Lipa srebrzysta

gatunek rośliny
(Przekierowano z Lipa długoogonkowa)

Lipa srebrzysta, lipa węgierska (Tilia tomentosa Moench) – gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Występuje na Półwyspie Bałkańskim[5], w Europie Środkowej, w Europie południowo-zachodniej i w Turcji[6]. Północna granica jej zasięgu biegnie od Chorwacji do ujścia Dunaju. Drzewa rosnące na południowym obszarze naturalnego rozmieszczenia uważane są przez niektórych botaników za gatunek odrębny – lipę długoogonkową (T. petiolaris), różniącą się dłuższym ogonkiem liściowym i nieco żeberkowanymi owocami[5].

Lipa srebrzysta
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

ślazowce

Rodzina

ślazowate

Rodzaj

lipa

Gatunek

lipa srebrzysta

Nazwa systematyczna
Tilia tomentosa Moench
Verz. Ausländ. Bäume: 136 (1785)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg
Mapa zasięgu
Kwitnąca lipa srebrzysta
Lipa srebrzysta jesienią
Przekrój poprzeczny przez pień lipy srebrzystej

Morfologia

edytuj
Pokrój
Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona szerokości 15–20 m jest regularna, początkowo szerokostożkowata, później zamknięta, jajowato sklepiona do kulistej. Kora srebrzystoszara, podłużnie, płytko bruzdowana. Kora pozostaje gładka do późnego wieku drzewa. Gałązki pokryte szarym kutnerem[5].
Liście
Koliście sercowate, długości 4-5 cm[5], ciemnozielone od góry, od spodu biało filcowane (włoski gwiaździste), brzeg blaszki liściowej podwójnie piłkowany[5], jesienią żółte, zimą opadają.
Kwiaty
żółtawe, zebrane po 5-10 w zwisających gwiaździsto owłosionych wierzchotkach.
Owoc
Orzeszek, twardy, o średnicy 6-8 mm, kulisty, filcowato owłosiony szarym kutnerem, słabo żeberkowany[5].

Biologia i ekologia

edytuj

Siedlisko: stanowiska słoneczne, odporna na mrozy, ciepłolubna, w lecie dobrze znosi suszę lepiej niż inne lipy, odporna na warunki miejskie, stosunkowo odporna na przemysłowe zanieczyszczenie powietrza, na choroby i owady. Chociaż jest gatunkiem cienioznośnym, wymaga większego nasłonecznienia niż lipy drobnolistna i szerokolistna[5]. Kwitnie późno, lipiec – początek sierpnia.

Lipa srebrzysta wchodzi w skład lasów dębowych wraz z grabem pospolitym i kasztanowcem białym. Najczęściej można ją spotkać w suchych górzystych rejonach, na terenach krasowych wraz z jesionem mannowym. Na zachodzie i południu spotyka się ją w lasach bukowych na wysokości 1200 m n.p.m. W 1767 r. sprowadzona do Europy, obecnie rośnie na północy Niemiec i w Wielkiej Brytanii.

Zmienność

edytuj

Posiada formę "Petiolaris" o zwisających pędach zwaną lipą długoogonkową[7].

Zastosowanie

edytuj
  • Roślina ozdobna: często sadzona w parkach, a także przy domach, drogach i alejach. W Polsce sadzona w parkach i pasach ochronnych[5].
  • Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
  • Roślina miododajna. Przypisywana jej bywa toksyczność dla pszczół, jednak brak na to dowodów eksperymentalnych. Obserwacje martwych pszczół pod lipami tłumaczone jest raczej ich wycieńczeniem z powodu niedostatku nektaru w czasie kwitnienia lip[8].
  • Sztuka kulinarna: z kwiatostanów lipy można przyrządzać wartościową herbatę, z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny, jednak szybko jełczejący.
  • Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie. Z drewna lipowego wykonano np. ołtarz Wita Stwosza i liczne rzeźby w kościołach. Wykonuje się z niego okleiny, zapałki, przyrządy kreślarskie, zabawki, modele i formy odlewnicze. Nie nadaje się w budownictwie na elementy zewnętrzne.
  • Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
  • Wykorzystuje się ją do wytwarzania preparatów kosmetycznych.

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-03-10] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-10] (ang.).
  3. a b Tilia tomentosa Moench. Plants of the World Online. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).
  4. Tilia tomentosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. a b c d e f g h Jaromir Pokorny: Drzewa znane i mniej znane. Leksykon przyrody. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992. ISBN 83-7066-379-6.
  6. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
  7. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. Hauke Koch, Philip C. Stevenson. Do linden trees kill bees? Reviewing the causes of bee deaths on silver linden (Tilia tomentosa). „Biology Letters”. 13, 9, 2017. DOI: 10.1098/rsbl.2017.0484. 

Bibliografia

edytuj
  • Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  • Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  • Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.
  • Eva Dreyer, Helena Terpińska-Ostrowska, Wolfgang Dreyer: Drzewa i krzewy : szybkie i proste rozpoznawanie gatunków. Warszawa: Delta W-Z, 2005. ISBN 83-7175-381-0.