Wikipedia

Marie Under

estońska poetka

Marie Under (1902–1924 Marie Hacker, 1924–1980 Marie Adson; ur. 27 marca 1883 w Tallinnie, zm. 25 września 1980 w Sztokholmie) – estońska poetka[1].

Marie Under
Ilustracja
Marie Under ok. 1903 r.
Data i miejsce urodzenia

27 marca 1883
Tallinn

Data i miejsce śmierci

25 września 1980
Sztokholm

Zawód, zajęcie

poetka

Multimedia w Wikimedia Commons

Biografia

edytuj

Urodziła się w religijnej rodzinie nauczycielskiej Fredricha i Leeny Under, miała czwórkę rodzeństwa: Evangeline (1880–1932?), Gottrieda (1881–1882), Bertę (1885–1974), Christfrieda (1887–1934)[2]. Uczęszczała do prywatnej szkoły niemieckojęzycznej, ucząc się tam również rosyjskiego i francuskiego. Fascynowała się poezją Goethego, Schillera i Nietzschego. Jej wczesne wiersze były napisane właśnie w języku niemieckim. Pracowała też w gazecie Teataja[3]. Gdy miała 17 lat poznała Eduarda Vilde, który zasugerował jej, by raczej pisała poezję w języku estońskim niż po niemiecku[4].

W 1902 r. poślubiła Carla Hackera (księgowego) i przeniosła się z mężem do Moskwy – tam urodziły się jej dwie córki: Dagmar (1902–1994) i Hedda (1905–1988) i tam poznała malarza Antsa Laikmaa, który admirował i portretował poetkę oraz zachęcał do tworzenia w ojczystym języku[3].

Cztery lata później rodzina wróciła do Estonii, gdzie Under zaangażowała się w krajowy ruch literacki, skupiając wokół siebie rodzimych twórców. W 1913 r. w Teatrze Estońskim poznała Artura Adsona – pisarza, poetę, krytyka teatralnego – za którego wyszła po rozwodzie z pierwszym mężem[5], a który później napisał biografię swojej żony-poetki (wydana w 1974 roku). Para odbyła kilka podróży po Europie: 1921–1923 do Niemiec, 1926 do Paryża, później do Polski, Czechosłowacji, Austrii, Węgier, Włoch, Holandii. W 1927 roku Marie i Artur pobrali się[6].

W 1937 roku Marie Under została honorowym członkiem PEN Clubu. W latach okupacji radzieckiej 1940–1941, Marie publikowała odważną, patriotyczną poezję, kierując się współczuciem wobec deportowanych i cierpiących wojenne trudy rodaków[3]. 20 września 1944 roku została zmuszona wraz z mężem do opuszczenia kraju – dziewięć dni później trafili na trzy miesiące do szwedzkiego obozu dla uchodźców w Sigtuna[7]. Przebywanie przez tak długi czas w tym samym pokoju z 11 osobami wpędziło Marie w depresję: cierpiała na bezsenność, musiała przyjmować leki.

Odtąd aż do śmierci żyła na uchodźstwie w Szwecji, a jej nazwisko i twórczość były zakazane w ojczyźnie[5]. W tym czasie była związana z Muzeum Teatralnym w Drottningholm, wydała także dwa tomy poezji, należała do Związku Pisarzy Szwedzkich[3].

Oboje zmarli małżonkowie zostali pochowani zgodnie ze swoim życzeniem na cmentarzu Skogskyrkogården w Sztokholmie. W 2016 roku ciała zarówno Under, jak i Adsona oraz córki poetki, Heddy Hacker i siostry – Berty Under – przeniesiono na cmentarz Rahumäe w Tallinnie[6].

Twórczość

edytuj
 
Członkowie grupy Siuru w 1917 roku: Peet Aren, Otto Krusten, Friedebert Tuglas, Arthur Adson, Marie Under, August Gailit, Johannes Semper i Henrik Visnapuu

Pod pseudonimem Mutti, Marie Under zadebiutowała w roku 1904 utworem poetyckim w gazecie Postimees[3].

W roku 1917 wydała tom poetycki „Sonety” (Sonnetid), który spotkał się bardzo dobrym odbiorem[8][5].

Poetka była związana z ugrupowaniem literackim „Siuru” (od nazwy błękitnopiórego magicznego ptaka z estońskiego eposu Kalevipoeg). W tym kręgu (do czasu rozpadu grupy w 1920 roku) tworzyła poezję inspirowaną niemieckim ekspresjonizmem, przy jednoczesnym nawiązywaniu do tradycyjnych estońskich legend i ballad oraz nasycając wiersze awangardową erotyką[3][9]. W Tallinnie prowadziła tzw. salon literacki, poetkę nazywano tam „księżniczką Siuru” (est.Siurus prinsessa)[10]. W krótkim czasie niepodległości Estonii (do 1940 roku) – wraz z pisarzem Friedebertem Tuglasem, Ernstem Enno (pisarzem, poetą), a także Arturem Adsonem i innymi twórcami – Marie Under wyznaczała kierunki sceny literackiej swojego kraju[11].

Publikowała także na wygnaniu, a jej utwory przetłumaczono na ponad 26 języków[12]. Tłumaczyła z niemieckiego na estoński sztuki teatralne i poezję[13].

PEN Club kilkukrotnie nominował poetkę[14] do literackiej Nagrody Nobla: na oficjalnej liście nominowanych znalazła się w 1950 roku[15][16][17].

 
„Mutti. Marie Underi portree” – portret Marie Under autorstwa Antsa Laikmaa, 1904.

Publikacje (wybór)

edytuj
  • Sonnetid, 1917
  • Eelõitseng, 1918
  • Sinine puri, 1918
  • Verivalla, 1920
  • Pärisosa, 1923
  • Hääl varjust, 1927
  • Rõõm ühest ilusast päevast, 1928
  • Õnnevarjutus, 1929
  • Lageda taeva all, 1930
  • Kivi südamel, 1935
  • Meriballaadid, 1939
  • Mureliku suuga, 1943
  • Sädemed tuhas, 1954
  • Ääremail, 1963
  • Kolmteist ballaadi, 1963
  • Mu süda laulab, 1981[5][12][14].

Współczesna recepcja

edytuj

W 2004 roku na ścianie domu przy ulicy Klubbacken 59 w Hägersten (Szwecja), w którym mieszkała para Under-Adson, umieszczono tablicę pamiątkową[18][19].

Od 2004 działa zespół muzyczny Under Marié[20].

20 listopada 2006 roku odbyła się premiera spektaklu „Under” teatru Muzeum Sztuki Współczesnej KUMU, opartego na listach, pamiętnikach i wspomnieniach poetki. Przedstawienie zostało wyprodukowane przez Merle Karusoo i Raima Pass[21].

Hodowca róż, Mart Ojasalu, wyhodował różę „Marie Under”, która została zaprezentowana 17 lipca 2009 r. w tallińskim Ogrodzie Botanicznym[22].

W 2010 w Tallinnie stanął pomnik Marie Under autorstwa Mati Karmina[23].

Estońskie Ministerstwo Kultury przyznaje Stypendium im. Marie Under na badania nad literaturą estońską i jej rozwojem[24].

W 2016–2017 odkryto, że Estonia nie ma pełnych praw do twórczości Under i Adsona, a mają je Niemcy (Bawaria)[6].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Martin Laak, Estonian literature in 1920a and 1930s, „Estonian Literary Magazine”, 11, 2000.
  2. ↑ Marie Under - Poetry & Biography of the Famous poet - All Poetry [online], allpoetry.com [dostęp 2018-04-03].
  3. ↑ a b c d e f Six poems by Estonian poet Marie Under, „Estonian World”, 3 stycznia 2018 [dostęp 2018-03-31] (ang.).
  4. ↑ Teresa. Mensing, The Estonians : the long road to Independence, London: Lulu.com, 2012, s.339, ISBN 1-105-53003-5, OCLC 868958072.
  5. ↑ a b c d Marie Under - Biography | Estonian Literature [online], www.estlit.ee [dostęp 2018-03-31] (ang.).
  6. ↑ a b c ERR, Copyrights to works of Estonian poets Under, Adson in German hands, „ERR”, 11 stycznia 2017 [dostęp 2018-04-02] (ang.).
  7. ↑ Estonians and Swedes go back a long way, „Estonian World”, 9 maja 2017 [dostęp 2018-04-03] (ang.).
  8. ↑ T.Breza Z.Nałkowska, Widzenie bliskie i dalekie, Czytelnik, 1957, s. 401.
  9. ↑ Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, s. 554, ISBN 978-83-01-11097-0.
  10. ↑ Grzegorz. Gazda, Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku., wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2000, s. 358, ISBN 83-01-13181-0, OCLC 48802779.
  11. ↑ Marek, Payerhin, Nordic, Central, & Southeastern Europe 2017-2018, 17th edition, Lanham, MD, s. 147, ISBN 978-1-4758-3513-7, OCLC 1019708757.
  12. ↑ a b Marie Under's Poetry: Some Problems of Translation [online], www.lituanus.org [dostęp 2018-04-02].
  13. ↑ A mission to translate Marie Under into English, „Estonian World”, 3 października 2013 [dostęp 2018-04-03] (ang.).
  14. ↑ a b Marie Under [online], authorscalendar.info [dostęp 2018-04-02].
  15. ↑ Nomination Database [online], www.nobelprize.org [dostęp 2018-03-31].
  16. ↑ Estońska literatura emigracyjna, „Archiwum emigracji: studia, szkice, dokumenty”, 10, 2009.
  17. ↑ Marie Under, Siuru and the poetry of place [online], 23 maja 2013 [dostęp 2018-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-03] (ang.).
  18. ↑ Immigrant-institutet, Marie Under [online], Författare i Sverige med utländsk bakgrund, 2010 [dostęp 2018-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-14].
  19. ↑ Tarmo Saks, Marie Under [online], kultuurirajad.se, 25 października 2017 [dostęp 2018-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-03] (est.).
  20. ↑ Magnus@allstarz.ee, Electrobation / Under Marie, „Allstarz.ee” [dostęp 2018-04-02].
  21. ↑ Luuletaja Marie Underist valmib lavastus, „Kultuur” [dostęp 2018-04-02] (est.).
  22. ↑ Tutvustatakse uut roosisorti ´Marie Under` > Tallinn [online], www.tallinn.ee [dostęp 2018-04-02] (est.).
  23. ↑ Artist | Marinemine [online], marinemine.com [dostęp 2018-04-02] (ang.).
  24. ↑ Kultuuriminister kinnitas Underi ja Wiiralti stipendiumide saajad, „Kultuur” [dostęp 2018-04-02] (est.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marie_Under&oldid=72150747”