Mieczysław Mąkosza

polski chemik

Mieczysław Józef Mąkosza (ur. 16 listopada 1934 w Cieszewli k. Baranowicz[1]) – polski profesor nauk chemicznych, o specjalności chemia i technologia organiczna, tytuł profesora w dziedzinie nauk chemicznych otrzymał w 1976[2]. Obszarem jego badań jest metodologia syntezy organicznej, badanie mechanizmów reakcji w chemii organicznej, kataliza z przeniesieniem międzyfazowym i substytucja nukleofilowa w pierścieniu aromatycznym.

Mieczysław Józef Mąkosza
Data i miejsce urodzenia

16 listopada 1934
Cieszewla k. Baranowicz

Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia i technologia organiczna
Alma Mater

Uniwersytet w Leningradzie

Doktorat

1963 – chemia
Politechnika Warszawska

Habilitacja

1967 – chemia organiczna
Politechnika Warszawska

Profesura

1976

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty

Status PAU

członek korespondent

Doktor honoris causa
Purdue University, Indiana, USA – 1989
Politechnika Śląska – 1998
Rostowski Uniwersytet Państwowy, Rosja – 2001
Działalność naukowa
Uczelnia

Politechnika Warszawska

Wydział

Chemiczny

Instytut

Chemii Organicznej PAN

Dyrektor
Instytut

Chemii Organicznej PAN

Okres spraw.

1979–2004

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Przyjaźni

Życiorys

edytuj

Jest absolwentem I LO im. Adama Asnyka w Kaliszu[3]. Studia chemiczne odbył na Uniwersytecie w Leningradzie (obecnie Petersburski Uniwersytet Państwowy) w 1956 r. Stopień naukowy doktora nauk chemicznych uzyskał w roku 1963 na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej, a stopień doktora habilitowanego w 1967 roku. Tytuł profesora uzyskał w 1976 roku. Swoją karierę naukową związał z Wydziałem Chemicznym Politechniki Warszawskiej.

Od roku 1979 pracuje jako profesor w Instytucie Chemii Organicznej PAN w Warszawie, którego był wieloletnim dyrektorem (1979–2004)[4].

Od 1992 jest członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Jest on również członkiem Akademii Europejskiej i Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina (niem. Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina). Wielokrotnie wykładał w wielu zagranicznych ośrodkach naukowych[5].

Dokonania naukowe

edytuj

Jest jednym z odkrywców reakcji przebiegających w warunkach katalizy przeniesienia międzyfazowego (PTC, z ang. phase transfer catalysis). Odkrył reakcję, określaną obecnie jako „reakcja Mąkoszy[6], służącą m.in. do generowania dichlorokarbenu z chloroformu warunkach katalizy PTC.

Badając reakcję nukleofilowej substytucji atomu wodoru karboanionami odkrył metodę zastępczego podstawienia nukleofilowego (ang. vicarious nucleophilic substitution, VNS)[7] atomu wodoru w związkach aromatycznych oraz heterocyklicznych. Zarówno kataliza przeniesienia międzyfazowego oraz reakcje nukleofilowej substytucji aromatycznej są obecnie szeroko stosowane w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym[8].

Jest autorem ponad 325 oryginalnych publikacji naukowych, ponad 50 artykułów przeglądowych, 70 patentów oraz książek pt. Synteza organiczna (1972)[9][10] i Podstawy syntezy organicznej – reakcje jonowe i rodnikowe (2006 r.)[11].

W 2012 roku powołał do życia Fundację Wspierania Młodych Naukowców im. Mieczysława Mąkoszy[12].

Do roku 2012 wypromował blisko 50 doktorów nauk chemicznych[1]. Wielu spośród jego uczniów zostało profesorami chemii, m.in. prof. dr hab. Krzysztof Wojciechowski (IChO PAN), prof. dr hab. Karol Grela (UW), dr hab. inż. Michał Fedoryński (PW), prof. dr hab. Stanisław Ostrowski (PW), prof. dr hab. Ewa Białecka-Florjańczyk (SGGW), dr hab. Zbigniew Wróbel oraz prof. dr hab. Jarosław Jaźwiński (obaj IChO PAN)[2].

Nagrody i odznaczenia

edytuj

Tytuły doktora Honoris Causa:

Nagrody naukowe:

Mieczysław Mąkosza kilkakrotnie był nominowany do Nagrody Nobla[16][17].

Odznaczenia państwowe[18]:

Wybrane publikacje

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Prof. Mieczysław Mąkosza – laureat nagrody FNP w 2012. Fundacja Nauki Polskiej. [dostęp 2013-01-27].
  2. a b Prof. zw. dr hab. cz Mieczysław Józef Mąkosza, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2008-09-28].
  3. Mieczysław Mąkosza. Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Adama Asnyka w Kaliszu. [dostęp 2014-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)].
  4. Historia Instytutu Chemii Organicznej. [dostęp 2013-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-13)].
  5. Życiorys Mieczysława Mąkoszy na stronie łódzkiego oddziału PTChem. ptchem.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-04)]. [archiwum WayBack Machine]
  6. R. Alan Jones: Quaternary Ammonium Salts: Their Use in Phase-Transfer Catalysis, s. 336 w serwisie Google Books
  7. M. Makosza, Synthesis of heterocyclic compounds via vicarious nucleophilic substitution of hydrogen, „Pure and Applied Chemistry”, 69 (3), 1997, s. 559–564, DOI10.1351/pac199769030559 (ang.).   wersja archiwalna, [dostęp 2019-05-28]
  8. Mieczysław Mąkosza, Phase-transfer catalysis. A general green methodology in organic synthesis, „Pure and Applied Chemistry”, 72 (7), 2000, s. 1399-1403, DOI10.1351/pac200072071399 (ang.).   wersja archiwalna, [dostęp 2019-05-28]
  9. Marek Chmielewski, Janusz Jurczak, A Tribute to Prof. Mieczyslaw Makosza, „Arkivoc”, 2004 (3), 2003, s. 1, DOI10.3998/ark.5550190.0005.301 (ang.).
  10. Mąkosza M., Synteza organiczna, PWN, Warszawa 1972.
  11. Mąkosza M., Fedoryński M., Podstawy syntezy organicznej – reakcje jonowe i rodnikowe, OWPW, Warszawa, 2006.
  12. Home - Fundacja im. Mieczysława Mąkoszy [online], www.fimm.com.pl [dostęp 2017-11-25].
  13. Doktorzy honoris causa PŚ. polsl.pl. [dostęp 2011-02-23].
  14. Uroczystość nadania godności Doktora Honoris Causa. [dostęp 2015-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-18)].
  15. Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego. [w:] www SITPChem [on-line]. www.sitpchem.org.pl. [dostęp 2012-05-12].
  16. Artykuł w Gazecie Wyborczej pt. "Nobla mógł dostać Polak"
  17. Klątwa Marii Skłodowskiej [online], www.wprost.pl [dostęp 2017-11-25].
  18. Prof. Mieczysław Mąkosza [online], Fundacja im. Mieczysława Mąkoszy [dostęp 2023-07-21].
  19. M.P. z 2002 r. nr 57, poz. 778
  20. Указ Президента Российской Федерации от 04.10.2004 г. № 1263 [online], kremlin.ru, 4 października 2004 [dostęp 2023-09-18] (ros.).