Pałac w Morągu
Pałac w Morągu (Pałac rodu zu Dohna, Pałac Dohnów) (niem. Dohna-Schlößchen, Dohna’sches Schlösschen[2][3]) – zabytkowy[4] pałac wraz z niewielkim zespołem parkowym znajdujący się w Morągu w powiecie ostródzkim w województwie warmińsko-mazurskim.
 nr rej. 66 z 27 czerwca 1953[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Johann Caspar Hindersin (przebudowa 1717-1719) |
| Rozpoczęcie budowy |
1562 |
| Ukończenie budowy |
1571 |
| Ważniejsze przebudowy |
1717-1719 (barokowa przebudowa po pożarze) |
| Zniszczono |
1697 (pożar miasta) |
| Odbudowano |
1717-1719, 1975-1985 |
| Pierwszy właściciel |
Achacy zu Dohna |
Położenie na mapie Morąga  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego  | |
Położenie na mapie gminy Morąg  | |
 53°54′42,6″N 19°55′32,0″E/53,911833 19,925556
| |
Obiekt wybudowany w latach 1562–1571 w stylu barokowym, jako miejska rezydencja pruskiego rodu szlacheckiego zu Dohna, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Położenie
edytujPałac położony jest w centrum Morąga, około 46 km na północny zachód od Olsztyna, 45 km na południowy wschód od Elbląga i 28 km na północ od Ostródy. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie nr 519, 527 i 528, nieopodal natomiast znajduje się jezioro Skiertąg.
Historia
edytujPochodzący pierwotnie z Saksonii, członkowie rodu zu Dohna pojawili się na terenie Prus w połowie XV wieku (prawdopodobnie w 1454 roku[5]) jako rycerze zakonu krzyżackiego, natomiast za protoplastę rodziny uznaje się rycerza Stanislausa (zm. 1504/1505)[5]. Wiadomo, iż za zasługi dla Zakonu otrzymał on w 1469 roku, na wieczne użytkowanie, dobra Wilczęta (niem. Deutschendorf) i Karwiny (Karwinden), co było zaczątkiem wielkiej rodowej fortuny[5]. Majątek znacznie powiększył jeszcze, otrzymując w 1525 roku i obierając sobie za główną siedzibę wieś Słobity (Schlobbiten), jego syn Peter (1482–1553)[5]. Syn Petera Achacy wzniósł w Słobitach pierwszy dom, lecz pierwszy pałac był dziełem dopiero kolejnego potomka, Abrahama w XVII wieku[5]. W międzyczasie Dohnowie stali się właścicielami kolejnych dóbr, w tym m.in. w Morągu.
Do czasów budowy pałacu w Słobitach, główną siedzibą rozrastającego się rodu Dohnów był zameczek w Morągu[6]. W roku 1561 lub 1562 Achacy zu Dohna kupił tam działkę, na której znajdowały się fragmenty gotyckich murów miejskich wraz z basztami obronnym[7]. Z wykorzystaniem północno-zachodniego narożnika murów jako jednej ze ścian wzniósł w latach 1562–1571[8], bądź jak podają inne źródła dopiero w 1595 roku[9] (niektóre z kolei tę datę wymieniają jako pierwszą przebudowę pierwotnego założenia[7]), rodową miejską rezydencję, tzw. Zameczek Dohnów. Posiadłości w Morągu przez wieki były jedynie częścią wielkiego majątku rodu zu Dohna, w których posiadaniu pozostawało kilkanaście miejscowości na terenie byłych Prus Wschodnich.
Dzięki swojej zamożności i koneksjom z dworem cesarskim w 1900 roku przedstawiciel rodu Richard Wilhelm zu Dohna-Schlobitten (1843–1919) został podniesiony, przez ostatniego cesarza Niemiec i króla Prus Wilhelma II, do rangi i godności dziedzicznego księcia[6].
W 1697 roku wielki pożar strawił sporą część starej zabytkowej zabudowy Morąga. Ucierpiał także pałac Dohnów wraz z bogatymi wnętrzami i rodowym archiwum, który przez następne lata pozostawał w ruinie[10]. W latach 1717–1719, na zlecenie rodu, został odbudowany i przebudowany na bardziej reprezentacyjną pałacową rezydencję przez pruskiego architekta Johanna Caspara Hindersina (1677-1738)[8]. Powstały budynek barokowy, założony został na planie nieco bardziej otwartej podkowy z nieregularnym dziedzińcem i dwoma pawilonami flankującymi bramę[11], która do kompleksu dobudowana została w 1731 roku[7]. Ponadto na przypałacowym dziedzińcu w 1741 roku ustawiono kompleks zegarów słonecznych o nieznanym dzisiaj przeznaczeniu[9].
Podczas II wojny światowej pałac został poważnie zniszczony przez armię radziecką w czasie ofensywy w Prusach Wschodnich w początkach 1945 roku[8]. Dopiero w latach 1975–1985, dzięki zaangażowaniu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, został odbudowany i przebudowany z przeznaczeniem na pomieszczenia kulturalne[8]. Od 1986 roku pałac jest własnością Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, które posiada tu swój oddział o nazwie Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera. Prezentuje ono najwybitniejszego Morążanina-Herdera oraz sztukę i rzemiosło artystyczne regionu byłych Prus oraz dzisiejszych Warmii i Mazur[8]. W 1990 roku w pałacu gościł ówczesny prezydent Republiki Federalnej Niemiec Richard von Weizsäcker[12].
Obecnie zabytkowy budynek pałacu, jak i jego otoczenie oraz wnętrza utrzymane są w bardzo dobrym stanie.
Architektura
edytuj.jpg)
Obecny wygląd pałacu Dohnów w Morągu to efekt jego odbudowy i przebudowy z I poł. XVIII wieku, kiedy to nadano mu styl barokowy. Pałac założony jest na planie podkowy, która pozostaje nieco bardziej otwarta, a dzięki dobudowanym w późniejszym okresie budynkom i bramie powstał półzamknięty dziedziniec. Pierwotnie budowla pałacu została wzniesiona przy pomocy i z wykorzystaniem licznych elementów średniowiecznych murów miejskich oraz baszt Morąga. Są one wciąż widoczne na wysokości pierwszego piętra w ścianie zewnętrznej budynku.
Otoczony niewielkim parkiem pałac jest dwukondygnacyjną, a miejscami trójkondygnacyjną budowlą, o jednolitych, mało zdobionych elewacjach. Elementem wyróżniającym się z bryły głównej jest stożkowata wieża nakryta blaszaną kopułą, wbudowana między dwa skrzydła.
Zegar słoneczny
edytujNa skwerze przed pałacem znajduje się skonstruowany w 1741 roku barokowy zegar słoneczny. Jest to jedyna tego typu i bardzo rzadka w tej części Polski konstrukcja. Niegdyś składała się z kilku zegarów i pełniła niesprecyzowaną obecnie funkcję. Kolumna trzonu zegara składa się z kilku elementów o kształcie sześcianu, wykonanych z piaskowca, które dodatkowo zwieńczone są kamienną kulą[9].
Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera
edytujW pałacu rodu zu Dohna znajduje się aktualnie oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie – założone w 1986 Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera. Poza kilkoma stałymi ekspozycjami w muzeum okazjonalnie pojawiają się wystawy czasowe czy rocznicowe, jak np. Pamiątki kampanii napoleońskiej w Prusach Wschodnich 1807 r. czy Z herbem w tle. Portrety i kartusze herbowe ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie[8].
Natomiast główna część ekspozycji poświęcona jest patronowi muzeum i najwybitniejszemu z mieszkańców Morąga - niemieckiemu filozofowi i poecie Johannowi Herderowi. Prezentowane są tam jego najwybitniejsze dzieła czy traktaty filozoficzne, eksponaty związane z filozofem oraz portrety, zarówno samego Herdera, jak i członków jego rodziny[8].
W kolejnych czterech salach znajdują się ekspozycje poświęcone przeglądowi historycznych wnętrz mieszkalnych. Są one zatytułowane tematycznie, zgodnie z okresami jakie prezentują: komnata barokowa z przełomu XVII i XVIII wieku, salonik biedermeierowski z lat 1815–1850, gabinet w typie II Cesarstwa z lat 1852–1870 oraz salonik secesyjny z przełomu XIX i XX wieku[8].
Na II piętrze natomiast znajduje się wystawa Sztuka Prus Książęcych XVI-XVIII wieku, która prezentuje kolekcję eksponatów ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w zakresie kultury artystycznej Prus Książęcych, ze szczególnym uwzględnieniem portretów i malarstwa epitafijnego tych ziem[8].
W sali balowej pałacu, jedynej, która wciąż posiada oryginalne detale, zachowane z pierwotnego założenia, znajduje się ekspozycja Portret dworski XVI-XIX wieku, prezentująca portrety najbardziej zasłużonych rodów szlacheckich dawnych Prus[8].
Z kolei w galerii portretu i grafiki holenderskiej XVII wieku znajdują się głównie ryciny, panoramy czy portrety, ukazujące krajobraz kulturowy Niderlandów, w szczególności Holandii w okresie powstania Zjednoczonych Prowincji pod rządami dynastii orańskiej[8].
Zabytek
edytujW 1953 roku pałac w Morągu został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 66 z 27.06.1953)[1].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 175 [dostęp 2015-09-30].
- ↑ Wolf Freiherr von Wrangel, Der Kreis Mohrungen. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Würzburg: Holzner 1967,strona 43. Eintrag im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek.
- ↑ Morąg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 673.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b c d e Andrzej Czapliński: Ród von Dohna. [w:] Kamienie Wilhelma (internetowa wersja książki) [on-line]. 2002. [dostęp 2009-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-18)]. (pol.).
- ↑ a b Małgorzata Jackiewicz-Garniec i Mirosław Garniec: Słobity Schlobitten. [w:] Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich (fragment) [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. (pol.).
- ↑ a b c Das Dohna-Schlößchen. [w:] Ostpreussen.net [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Pałac – Muzeum. [w:] Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-27)]. (pol.).
- ↑ a b c Morąg, Pałac Dohnów. [w:] Polska Niezwykła [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. (pol.).
- ↑ Wycieczka do zameczku Dohnów. [w:] Info.Elblag [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. (pol.).
- ↑ Włodzimierz Jacek Adamski: Morąg Pałac Dohnów. [w:] Zamki Polskie [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-21)]. (pol.).
- ↑ Morąg, Pałac Dohnów. [w:] Gazeta.pl/ Olsztyn [on-line]. [dostęp 2009-09-10]. (pol.).