Muhir
Muhir (od arab. muhr – pieczęć) – specyficzne dla kultury polskich i litewskich Tatarów[1] plansze albo tkaniny przedstawiające treści religijne związane z islamem i przeznaczone do wieszania w meczetach lub domach. Mają one także charakter talizmanów chroniących wiernych zgromadzonych w budynku[2][3][4].
_-_Kruszyniany_-_000801s.jpg)
Przypuszcza się, że zwyczaj tworzenia muhirów rozwinął się wśród Tatarów litewskich w I poł. XIX w.[5][6], jednak wśród zachowanych muhirów ze znaną datą powstania najstarsze są z połowy tegoż stulecia[6]. Muhiry zawsze zawierają treść religijną, ale w różnej postaci. Może ona sprowadzać się do samej inskrypcji, najczęściej będącej fragmentem Koranu (często jest to basmala) albo hadisów, szahadą, jednym z imion Allaha lub inwokacją do Boga, ewentualnie Mahometa[7], ale może być ograniczona tylko do samego obrazu, przeważnie wyobrażającego meczet przedstawiony symbolicznie (np. jako kopuła), albo realistycznie (w takim przypadku są to zwykle ilustracje konkretnych świątyń, bądź z obszaru zamieszkiwanego przez Tatarów litewskich, bądź głównych meczetów islamu)[8]. Bardzo często muhiry zawierają zarówno inskrypcję, jak i ilustrację, w różnych proporcjach[9][10]. W efekcie badacze wydzielają dwa typy muhirów: inskrypcyjne (jedynym lub głównym elementem są napisy) i przedstawieniowe (jedynym lub głównym elementem jest ilustracja)[10][11]. Wyodrębniany jest jeszcze trzeci typ, tzw. muhiry pieczęciowe, gdzie główne elementy stanowią rozety, koła, wielokąty, w które mogą być wpisane modlitwy lub symbole o znaczeniu magicznym. Część z tych figur interpretuje się jako zgeometryzowane wyobrażenia ciał kosmicznych[12][13]. Ten typ jest najrzadszy[4].
Niezależnie od podstawowego typu, muhiry często zawierały dodatkowe ornamentacje, np. roślinne i prawie zawsze przed powieszeniem na ścianę są ujmowane w ramę, a ich lico zabezpieczane taflą szkła[14]. Inskrypcje muhirów co do zasady są kaligrafowane i pisane w języku arabskim[15], czasem z dodaniem tłumaczenia lub komentarza w innym języku – polskim, białoruskim, albo tureckim – przy czym napisy w tych językach mogły być zapisywane alfabetem arabskim[16].
Muhiry wykonywano na różnych materiałach i różnymi technikami. Częste są muhiry papierowe, kartonowe i szklane, a także haftowane, spotyka się jednak muhiry na podkładzie drewnianym, rzeźbione w drewnie, ryte na metalowej płycie lub tkane[17]. Jeśli inskrypcje i wizerunki są malowane, to przeważnie farbami wodnymi: gwaszem, farbami akwarelowymi, tuszem albo atramentem[18], w XX i XXI w. stosuje się też kredki i flamastry[19]. Muhiry mogą być także w postaci rysunków[18]. Autorami są zazwyczaj osoby nie będące profesjonalnymi artystami, wśród muhirów o znanej atrybucji około połowy jest dziełem kobiet[20].
Liczne muhiry są w meczetach w Bohonikach[21][22], w Kruszynianach[22][23], w Sorok Tatarach na Litwie[24], ponadto mają je w swoich kolekcjach: Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej[25], Muzeum Ziemi Sokólskiej[26], Muzeum Podlaskie w Białymstoku[27], Muzeum Historyczne w Białymstoku[28]. Wybrane motywy z muhirów były kopiowane na nagrobkach tatarskich[10].
Przypisy edytuj
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 5, 6, 10.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 8.
- ↑ Czerwonnaja 2019 ↓, s. 31.
- ↑ a b Drozd 2000 ↓, s. 38.
- ↑ Drozd 2000 ↓, s. 39.
- ↑ a b Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 10.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 10–12.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 15.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓.
- ↑ a b c Drozd 2000 ↓, s. 40.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 15, 16.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 13, 14.
- ↑ Czerwonnaja 2019 ↓, s. 28, 29, 31.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 18.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 5, 10, 15.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 18, 72, 74, 120.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 17, 18.
- ↑ a b Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 17.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 17, 46, 48, 60, 140.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 19–20.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 22–47.
- ↑ a b Czerwonnaja 2019 ↓, s. 38.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 50–65.
- ↑ Czerwonnaja 2019 ↓, s. 39.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 80–85.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 86–95.
- ↑ Pawlic-Miśkiewicz 2020 ↓, s. 71–79.
- ↑ Czerwonnaja 2019 ↓, s. 29.
Bibliografia edytuj
- Swietłana Czerwonnaja. Muhiry tatarskie jako dzieła sztuki – semantyka, stylistyka, poetyka. „Nurt SVD”. 2, s. 23–42, 2019. OCLC 1242181159. [dostęp 2023-01-14].
- Andrzej Drozd: Na pograniczu piśmiennictwa i sztuki religijnej: muhiry Tatarów polsko-litewskich. W: Andrzej Drozd, Marek M. Dziekan, Tadeusz Majda: Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich. Warszawa: Res Publica Multiethnica, 2000, seria: Katalog zabytków tatarskich, t. III. ISBN 83-909001-3-0. OCLC 54907065.
- Barbara Pawlic-Miśkiewicz: Muhiry: tatarskie obrazy religijne. Białystok: Muzułmański Związek Religijny w RP, 2020. ISBN 978-83-65802-35-4. OCLC 1236069250. [dostęp 2023-01-14].