Nemonyx lepturoides

Nemonyx lepturoides – gatunek chrząszczy z nadrodziny ryjkowców i rodziny ryjoszowatych (Nemonychidae). Zasiedla zachodnią Palearktykę. Zarówno larwy jak i owady dorosłe są monofagami ostróżeczki polnej.

Nemonyx lepturoides
(Fabricius, 1801)
Ilustracja Nemonyx lepturoides autorstwa C.G. Calwera
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Nadrodzina	ryjkowce
Rodzina	ryjoszowate
Podrodzina	Nemonychinae
Plemię	Nemonychini
Rodzaj	Nemonyx
Gatunek	Nemonyx lepturoides
Synonimy
Nemonyx grisescens Reitter, 1899 Rhinomacer lepturoides Fabricius, 1801 Nematonyx lepturoides (Fabricius, 1801)

Opis

Chrząszcz o ciele długości od 4,2 do 5,9 mm, w pokroju wydłużonym, włącznie z odnóżami i czułkami ubarwionym czarno, z wierzchu porośniętym stosunkowo gęstym owłosieniem barwy szarej, w które wmieszane są jeszcze pojedyncze sterczące włoski barwy ciemnej. Głowa jest szersza niż dłuższa, a na wysokości dużych, półkulistych oczu mniej więcej tak szeroka jak przedplecze. Gruby, niewiele krótszy od przedplecza ryjek ma przed nasadą czułków wyraźny garb zaopatrzony w żeberko i podłużny dołek, rozszerzający się ku szczytowi. Czułki są tęgiej budowy, ale u samicy smuklejsze niż u samca. Równomiernie zagięte żuwaczki dość mocno wystają i mają skierowane ku przodowi włoski na swych przednich krawędziach. W walcowatych głaszczkach szczękowych człony wierzchołkowe są tak długie jak trzy pozostałe razem wzięte. Przedplecze cechują boki o słabym i równomiernym zaokrągleniu oraz stojące i nieco w przód nachylone owłosienie. Zarys tarczki jest trójkątny z zaokrąglonym tyłem. Mniej więcej dwukrotnie dłuższe niż szerokie pokrywy zwężają się od guzów barkowych ku zaokrąglonemu szczytowi i mają wąskie, sięgające połowy ich długości epipleury. Odnóża są smukłej budowy. Piąty z widocznych sternitów odwłoka (V wentryt) u samicy ma w części szczytowo-środkowej podłużną listewkę, a po bokach dołki o owłosionym dnie. U samca brak takich modyfikacji, a słabo wygięte prącie ma rozszerzony i ścięty wierzchołek.

Biologia i występowanie

Kwiaty ostróźeczki polnej, rośliny żywicielskiej tego chrząszcza

Gatunek ten jest monofagiem, żerującym wyłącznie na ostróżeczce polnej. Owady dorosłe pojawiają się w maju i dożywają do sierpnia. Najliczniej obserwowane są w czerwcu i lipcu. Fruwają wokół kwiatów rośliny żywicielskiej i na nich kopulują. Żerują na pyłku, wgryzając się w główki pręcików oraz na nektarze, celem zdobycia którego przedziurawiają ostrogę korony kwiatowej. Samice składają jaja do młodych torebek. Larwy żerują na rozwijających się nasionach, a ich rozwój trwa od dwóch do trzech tygodni. Gdy torebka pęka, larwy wypadają do gleby i zagrzebują się w niej, by się przepoczwarczyć. Zimę spędzają w kulistym kokonie jako przedpoczwarki, natomiast przepoczwarczają na wiosnę następnego roku.

Owad zachodniopalearktyczny, w Europie znany z Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Grecji i Rosji, a w Azji z Turcji, Azerbejdżanu i Armenii. W Polsce znany z niewielu stanowisk, głównie z południowej części kraju. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Czech umieszczony został jako bliski zagrożenia (NT).

Siedliskiem występowania gatunku są stanowiska jego rośliny żywicielskiej, a więc zbocza, pobocza dróg i skraje lasu, przede wszystkim na glebach wapiennych i piaszczystych. Dawniej roślina ta była powszechniejsza, związana z uprawami zbóż, ale jej populacja została silnie przetrzebiona przez stosowane w ochronie przed chwastami herbicydy.