Mąkla tarniowa

Mąkla tarniowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	mąkla
Gatunek	mąkla tarniowa
	Nazwa systematyczna
	Evernia prunastri (L.) Ach.; Lich. univ.: 442, tab. 10, fig. 1 (1810)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mąkla tarniowa (Evernia prunastri (L.) Ach.) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Evernia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten opisał w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen prunastri. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1810 Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Evernia^[1].

Niektóre synonimy^[3]:

Evernia herinii P.A. Duvign. 1940
Evernia retusa (Ach.) Röhl. 1813
Lichen prunastri L. 1753
Lichen stictoceros Sm. 1804
Lobaria prunastri (L.) Hoffm. 1796
Parmelia prunastri (L.) Ach. 1803
Physcia prunastri (L.) DC. 1805
Platysma prunastri (L.) Frege 1812
Ramalina prunastri (L.) Chevall. 1826

Polska nazwa według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Tworzy listkowato-krzaczkowatą plechę heteromeryczną z glonami protokokkoidalnymi. Zwisająca lub odstająca plecha ma długość do 10 cm i do podłoża przyrasta nasadą. Rozgałęzia się widełkowato lub nieregularnie. Ma barwę szarozielonawą, żółtozielonawą, czasami białawą. Odcinki plechy mają szerokość 1-6, wyjątkowo do 10 mm i tylko w początkowej fazie rozwoju są niemal obłe, wkrótce stają się silnie spłaszczone. Górna strona plechy jest płaska lub nieco wypukła i ma powierzchnię płytko dołeczkowaną lub pomarszczoną, rzadko gładką. Dolna strona plechy jest nieco rynienkowata, delikatnie żyłkowana, czasami podobna do górnej, zawsze jednak jest jaśniejsza. Soralia występują pojedynczo lub w mniejszych lub większych grupach. Mają białawe brzegi, niekiedy biała jest także ich górna strona. Owocniki mają średnicę 2–15 mm, pojawiają się jednak bardzo rzadko na brzegach odcinków plechy. W worku jest po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych zarodników o rozmiarach 7–10 × 4–6 μm^[4].

Występowanie i siedlisko

Gatunek kosmopolityczny, najliczniej występujący na półkuli północnej, ale notowany na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)^[5]. Występuje na terenie całej Polski i jest dość pospolity^[2], jednak znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status NT – gatunek niezagrożony bezpośrednio wyginięciem, jednak w niektórych regionach jego populacje są bliskie zakwalifikowania do kategorii gatunków zagrożonych^[6]. W Polsce był gatunkiem częściowo chronionym^[7], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych^[8].

Występuje w lasach i na terenach otwartych, rzadko na wydmach nad brzegiem morza, rosnąc na korze wielu gatunków drzew liściastych i iglastych, rzadziej na stosach kamieni^[2].

Znaczenie

Plecha mąkli tarniowej w okresach głodu była ważnym składnikiem pożywienia ludzi. Po zmieleniu jest w wielu rejonach Laponii do dzisiaj używana jako dodatek do mąki podczas pieczenia chleba^[4].
Surowiec, jakim są plechy mąkli tarniowej nosi tradycyjną nazwę mech dębowy. Olejek lotny destylowany z plech jest stosowany we współczesnej perfumerii. Znajduje się w wodach po goleniu, męskich dezodorantach, a ponadto jako olejek do lamp zapachowych^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d WiesławW. Fałtynowicz WiesławW., Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 118, ISBN 83-89648-06-7 .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
↑ ^a ^b HannaH. Wójciak HannaH., Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 145, ISBN 978-83-7073-552-4 .
↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-04-18] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 83, ISBN 83-89648-38-5 .
↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
↑ Survey and health assessment of chemical substances in massage oils [online] [dostęp 2014-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-25] .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).

[fal-2] WiesławW. Fałtynowicz WiesławW., Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 118, ISBN 83-89648-06-7 .

[sf-3] Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).

[woj-4] HannaH. Wójciak HannaH., Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 145, ISBN 978-83-7073-552-4 .

[disc-5] Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-04-18] .

[mirek-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 83, ISBN 83-89648-38-5 .

[7] Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).

[rozp2014-8] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.

[fra-9] Survey and health assessment of chemical substances in massage oils [online] [dostęp 2014-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-25] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]