Morze Wewnętrzne

morze w Japonii

Morze Wewnętrzne[1] (jap. 瀬戸内海 Seto-naikai; dosł. Wewnętrzne Morze Cieśnin) – japońskie, płytkie (przeciętna głębokość 38 m) morze wewnętrzne o powierzchni 21 827 km²[2] pomiędzy wyspami: Honsiu (Honshū), Kiusiu (Kyūshū) i Sikoku (Shikoku). Jest ono połączone z Morzem Japońskim i Pacyfikiem wąskimi kanałami morskimi.

Morze Wewnętrzne
Ilustracja
Morze Wewnętrzne i główne cieśniny
Państwa

 Japonia

Powierzchnia

21 827 km²

Średnia głębokość

37,3 m

Największa głębia

105 m

Typ morza

śródlądowe

Wyspy

np. Awaji, Shōdo, Itsuku, mini-archipelag Shiwaku

Położenie na mapie Japonii
Mapa konturowa Japonii, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Morze Wewnętrzne”
Ziemia34°10′N 133°20′E/34,166667 133,333333

Geografia akwenu

edytuj
 
Pejzaż „morza cieśnin”

Morze Wewnętrzne obejmuje obszar od zatoki Osaka na wschodzie po Hibiki-nada na zachodzie. Zatoka Osaka poprzez cieśninę Kitan (inaczej: kanał Tomo-ga-shima), cieśninę Naruto i kanał Kii łączy się z Oceanem Spokojnym. W swojej zachodniej części Morze Wewnętrzne również jest połączone z Oceanem Spokojnym poprzez wąską cieśninę Hōyo (inaczej: Hayasui-seto) i kanał Bungo. W części północno-zachodniej akwen łączy się z Morzem Japońskim poprzez cieśninę Kammon (cieśninę Shimonoseki).

Morze powstało na skutek zapadnięcia się serii bloków skorupy ziemskiej w wyniku ruchów tektonicznych[3] (wzdłuż uskoku Chūō Kōzō Sen, jap. 中央構造線). Szczyty niezapadniętych bloków tworzą liczne wyspy rozmieszczone mniej więcej równoległymi rzędami. Część z nich to zaledwie wystające z wody skały, część jest na tyle duża, by ich cieki wodne tworzyły miniaturowe, osadowe niziny nadbrzeżne, podobne tym z głównych wysp Japonii[3].

Znajduje się na nim około 1 tys. wysp i wysepek. Największą z nich jest Awaji. Obszar morza słynie z pięknych, urozmaiconych widoków[4]. Jego część (660 km²), obejmująca ok. 600 wysp i fragmenty brzegów, znajduje się w granicach Parku Narodowego Seto Naikai, utworzonego w 1934 r.[5]

Dla Morza Wewnętrznego charakterystyczne są silne prądy pływowe, miejscami niebezpieczne dla żeglugi[3]. Powodują one m.in. ogromne, silne wiry. Przykładem tego zjawiska i jednocześnie atrakcją turystyczną są wiry w cieśninie Naruto.

Akweny Morza Wewnętrznego

edytuj
 
Podział na akweny

Zgodnie z japońskim systemem nazewnictwa geograficznego, Morze Wewnętrzne podzielone jest na akweny, które nazywają się nada. Słowo to oznacza przybrzeżną część otwartego morza lub oceanu, o występujących tam gwałtownych, ostrych, wysokich falach, trudną dla żeglugi[6]. W przypadku Morza Wewnętrznego są to większe obszary wodne, bez wysp. Kierując się od wschodu w kierunku zachodnim, występują kolejno:

  • kanał Kii, pomiędzy Honsiu i Sikoku;
  • zatoka Ōsaka;
  • cieśnina Akashi, pomiędzy wyspą Awaji i miastem Kobe, łączy zatokę Ōsaka z Harima-nada;
  • Harima-nada, pomiędzy wyspami Awaji i Shōdo;
  • cieśnina Bisan, przewężenie morza pomiędzy prefekturami Okayama i Kagawa;
  • Bingo-nada, pomiędzy wyspami Kasaoka i Geiyo;
  • Hiuchi-nada, pomiędzy półwyspami Shōnai i Takanawa;
  • Aki-nada, pomiędzy wyspami Geiyo i Bōyo;
  • zatoka Hiroshima;
  • Iyo-nada, na południe od Aki-nada pomiędzy wyspą Yashiro a półwyspem Kunisaki[7];
  • Suō-nada, na północ aż do cieśniny Kammon;
  • Hibiki-nada, na północ od cieśniny Kammon, pomiędzy zachodnim brzegiem Honsiu i Genkai-nada;
  • kanał Bungo, pomiędzy Iyo-nada i Hyūga-nada (otwarty Pacyfik)[8].

Klimat

edytuj

Południe Japonii znajduje się pod wpływem ciepłego prądu Kuro Siwo, zapewniającego ciepłe lata i łagodne zimy. Obszary wokół Morza Wewnętrznego, ze względu na relatywną izolację od oceanu, charakteryzują się gorętszymi latami, niż obszary na wybrzeżu pacyficznym (Osaka w sierpniu należy do najcieplejszych miast w Japonii). Opady są nieco mniejsze, ze względu na osłonięcie przez góry od monsunu; nasilają się w okresie czerwiec-wrzesień ze szczytem na początku lata. Lokalnie wieją bryzy[9].

Łagodny klimat z dużą ilością słońca i brakiem mrozów od połowy kwietnia do połowy listopada sprzyja rolnictwu, umożliwiając zbiory dwa razy do roku[9].

Znaczenie akwenu

edytuj

Od setek lat morze to odgrywało zasadniczą rolę w japońskim, wewnętrznym transporcie morskim i rybołówstwie[10]. Rybołówstwo na tych wodach było kluczowym elementem gospodarki miejscowych już 2000 lat temu[11]. Na początku XXI w. rybołówstwo i akwakultury dostarczały między 300 a 400 tys. ton produktów rocznie[12].

Wybrzeża morza są gęsto zaludnione, tworząc ważny pas japońskiego przemysłu. Znajdują się tu miasta i porty: Osaka, Kobe, Hiroszima, Takamatsu, Wakayama, Kure, Iwakuni.

Wartość produkcji na tych obszarach sięga 90 bilionów jenów. Ze względu na gęsto zaludnione i wysoko uprzemysłowione wybrzeże, morze jest zagrożone zanieczyszczeniem. W najgorszym okresie, w latach 1950–1980 zrzut ścieków powodował zakwity glonów niszczących hodowle ryb i ostryg na powierzchni przekraczającej 3000 km². Podjęte kompleksowe środki ochrony wód spowodowały poprawę sytuacji od lat 90. XX w.[12]

Morze pełniło i pełni też bardzo istotną rolę komunikacyjną. Od wielu wieków było główną arterią łączącą odległe rejony Japonii[11].

Mity i historia

edytuj
 
Kraby i duchy samurajów (autor: Kuniyoshi Utagawa 1797–1861)
 
Heike-gani o "twarzy samuraja"

Według mitów shintō o stworzeniu archipelagu japońskiego, wyspa Awaji znajdująca się we wschodniej części Morza Wewnętrznego, była pierwszą, zrodzoną z pary demiurgów, bóstw kami: Izanagiego i Izanami. Od VII do XIX wieku wyspa była administracyjnie odrębną prowincją.

W 1185 r. w trakcie wojny Gempei miała miejsce morska bitwa w zatoce Dan-no-Ura (usytuowana w cieśninie Shimonoseki, na zachodnim krańcu Morza Wewnętrznego). Było to rozstrzygające starcie pomiędzy rodami Minamoto i Taira, w wyniku którego ród Minamoto zapewnił sobie władzę w Japonii na wiele lat[13].

Według przekazów, o losach bitwy przesądził moment, kiedy okręt, na którym znajdował się sześcioletni cesarz Antoku, znalazł się w bezpośrednim zagrożeniu ze strony przeciwnika. Chroniąc godność chłopca, babka (lub opiekunka) cesarza wskoczyła z nim do morza i oboje utonęli. Rzekomo wraz z cesarzem morze pochłonęło jedno z trzech regaliów cesarskich – miecz Kusanagi[14].

Śmierć cesarza skłoniła wielu wojowników klanu Taira (Heike) do samobójstwa poprzez seppuku lub rzucenie się do morza.

Wojna Gempei (i jej ostatni akt w zatoce Dan-no-Ura) stała się istotną cezurą w historii Japonii. Zakończyła bowiem epokę rządów arystokracji i wyrafinowanej kultury dworskiej (era Heian 794–1185), a rozpoczęła okres o nazwie Kamakura (1185–1333). Był to początek kilkusetletniej władzy zwierzchników wojskowych (siogunów), zakończony dopiero w drugiej połowie XIX w. w czasie restauracji Meiji.

To ważne i dramatyczne wydarzenie stało się tematem licznych dzieł malarstwa, drzeworytu i literatury (np. Heike monogatari). Zostało upamiętnione także w miejscu bitwy, gdzie znajduje się obecnie niewielki park, obok mostu Kanmon, po stronie wyspy Honsiu. Ustawiono tam repliki armat, tablice informacyjne oraz posągi dwóch głównych przeciwników: Yoshitsune Minamoto i Tomomoriego Tairy[15].

Japończycy wierzą, że duchy poległych wojowników rodu Taira (Heike) przybrały postać niewielkich krabów, których skorupa przypomina głowę samuraja. Z tego powodu w języku japońskim nazwano je, od nazwiska pokonanego rodu, heike-gani[16][17] (kraby heike). Również w naukowej nazwie łacińskiej, dzięki znanemu badaczowi japońskiej flory i fauny, P.F. von Sieboldowi, zawarto nazwisko klanu Heike: Heikeopsis japonica[18]). Kraby te występują licznie w płytkich wodach przybrzeżnych Morza Wewnętrznego. Potocznie nazywane są także „krabami-samurajami”[19]. Z powyższego powodu kraby te zaliczają się do mitycznych stworzeń yōkai i znajdują się na ich liście.

W dniu 17 kwietnia 1895 r. w Shimonoseki został podpisany traktat pokojowy z Chinami, kończący pierwszą wojnę pomiędzy obu państwami.

Nazewnictwo geograficzne

edytuj

Podobnie jak w wielu innych tłumaczeniach japońskich nazw geograficznych, również w tym przypadku występują pewne rozbieżności. Japońską nazwę morza Seto-naikai można przetłumaczyć jako „Wewnętrzne Morze Cieśnin”. Wynika to z niezliczonej ich ilości pomiędzy setkami wysp. Różnorodność cieśnin odzwierciedla japońskie nazewnictwo: seto, suidō, kaikyō, kaimon i naruto (cieśnina pełna wirów, rycząca w czasie pływów). Wszystkie te słowa oznaczają morską cieśninę lub kanał morski i występują w nazewnictwie geograficznym na tym morzu[20][21][22] (stąd np. cieśniny: Bungo i Kii są opisane na mapach jako kanały).

Aby nie mylić nazwy tego morza z ogólną definicją „morza wewnętrznego” (lub śródlądowego) i innymi akwenami o tej nazwie, używa się również nazw: Japońskie Morze Wewnętrzne lub Wewnętrzne Morze Japońskie (ta ostatnia pojawia się też w piśmiennictwie polskim[23]), po angielsku: Seto Inland Sea[24], Inland Sea of Japan lub Inland Sea of Seto[25]. Wiele wydawnictw określa jednak akwen jako "Morze Wewnętrzne", zaznaczając, że to nazwa własna jedynie z użyciem wielkich liter (przykładowo wydawnictwo Cavendish[26], Smith i inni[27] czy J. Spencer[28]).

Polski egzonim Morze Wewnętrzne, zamieszczony w urzędowym wykazie GUGiK: Morze Wewnętrzne; Seto Naikai; 34°15′N, 133°30′E[1] pomija tłumaczenie słowa seto (jap. "cieśnina"); w tym brzmieniu nazwa pojawia się w polskich publikacjach np. u J. Tubielewicz[29].

Podobne problemy występują z tłumaczeniem nazwy Dan-no-Ura (lub Dan-no-ura; 壇ノ浦). Jest ono tłumaczone zarówno jako cieśnina (błędnie), jak i zatoka (bliskie prawdy). Słowo dan[30] oznacza podwyższenie, podium, platformę, miejsce wyższe niż otoczenie. Natomiast słowo ura (odnosi się do morza i jeziora) oznacza: zatokę (ang. bay, gulf), wnękową krawędź brzegu; miejsce, gdzie woda wnika, wdziera się, ale także krawędź brzegu, plażę (synonimami są słowa: umi-be i mizu-giwa[31]). Wielki słownik japońsko-japoński Kojien definiuje słowo ura jako łagodne wygięcie linii brzegowej (w kształcie łuku), spowodowane przez wodę morską lub jeziora[32].

Przypisy

edytuj
  1. a b Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 433 i errata. ISBN 978-83-254-1988-2.
  2. 瀬戸内海 (Seto-naikai). International EMECS Center. s. 102. [dostęp 2015-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-01)]. (jap.).
  3. a b c Spencer 1954 ↓, s. 44.
  4. The Islands of the Seto Inland Sea. Web Japan, 2010. [dostęp 2015-01-03]. (ang.).
  5. Nature and Landscape. Ministry of Environment, 2006. [dostęp 2015-01-03]. (ang.).
  6. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1992, s. 1163, seria: en. ISBN 4-7674-2015-6.
  7. Kunisaki Peninsula. japan-guide.com, 2015. [dostęp 2015-01-06]. (ang.).
  8. 日本地図 Atlas of Japan. Tokyo: Shueisha Inc., 1990.
  9. a b Smith, Good i Boyd-Bailey McCune 1943 ↓, s. 17.
  10. The Seto Inland Sea: an overview. The Association for the Environmental Conservation of the Seto Inland Sea. [dostęp 2015-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-15)]. (ang.).
  11. a b Spencer 1954 ↓, s. 390.
  12. a b Mankind and the Oceans. Nobuyuki Miyazaki i in.. Tokio: United Nations University Press, 2005, s. 29-31.
  13. Battle of Dan-no-Ura. Japan Photo. [dostęp 2015-01-06]. (ang.).
  14. J.W. Hall: Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979. ISBN 83-06-00205-9.
  15. Takuya Iwasaki: みもすそ川公園 (Mimosuso-gawa Kōen). 2014. [dostęp 2015-01-10]. (jap.). (na ilustracji pierwszy od prawej)
  16. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 419. ISBN 4-7674-2015-6.
  17. Louis Allen, Jean Wilson: Lafcadio Hearn: Japan's Great Interpreter: a New Anthology of His Writings. New York: Japan Library Ltd., 1992, s. 187. ISBN 1-873410-02-6.
  18. Heikeopsis japonica (von Siebold, 1824). World Register of Marine Species, 2009. [dostęp 2015-01-10]. (ang.).
  19. Joel W. Martin: The Samurai Crab. 1993. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
  20. The New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd, 1972, s. 406, 832, 931.
  21. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 668. ISBN 4-7674-2015-6.
  22. 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd, 1974, s. 837.
  23. Wewnętrzne Morze Japońskie. W: Encyklopedia Powszechna. Wyd. III. T. IV. Warszawa: PWN, 1987, s. 681. ISBN 83-01-00004-X.
  24. Seto Inland Sea. japan365days, 2014. [dostęp 2015-01-04]. (ang.).
  25. The New Crown Japanese-English Dictionary. Tokyo: Sanseido Co., Ltd, 1972, s. 657.
  26. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. T. 8. New York: Marshall Cavendish, 2007, s. 1012.
  27. Smith, Good i Boyd-Bailey McCune 1943 ↓, s. 12 i nn..
  28. Spencer 1954 ↓, s. 43 i nn..
  29. Zarys geografii Japonii. W: Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 9. ISBN 83-04-01486-6.
  30. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., s. 180. ISBN 4-7674-2015-6.
  31. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., s. 1113. ISBN 4-7674-2015-6.
  32. Izuru Shimura: Kojien. Tokyo: Iwanami Shoten, 1980, s. 212.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj