Lipa srebrzysta

Lipa srebrzysta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Rodzaj	lipa
Gatunek	lipa srebrzysta
	Nazwa systematyczna
	Tilia tomentosa Moench; Verz. Ausländ. Bäume: 136 (1785)
Synonimy
	Lindnera alba Fuss; Tilia alba Aiton; Tilia alba Waldst. & Kit.; Tilia argentea DC.; Tilia gigantea Dippel; Tilia glauca Schwein. ex Bayer; Tilia macrophylla Steud.; Tilia pannonica J.Jacq. ex Bayer; Tilia peduncularis Delile ex Bayer; Tilia petiolaris DC.; Tilia rotundifolia Vent.; Tilia tomentosa subsp. petiolaris (DC.) Soó;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lipa srebrzysta, lipa węgierska (Tilia tomentosa Moench) – gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Występuje na Półwyspie Bałkańskim^[5], w Europie Środkowej, w Europie południowo-zachodniej i w Turcji^[6]. Północna granica jej zasięgu biegnie od Chorwacji do ujścia Dunaju. Drzewa rosnące na południowym obszarze naturalnego rozmieszczenia uważane są przez niektórych botaników za gatunek odrębny – lipę długoogonkową (T. petiolaris), różniącą się dłuższym ogonkiem liściowym i nieco żeberkowanymi owocami^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona szerokości 15-20 m jest regularna, początkowo szerokostożkowata, później zamknięta, jajowato sklepiona do kulistej. Kora srebrzystoszara, podłużnie, płytko bruzdowana. Kora pozostaje gładka do późnego wieku drzewa. Gałązki pokryte szarym kutnerem^[5].
Liście: Koliście sercowate, długości 4-5 cm^[5], ciemnozielone od góry, od spodu biało filcowane (włoski gwiaździste), brzeg blaszki liściowej podwójnie piłkowany^[5], jesienią żółte, zimą opadają.
Kwiaty: żółtawe, zebrane po 5-10 w zwisających gwiaździsto owłosionych wierzchotkach.
Owoc: Orzeszek, twardy, o średnicy 6-8 mm, kulisty, filcowato owłosiony szarym kutnerem, słabo żeberkowany^[5].

Biologia i ekologia edytuj

Siedlisko: stanowiska słoneczne, odporna na mrozy, ciepłolubna, w lecie dobrze znosi suszę lepiej niż inne lipy, odporna na warunki miejskie, stosunkowo odporna na przemysłowe zanieczyszczenie powietrza, na choroby i owady. Chociaż jest gatunkiem cienioznośnym, wymaga większego nasłonecznienia niż lipy drobnolistna i szerokolistna^[5]. Kwitnie późno, lipiec – początek sierpnia.

Lipa srebrzysta wchodzi w skład lasów dębowych wraz z grabem pospolitym i kasztanowcem białym. Najczęściej można ją spotkać w suchych górzystych rejonach, na terenach krasowych wraz z jesionem mannowym. Na zachodzie i południu spotyka się ją w lasach bukowych na wysokości 1200 m n.p.m. W 1767 r. sprowadzona do Europy, obecnie rośnie na północy Niemiec i w Wielkiej Brytanii.

Zmienność edytuj

Posiada formę "Petiolaris" o zwisających pędach zwaną lipą długoogonkową^[7].

Zastosowanie edytuj

Roślina ozdobna: często sadzona w parkach, a także przy domach, drogach i alejach. W Polsce sadzona w parkach i pasach ochronnych^[5].
Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie.
Roślina miododajna. Przypisywana jej bywa toksyczność dla pszczół, jednak brak na to dowodów eksperymentalnych. Obserwacje martwych pszczół pod lipami tłumaczone jest raczej ich wycieńczeniem z powodu niedostatku nektaru w czasie kwitnienia lip^[8].
Sztuka kulinarna: z kwiatostanów lipy można przyrządzać wartościową herbatę, z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny, jednak szybko jełczejący.
Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie. Z drewna lipowego wykonano np. ołtarz Wita Stwosza i liczne rzeźby w kościołach. Wykonuje się z niego okleiny, zapałki, przyrządy kreślarskie, zabawki, modele i formy odlewnicze. Nie nadaje się w budownictwie na elementy zewnętrzne.
Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty.
Wykorzystuje się ją do wytwarzania preparatów kosmetycznych.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-10] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-10] (ang.).
↑ ^a ^b Tilia tomentosa Moench. Plants of the World Online. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).
↑ Tilia tomentosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jaromir Pokorny: Drzewa znane i mniej znane. Leksykon przyrody. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992. ISBN 83-7066-379-6.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Hauke Koch, Philip C. Stevenson. Do linden trees kill bees? Reviewing the causes of bee deaths on silver linden (Tilia tomentosa). „Biology Letters”. 13, 9, 2017. DOI: 10.1098/rsbl.2017.0484.

Bibliografia edytuj

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Helmut Pirc, Maria Kaczorowska: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2006. ISBN 83-7404-323-7.
Eva Dreyer, Helena Terpińska-Ostrowska, Wolfgang Dreyer: Drzewa i krzewy : szybkie i proste rozpoznawanie gatunków. Warszawa: Delta W-Z, 2005. ISBN 83-7175-381-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-10] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-10] (ang.).

[pow-3] Tilia tomentosa Moench. Plants of the World Online. [dostęp 2020-12-07]. (ang.).

[iucn-4] Tilia tomentosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[drz-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jaromir Pokorny: Drzewa znane i mniej znane. Leksykon przyrody. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1992. ISBN 83-7066-379-6.

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].

[E-7] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[8] Hauke Koch, Philip C. Stevenson. Do linden trees kill bees? Reviewing the causes of bee deaths on silver linden (Tilia tomentosa). „Biology Letters”. 13, 9, 2017. DOI: 10.1098/rsbl.2017.0484.

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]