Wikipedia

Narodowa Organizacja Radykalna

Narodowa Organizacja Radykalna (w literaturze spotyka się także, rzadziej, nazwę Narodowy Obóz Rewolucji[1]) – polska narodowo-radykalna organizacja kolaborująca z Niemcami[2][3], utworzona w październiku 1939 roku przez grupę dawnych członków Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga. Działała trzy miesiące, została rozwiązana w styczniu 1940 roku[4].

Narodowa Organizacja Radykalna
Lider

Andrzej Świetlicki

Data założenia

październik 1939

Data rozwiązania

styczeń 1940

Ideologia polityczna

narodowy radykalizm, kolaboracja

NOR grupował polskich polityków i działaczy, którzy zamierzali współpracować z niemieckimi władzami okupacyjnymi w celu uzyskania wpływu na politykę okupowanej Polski[5]. Jak pisał historyk Tomasz Szarota, NOR „z jednej strony nawiązywała do programu i ideologii ONR-Falangi, z drugiej zaś stwarzała płaszczyznę działania dla osób starszej generacji, antysemitów i germanofilów”[6]. Liderem ugrupowania był Andrzej Świetlicki, wcześniejszy szef Organizacji Warszawskiej RNR-Falanga.

Działalność edytuj

Narodowa Organizacja Radykalna otrzymała od niemieckich władz wojskowych dawny lokal Związku Młodej Polski w Alejach Ujazdowskich w Warszawie[7], Andrzejowi Świetlickiemu przydzielono dawne mieszkanie Juliana Tuwima[8]. W marcu 1940 roku NOR współorganizowała z Niemcami serię napadów na domy i sklepy warszawskich Żydów, znaną jako pogrom wielkanocny. Historycy nie są w stanie dziś stwierdzić, czy pogrom ten został zaplanowany przez Niemców, czy też zaakceptowali oni tylko inicjatywę NOR[9]. Współpracę NOR przy dokonaniu pogromu odnotował „Biuletyn Informacyjny” ZWZ z 21 czerwca 1940 roku. NOR powiązana była z takimi organizacjami jak GOJ (Gospodarczo Organizujmy Jedność, antysemicki związek kupców i rzemieślników) i Atak (bojówka NOR, zlikwidowana w 1940 roku). Gospodarczo Organizujmy Jedność odpowiedzialna była za znakowanie sklepów aryjskich symbolem topokrzyża[10] a „Atak” stanowiła paramilitarne skrzydło partii, działające szczególnie aktywnie w czasie pogromu wielkanocnego. W czasie zajść przedstawiciele NOR apelowali do społeczeństwa polskiego o udział w pogromach, wstępowanie do organizacji oraz kolaborację z hitlerowcami przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Organizacja usprawiedliwiała nawet porażkę w kampanii wrześniowej jako winę sanacji i akceptowała utracenie ziem zachodnich; według koncepcji partii straty te zrekompensować miały zyski na wschodzie.

Narodzie Polski! Z winy sanacji Polska poniosła straszliwą klęskę oraz utraciła niepodległość i ziemie zachodnie. Ale nie wszystko jest stracone. Można odbudować wojsko polskie, aby wzięło udział w nieuniknionej wojnie przeciwko komunizmowi sowieckiemu. Zdobyte na wschodzie ziemie przywrócą nam nasze terytoria zagarnięte przez ZSRR, a inne bardziej na wschód, będą rekompensatą za utracone Pomorze, Śląsk, i Poznańskie oraz odszkodowaniem za straty wojenne. Na finansowanie odbudowy Polski i jej nowej armii użyjemy skonfiskowaną własność żydowską. Rodacy! Wstępujcie do NOR! Dajcie nam możność odbudowania ojczyzny i powstania Wielkiej Polski![11]

Poza Świetlickim, działaczami NOR byli też Erazm Samborski[potrzebny przypis], ksiądz Stanisław Trzeciak[12], Stanisław Brochwicz vel Brohwicz[potrzebny przypis], Antoni Cercha[potrzebny przypis], R. Podgórski[potrzebny przypis], Władysław Studnicki[13], Zygmunt Cybichowski[14], Jerzy Cybichowski[potrzebny przypis].

Niejasne pozostają związki NOR i przywódcy RNR-Falanga, Bolesława Piaseckiego. Współpracownik Piaseckiego Włodzimierz Sznarbachowski uważał, że przywódca NOR, Andrzej Świetlicki, działał w porozumieniu z Piaseckim i wykonywał jego polecenia. Jego zdaniem: Piasecki zamierzał stworzyć dwie organizacje: jawną, współpracującą z Niemcami NOR oraz podziemną, walczącą z Niemcami, na której czele miał stać Zygmunt Przetakiewicz. Według relacji Sznarbachowskiego Piasecki prowadził także rozmowy z Wehrmachtem i chciał stworzyć polski rząd kolaboracyjny[15][16]. Zygmunt Przetakiewicz zaprzecza natomiast jakimkolwiek związkom Piaseckiego z NOR; utrzymuje, że Świetlicki działał wbrew woli Piaseckiego, a przywódca „Falangi” zniechęcał go do współpracy z Niemcami[15].

Organizacja wydawała pisma o tytułach „Odrodzenie” i „Pochodnie”. Postawa Narodowej Organizacji Radykalnej, określanej w prasie podziemnej jako część Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga, opisana została już w 1939 roku. Część podziemia obawiała się, że partia może stanowić zalążek nowej partii nazistowskiej. NOR początkowo popierana była przez niemiecką administrację wojskową i wywiad wojskowy (Abwehrę). Po przejęciu władzy przez cywilną administrację Generalnego Gubernatorstwa i po wydanym przez Hitlera w kwietniu 1940 zakazie współpracy z politycznymi organizacjami w Polsce, NOR została pozbawiona ochrony i współpracy ze strony nazistów. 8 maja 1940 Świetlicki został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. 20 czerwca 1940 został rozstrzelany w Palmirach, co zakończyło działalność NOR[15]. W tej samej egzekucji zginęli także Wojciech Kwasieborski i Tadeusz Lipkowski, dwaj inni działacze przedwojennej „Falangi”, prawdopodobne także związani z NOR[17].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Adam Danek (Kraków). Ewolucja ustrojowa państw europejskich w pismach Zygmunta Cybichowskiego. (1879–1946). Historia i Polityla, Nr 1 (8), wiosna 2009 [1].
  2. ↑ Krzysztof Kaczmarski: Studia i szkice z dziejów obozu narodowego. Warszawa: IPN, 2010, s. 62. Cytat: Kolaboracyjna działalność grupy Świetlickiego trwała do wiosny 1940 r., kiedy sprawą NOR zajęło się gestapo.
  3. ↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 109. Cytat: Taki był finał bodaj najpoważniejszej próby podjęcia kolaboracji z hitlerowskim okupantem.
  4. ↑ Helena Boczek, Obóz Narodowy po klęsce wrześniowej. „Mówią Wieki” nr 8, 1965. s. 33.
  5. ↑ Cyprian Blamires, Paul Jackson World Fascism: A Historical Encyclopedia – Tom 2 – Strona 523.
  6. ↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 108. ISBN 83-86056-74-6.
  7. ↑ Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Holocaust z perspektywy półwiecza: pięćdziesiąta rocznica powstania w getcie warszawskim: materiały z konferencji zorganizowanej przez Żydowski Instytut Historyczny w dniach 29–31 marca 1993 str. 171.
  8. ↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 122.
  9. ↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 67. ISBN 83-86056-74-6.
  10. ↑ Lechosław Lameński: Stach z Warty. Szukalski i Szczep Rogate Serce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007, s. 223. ISBN 978-83-7363-554-8.
  11. ↑ Cytat za książką Tomasza Szaroty pt. U progu zagłady: – Strona 54 2000.
  12. ↑ Emanuel Ringelblum, Polish-Jewish Relations During the Second World War, Northwestern University Press, 1992, ISBN 978-0-8101-0963-6 [dostęp 2018-03-20] (ang.).
  13. ↑ Mikołaj Stanisław Kunicki, Between the Brown and the Red: Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland–The Politics of Bolesław Piasecki, Ohio University Press, 2012, s. 55–, ISBN 978-0-8214-4420-7.
  14. ↑ Stanisław Salmonowicz, Jerzy Serczyk, Z problemów kolaboracji w Polsce w latach 1939–1941, „Czasy Nowożytne, tom XIV/2003”, 2003.
  15. ↑ a b c Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 109.
  16. ↑ Włodzimierz Sznarbachowski. Bolesław Piasecki: od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy. „Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 94, s. 89, 1990. 
  17. ↑ Szarota 2000 ↓, s. 51.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Narodowa_Organizacja_Radykalna&oldid=72788290”