Oskomian

rodzaj roślin

Oskomian[4], aweroa[5] (Averrhoa L.) – rodzaj roślin z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Obejmuje dwa gatunki, czasem rozbijane na cztery[6] lub pięć[7]. Oba gatunki, zarówno oskomian pospolity, znany też pod nazwą karambola, jak i oskomian bilimbi, zwany bilimbi, zostały rozpowszechnione w strefie tropikalnej jako drzewa owocowe już w czasach przedkolonialnych. Z tego powodu niejasne jest ich pochodzenie. Jako ich ojczyznę wskazuje się południowo-wschodnią Azję, w szczególności Malezję[4][5][6], albo wschodnią Brazylię[6][8].

Oskomian
Ilustracja
Oskomian pospolity
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

szczawikowce

Rodzina

szczawikowate

Rodzaj

oskomian

Nazwa systematyczna
Averrhoa L.
Sp. Pl. 428. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

A. bilimbi L.[3]

Synonimy
  • Carambola Adanson[3]

Oba gatunki uprawiane są jako rośliny owocowe. Przy czym bilimbi na mniejszą skalę, głównie w południowej Azji i Ameryce Południowej[5]. Ma owoce kwaśne[5], raczej nietrwałe. Zwykle spożywane są one kiszone, czasem kandyzowane, stosowane jako dodatek do potraw i przypraw. Karambola jest szerzej rozpowszechniona, jej owoce są trwałe, słodko-cierpkie. Poza jadalnymi owocami, sok obu gatunków używany jest wszechstronnie w gospodarstwach domowych, a różne części roślin wykorzystywane są także w medycynie[4].

Naukowa nazwa rodzaju pochodzi od mauretańskiego lekarza, filozofa i przyrodnika – Awerroesa (ok. 1126–1198)[4].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Wiecznie zielone[4] krzewy i niewielkie drzewa[9] (oskomian pospolity osiąga do 6 m wysokości)[5] oraz nieco wyższe drzewa (bilimbi rośnie do 10[4]–15 m wysokości[5]). Korony mają silnie rozgałęzione, rozłożyste[4].
Liście
Skrętoległe lub pozornie naprzeciwległe, bez przylistków. Blaszka nieparzysto pierzasto złożona, u karamboli z 3–7 jajowatych listków, u bilimbi z 10–20 listków[9]. Pod wpływem dotyku listki wykonują ruch nastyczny stulając się[4][5].
Kwiaty
Drobne i wonne, zebrane są w wierzchotkowate i wiechowate kwiatostany[4][9], wyrastające w kątach liści[9], także z grubych konarów i pnia[4][5]. Działki kielicha w liczbie 5 są czerwone i mięsiste. Płatki korony, których także jest 5, są białe, różowe lub czerwone. Pręcików jest 10, czasem 5 z nich pozbawionych jest pylników. Zalążnia górna z 5 owocolistków, z kilkoma zalążkami w każdej z komór[9].
Owoce
Mięsiste jagody o kształcie wydłużonym, osiągające do kilkunastu cm. U bilimbi owoce są pięciokanciaste, u karamboli z czterema lub pięcioma silnie wystającymi żebrami, stąd na przekroju charakterystycznie gwiaździste[5]. Nasiona od kilku do wielu, nagie lub z osnówką[9].

Systematyka

edytuj
Wykaz gatunków[9]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-19] (ang.).
  3. a b c Averrhoa Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-19].
  4. a b c d e f g h i j k l Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Hortus Botanicus Universitatis Posnaniensis, 2008, s. 56-62. ISBN 978-83-61320-17-3.
  5. a b c d e f g h i j k Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 46-47. ISBN 83-214-1305-6.
  6. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 90, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. Averrhoa. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-19].
  8. Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 347. ISBN 83-7079-778-4.
  9. a b c d e f g Averrhoa Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-19].