem[17].
Zagęszczenie populacji między 0,16 a 0,3 zwierzęcia na km²[5].
Zagrożenia i ochrona edytuj
Całkowita liczebność spada. Dotychczas zmalała o 30%, a IUCN przewiduje spadek o 50%. Zasięg gatunku jest pofragmentowany. Siedlisko życia zwierzęcia jest dewastowane przez człowieka, głównie poprzez wylesianie i rozwój rolnictwa[5], w szczególności uprawy kawy i ryżu[7], także kakaowca. Zagraża mu także wydobycie metali ziem rzadkich[5]. Poluje się na niego. Miejscami występuje on jednak pospolicie[7].
IUCN po raz pierwszy zwrócił uwagę na to zwierzę jeszcze w 1965, aczkolwiek nie uznawał go wtedy za odrębny gatunek. Figurował on jako L. mustelinus dorsalis, czyli podgatunek lepilemura łasicowatego. IUCN wskazał wtedy, że brakuje mu danych pozwalających na dokładną ocenę statusu zwierzęcia. Konsekwentnie w 1986 i 2 lata później określał go słowami Insufficiently Known (K), a więc niewystarczająco poznany. Sytuacja zmieniła się w 1990, kiedy gatunek otrzymał status narażonego na wyginięcie (VU), status ten powtarzał się w kolejnych ocenach IUCN w latach 1994, 1996, 2000 i 2014, z przerwą w 2008, kiedy oceniono go jako niedostatecznie rozpoznany (DD)[7]. W międzyczasie w lipcu 2012 IUCN/SSC Lemur Red-Listing Workshop proponowało pozostawienie VU[7]. Kolejna zmiana nastąpiła w 2020, IUCN zmienił zdanie, oceniając go jako zagrożony wyginięciem (EN)[5]. Zwierzę objęto ochroną prawną, jednakże prawo to nie jest przestrzegane. Zajmuje pojedynczy obszar chroniony, Rezerwat Specjalny Marongarivo, być może także rezerwat Tsaratanana[7]. Objęty w Załączniku I CITES. W ochronie gatunku przeszkadza wątpliwość dotycząca systematyki[5].
Przypisy edytuj
- ↑ Lepilemur dorsalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 135. (ang.).
- ↑ H.O. Forbes: A hand-book to the primates. Cz. 1. London: W. H. Allen & Co., Ltd., 1894, s. 89, seria: Allen’s naturalist’s library. (ang.).
- ↑ C.J. Rabarivola, A. Zaramody, J. Fausser, N.V. Andriaholinirina, C. Roos, D. Zinner, H. Marcel & Y. Rumpler. Cytogenetic and molecular characteristics of a new species of sportive lemur from Northern Madagascar. „Lemur News”. 11, s. 48, 2006. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Louis i inni, Lepilemur dorsalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2022 [dostęp 2023-05-07] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31–32. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Gray's Sportive Lemur, s. 84 w: Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ a b Andrews i inni, The evolution of palate shape in the Lepilemur‐Cheirogaleidae clade (Primates: Strepsirrhini), „American Journal of Physical Anthropology”, 173 (2), 2020, s. 307–321, DOI: 10.1002/ajpa.24093 (ang.).
- ↑ Rumpler i inni, Chromosome studies of the Lepilemur, an endemic Malagasy genus of lemurs: Contribution of the cytogenetics to their taxonomy, „Journal of Human Evolution”, 7 (3), Elsevier, 1978, s. 191-196 [dostęp 2023-09-09] (ang.).
- ↑ 1868.9.7.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-06]. (ang.).
- ↑ a b c C. Roos, R.P. Miguez, R. Sabin, E.E. Louis Jr., M. Hofreiter & D. Zinner. Mitogenomes of historical type specimens unravel the taxonomy of sportive lemurs (Lepilemur spp.) in Northwest Madagascar. „Zoological Research”. 42 (4), s. 428–432, 2021. DOI: 10.24272/j.issn.2095-8137.2021.157. (ang.).
- ↑ Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).
- ↑ dorsalis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-06] (ang.).
- ↑ a b Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Amanda D. Webber i inni, Lemurs in cacao: Presence and abundance within the shade plantations of northern Madagascar, „Folia Primatologica”, 91 (2), 2019, s. 96–107 (ang.).
- ↑ a b Wilmet i inni, Data on the diet of Lepilemur mittermeieri, a sportive lemur endemic to the northwest of Madagascar, „Lemur News”, 22, 2020, s. 26–30 (ang.).