Mrówinek ciemny
Mrówinek ciemny[3] (Cercomacroides tyrannina) – gatunek małego ptaka z rodziny chronkowatych (Thamnophilidae). Występuje w Meksyku, Ameryce Centralnej i północnej części Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Cercomacroides tyrannina[1] | |||
(P. L. Sclater, 1855) | |||
Samiec | |||
Samica | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
mrówinek ciemny | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Zasięg występowania | |||
Taksonomia edytuj
Gatunek opisał po raz pierwszy Philip Lutley Sclater. Opis ukazał się w 1855 na łamach Proceedings of the Zoological Society of London, załączona była do niego tablica barwna opatrzona numerem XCVIII. Holotyp pochodził z Kolumbii. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Pyriglena tyrannina[4]. Obecnie (2020) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nazwa to Cercomacroides tyrannina[5]. Rodzaj Cercomacroides został w 2014 wydzielony z Cercomacra[6]. Prawdopodobnie najbliżej spokrewnionym z mrówinkiem ciemnym jest mrówinek śniady (C. laeta), z którym był niegdyś traktowany jako jeden gatunek[7]. IOC wyróżnia 4 podgatunki[5]; opisany został również C. t. rufiventris, jednak różnice w upierzeniu nie są znaczące i włączany jest do podgatunku nominatywnego[7].
Podgatunki i zasięg występowania edytuj
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
- C. t. crepera Bangs, 1901 – południowo-wschodni Meksyk (południowo-wschodni stan Veracruz, północno-wschodni Oaxaca, północny Chiapas na wschód po południowy Quintana Roo), Belize, Gwatemala, Honduras na południe po zachodnią Panamę (zachodnia i centralna prowincja Chiriquí, Bocas del Toro, północno-zachodnia prowincja Veraguas)[7]
- C. t. tyrannina (P. L. Sclater, 1855) – centralna i wschodnia Panama (na wschód od wschodniej prowincji Chiriquí, zachodniej Colón i północno-wschodniej Coclé), Kolumbia (zbocza gór od strony Pacyfiku, doliny rzek Cauca i Magdalena w ich dolnym biegu, wschodnie zbocza Andów na południe po rzekę Japurá), zachodni Ekwador (dodatkowe odnotowanie w El Oro), południowa Wenezuela (Bolívar i Amazonas), do tego skrajnie północna Brazylia (północny stan Amazonas na zachód od rzeki Rio Negro, na południe do rzeki Japurá)[7]
- C. t. vicina Todd, 1927 – północno-zachodnia Wenezuela (południowy stan Zulia na południe do Táchira i na wschód po Barinas, północno-zachodni Apure i zachodni Bolívar), wschodnie stoki Andów w północnej Kolumbii Casanare[7]
- C. t. saturatior Chubb, C, 1918 – region Gujana, północno-wschodnia Brazylia w jej amazońskiej części (Roraima i obszar na wschód od dolnego biegu Rio Negro po Amapá)[7]
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 11,7[8]–14,5 cm, masa ciała 15–19 g[7]. Wymiary szczegółowe dla 2 podgatunków przedstawia tabelka (w mm)[8]:
Podgatunek | Płeć (n) | Długość skrzydła | D. ogona | D. dzioba | D. skoku | D. środkowego palca |
---|---|---|---|---|---|---|
C. t. tyrannina | 9♂ | 59–64,5 | 52,5–59 | 15,5–17,5 | 21,5–23 | 12,5–13 |
11♀ | 57–61 | 50–60 | 15,5–17 | 21,5–23 | 11,5–13 | |
C. t. crepera | 44♂ | 124–148 | 60–67 | 54,5–62,5 | 15–18 | 21,5–24 |
39♀ | 57–63 | 51–64 | 14–17 | 20,5–23,5 | 12,5–14 |
Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Samiec podgatunku nominatywnego na wierzchu ciała porośnięty jest piórami barwy łupkowoszarej, ma nieco ciemniejsze skrzydła i ogon oraz białą plamę między barkówkami. Pokrywy skrzydłowe i zewnętrzne sterówki mają białe zakończenia. Spód ciała jaśniejszy, najbardziej na brodzie; z tyłu spodu ciała występuje odcień gliniasty. Tęczówka czekoladowobrązowa. U samicy wierzch głowy i wierzch ciała ciemne, oliwkowobrązowe, z płowym odcieniem; plama między barkówkami niemal niewidoczna. Pokrywy skrzydłowe mają cynamonowe krawędzie. Sterówki szarobrązowe, brew, gardło i spód ciała żółtopłowe. Boki ciała z oliwkowym odcieniem. Kolor tęczówki zależy od wieku ptaka: u pierwszorocznych jest szara lub szarobrązowa, w 3. roku życia staje się czekoladowobrązowa. Młode w 1. roku życia przypominają upierzeniem samicę[7].
Samce z podgatunku C. t. crepera są ciemniejsze, mają bardziej zredukowane białe końcówki sterówek i pokryw skrzydłowych; samice są bardziej rdzawe. U samców C. t. vicina skrzydła mają bardziej brązowooliwkowe skrzydła, ogon i boki; samce C. t. saturatior wyróżniają się bardziej czarnym upierzeniem i białymi końcówkami piór wokół kloaki, zaś samice – bardziej szarymi piórami z wierzchu ciała[7].
Środowisko życia edytuj
Środowiskiem życia mrówinków ciemnych jest gęsty podszyt skrajów i przecinek oraz okolic strumieni lasów wiecznie zielonych, zarówno tych nizinnych, jak i na zboczach górskich. Zamieszkuje również lasy wtórne z gęstymi krzewami i winoroślami. Stwierdzany głównie poniżej 1200 m n.p.m., okazjonalnie do 1900 m n.p.m. W Ameryce Centralnej przeważnie poniżej 750 m n.p.m., okazjonalnie do 1200 m n.p.m.; w Panamie sporadycznie wyżej. W Kolumbii do 750 m n.p.m.; rzekome stwierdzenia na wysokościach 1130–1850 m n.p.m. najprawdopodobniej są błędne i odnoszą się do mrówinków samotnych (C. parkeri). W Ekwadorze głównie do 800 m n.p.m., lokalnie do 1400 m n.p.m. Mrówinki ciemne rzadko zapuszczają się w głąb lasów[7].
Zachowanie edytuj
Mrówinki ciemne żywią się różnorodnymi bezkręgowcami, w tym chrząszczami (Coleoptera; m.in. kózkowatymi), larwami motyli, błonkoskrzydłymi, pluskwiakami (w tym równoskrzydłymi), prostoskrzydłymi, karaczanowatymi i pajęczakami. Mrówinki ciemne są ze sobą blisko, zarówno w parach jak i stadach; żerują do około 5 m nad ziemią. Zwykle rzadko dołącza do wielogatunkowych stad, jednak w Panamie dość często dołącza do żerujących mrowińców (Myrmeciza longipes). Podczas żerowania mrówinki ciemne są aktywne, poruszają się krótkimi skokami, z częstymi przerwami po 1–3 s na rozglądanie się. Przeważnie ogon trzymany jest w jednej linii z ciałem. Ptak często potrząsa skrzydłami. Żeruje głównie w cienistych zaroślach i w pnączach, czasami na ziemi. Pokarm zbiera głównie z obydwu stron liści, pnączy i gałęzi. Możliwe, że czasem przeszukuje martwe liście, jednak zwykle ignoruje je. W Panamie regularnie obserwowany podczas podążania za wędrownymi mrówkami[7].
Śpiewają zarówno samce, jak i samice. Liczba dźwięków w pieśni, jak i długość ich trwania, różnią się w zależności od miejsca życia ptaków; przykładowo, w Meksyku jest to 8 dźwięków w 1 sekundę, w Gujanie 2 dźwięki w 2 sekundy[7].
Lęgi edytuj
Okres lęgowy w Kostaryce i Panamie trwa od lutego do października, od sierpnia do listopada w amazońskiej części Brazylii. Znane są również opisy gniazd i jaj z Nikaragui i Kolumbii oraz samych jaj z Meksyku i Wenezueli. Gniazdo u ptaków badanych w Ameryce Centralnej ma formę głębokiej, wiszącej sakiewki ze skośnym wejściem przy górze gniazda. Na budulec składają się martwe liście, włókna roślinne, źdźbła traw, liście palmowe, uzupełnione strzępkami grzybni; gniazdo zawieszone jest 0,6–3 m nad ziemią. Typowe zniesienie składa się z 2 jaj; inkubacja trwa 18–20 dni w Panamie, co najmniej 14 dni w Brazylii; w nocy wysiaduje tylko samica, za dnia ptaki zmieniają się. Pisklęta przebywają w gnieździe przez około 11 dni w Kostaryce i 9–11 dni w Panamie[7].
Stwierdzono niszczenie jaj przez inne gatunki. 30 maja 1993 odkryto w Panamie gniazdo z dwoma jajami. Zaobserwowano pręgostrzyżyka skromnego (Cantorchilus modestus), który wtykał głowę do gniazda; następnie zauważono połyskującą substancję na jego dziobie i resztki skorupki – jedno z jaj miało dziurkę w skorupie. Pręgostrzyżyk został przegoniony przez samicę mrówinka ciemnego. Innym razem, 27 maja, odkryto gniazdo również z dwoma jajami. Dwa dni później jaj nie było; mrówinki zakładały nowe gniazdo, zaś strzyżale czarnobrzuche (Pheugopedius fasciatoventris) nosiły materiał na gniazdo w okolicach opuszczonego gniazda mrówinków[9].
Status i zagrożenia edytuj
IUCN uznaje mrówinka ciemnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 2000 roku (stan w 2020)[10]. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[2]. Są to ptaki dość pospolite, w swym zasięgu mają również obszary chronione. Do tego dodatkowym zabezpieczeniem jest dla nich akceptowanie roślinności wtórnej[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Cercomacroides tyrannina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Cercomacroides tyrannina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pithyini Ridgway, 1911 (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-12].
- ↑ Philip Lutley Sclater. Descriptions of some New Species od Ant Thrushes from Santa Fé di Bogota. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 23, s. 90, 1855.
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-12]. (ang.).
- ↑ Jose G. Tello, Marcos Raposo, John M. Bates, Gustavo A. Bravo, Carlos Daniel Cadena i Marcos Maldonado-Coelho. Reassessment of the systematics of the widespread Neotropical genus Cercomacra (Aves: Thamnophilidae). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 170 (3), s. 555, 2014. DOI: 10.1111/zoj.12116.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 629–630. ISBN 84-87334-50-4.
- ↑ a b Robert Ridgway: The birds of North and Middle America. T. 5. 1911, s. 93–97.
- ↑ Robert C. Fleischer & Cheryl L. Tarr. Plain Wren destroys egg of Dusky Antbird. „Journal of Field Ornithology”. 66 (3). s. 404–405.
- ↑ Species factsheet: Cercomacroides tyrannina. BirdLife International. [dostęp 2020-12-12].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i materiały audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).