Morna
Morna – gatunek muzyczny i praktyka choreograficzna obejmująca śpiew, muzykę, poezję i taniec, pochodząca z Republiki Zielonego Przylądka, uznawana za narodową muzykę tego kraju[1][2].
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Grupa grająca mornę (2005) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Afryka |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2019 |
Morna jest grana w wolnym tempie, przypominającym nieco portugalskie fado czy brazylijską sambę-canção[1][3]. Jedną z najsłynniejszych wykonawczyń tradycyjnej morny, a także muzyki coladeira (odmiany morny o szybszym tempie) była Cesária Évora[4][3]. W 2019 roku praktyka muzyczna morny wpisana została na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości[5][2].
Charakterystyka edytuj
.jpg)
Morna praktykowana jest na całym archipelagu Wysp Zielonego Przylądka, ale największe znaczenie ma w miejscowościach Nova Sintra na wyspie Brava, Mindelo na wyspie São Vicente, Sal Rei na wyspie Boa Vista oraz w Sao Domingos i w stolicy kraju, Prai, na wyspie Santiago[6]. Tradycja popularna jest również wśród kabowerdyjskich imigrantów w Europie, Afryce i Ameryce Północnej i Południowej[6].
Morna może być śpiewana lub tylko grana na instrumentach muzycznych, głównie z grupy chordofonów – na gitarze, skrzypcach, ukulele (wpływ brazylijski), a niegdyś także gitarze dziesięciostrunowej, zastąpionej w XX wieku przez cavaquinho. Współcześnie do zestawu instrumentów akompaniujących wprowadzono również fortepian, perkusję i kontrabas, ale gitara nadal pozostaje najważniejszym i najbardziej preferowanym instrumentem[5][2][6].
Słowa morny mogą być improwizowane, a poruszana tematyka obejmuje m.in. miłość, rozstanie, pojednanie, emigrację, ocean, ojczyznę i tęsknotę za nią[6]. Obecnie teksty tworzone są w języku kreolskim Wysp Zielonego Przylądka, dawniej wykorzystywany był również język portugalski[5][2].
Morna jako gatunek muzyczny odgrywa bardzo ważną rolę w życiu mieszkańców Republiki Zielonego Przylądka, towarzysząc wydarzeniom społecznym oraz uroczystościom rodzinnym praktycznie od urodzenia aż do śmierci[6]. Na wszystkich wyspach istnieje tradycja grania morny siódmego dnia po narodzinach dziecka, co ma przynieść mu szczęście, natomiast na pogrzebach wykonywane są morny Partida, Djosa kem mandob morre i Iternidade[6]. Muzyka ta obecna jest w przestrzeni publicznej i wzmacnia poczucie przynależności do wspólnoty[6]. Depozytariuszami tradycji i jej praktykami są muzycy, śpiewacy, kompozytorzy i poeci, którzy upowszechniają mornę i przekazują wiedzę o niej młodszym pokoleniom[2]. Transmisja kulturowa odbywa się również poprzez warsztaty, programy radiowe, festiwale i konkursy muzyczne[5][3], działają także szkoły morny[6].
Historia edytuj
Okoliczności powstania morny jako gatunku muzycznego oraz pochodzenie tej nazwy nie są pewne[1]. Za kolebkę tradycji powszechnie uznawana jest wyspa Boa Vista, zasiedlona w XVI wieku, gdzie mornę tworzyły głównie kobiety i miała ona szybsze tempo i charakter bardziej satyryczny[6][1]. Pierwsze morny mogły być inspirowane muzyką landum i modinha z Brazylii, a za najstarszy utwór czasem uznaje się Babilônię, której autorką ma być Maninha Santos z miasteczka Povoação Velha[7]. Pod koniec XIX wieku pochodzący z wyspy Brava poeta i kompozytor Eugénio Tavares wzbogacił mornę o elementy bardziej liryczne oraz tematy miłości, idealizacji kobiety i tęsknoty, obecne w tym gatunku do dziś[1][6]. W latach 20. i 30. XX wieku Tavares wraz z kompozytorem B. Lezą i instrumentalistą Luísem Rendallem, zainspirowani grą na gitarze brazylijskich żeglarzy, którzy przypłynęli na São Vicente, wprowadzili do muzyki półton i akordy przejściowe, co nadało jej pewien dramatyzm[6][1]. W tym okresie morna stała się popularnym gatunkiem muzycznym obecnym w barach i slumsach Mindelo, a światowej sławy wykonawcy Cesária Évora i Adriano „Bana” Gonçalves urodzili się w tym mieście[6].
Istnieje kilka wyjaśnień pochodzenia nazwy morna[1]. Słowo może pochodzić od portugalskiego morno – „ciepły” lub od angielskiego to mourn – „rozpaczać, lamentować”, lub francuskiego morne – „mroczny, smutny, melancholijny”[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h Cabo Verde Digital. [dostęp 2011-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-25)].
- ↑ a b c d e Polski Komitet ds. UNESCO, Republika Zielonego Przylądka [online], www.unesco.pl [dostęp 2023-09-26] (pol.).
- ↑ a b c Cabo Verde – Music, Cuisine, Festivals | Britannica [online], www.britannica.com [dostęp 2023-09-27] (ang.).
- ↑ Singer Cesaria Evora dies at the age of 70, „BBC News”, 17 grudnia 2011 [dostęp 2023-09-27] (ang.).
- ↑ a b c d UNESCO – Morna, musical practice of Cabo Verde [online], ich.unesco.org [dostęp 2023-09-26] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Morna, musical practice of Cabo Verde – Nomination form [online], ich.unesco.org [dostęp 2023-09-27] (ang.).
- ↑ Official tourist site of Boa Vista, The Morna, the traditional musical genre of Cape Verde [online], boavistaofficial.com, 20 września 2019 [dostęp 2023-09-27] (ang.).