Piętro wyżej

Piętro wyżej – polska komedia filmowa z 1937 roku w reżyserii Leona Trystana, nakręcona na podstawie scenariusza napisanego przez Emanuela Szlechtera, Ludwika Starskiego oraz Eugeniusza Bodo.

Piętro wyżej

Eugeniusz Bodo (w środku) parodiujący aktorkę Mae West w scenie z filmu
Gatunek	komedia muzyczna
Data premiery	18 lutego 1937
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	84 min
Reżyseria	Leon Trystan
Scenariusz	Emanuel Schlechter, Ludwik Starski, Eugeniusz Bodo
Główne role	Eugeniusz Bodo, Józef Orwid, Helena Grossówna, Ludwik Sempoliński
Muzyka	Henryk Wars
Zdjęcia	Seweryn Steinwurzel
Scenografia	Jacek Rotmil, Stefan Norris
Produkcja	Witold Dybowski (kierownik produkcji)
Wytwórnia	Urania-Film

Emanuel Schlechter, autor słów piosenek do filmu: „Umówiłem się z nią na dziewiątą”, „Seksapil to nasza broń kobieca” oraz „Dzisiaj ta, jutro ta”

Fabuła

Komedia pomyłek, która opowiada o perypetiach dwóch sąsiadów w kamienicy przy ul. Szczęśliwej 13: starszego Hipolita Pączka (który mieszka niżej) oraz młodszego Henryka Pączka (lokatora mieszkającego piętro wyżej). Poza nazwiskiem dzieli ich niemal wszystko. Pierwszy jest miłośnikiem muzyki poważnej, drugi – znanym spikerem radiowym i jazzmanem. Prowadzą ze sobą nieustanną wojnę, gdyż właściciel kamienicy nie może usunąć kłopotliwego lokatora. Sytuację jeszcze bardziej komplikuje przyjazd młodej krewnej Hipolita – Lodzi, w której (z wzajemnością) zakochuje się Henryk.

Poza komizmem sytuacyjnym i dowcipnymi dialogami powodzenie filmowi zapewniły również szlagiery („Seksapil – to nasza broń kobieca”, „Umówiłem się z nią na dziewiątą”, „Dziś ta, jutro tamta”) w wykonaniu Eugeniusza Bodo.

Obsada

• Eugeniusz Bodo – Henryk Pączek, spiker radiowy
• Józef Orwid – Hipolit Pączek, właściciel kamienicy
• Helena Grossówna – Lodzia, bratanica Hipolita Pączka
• Ludwik Sempoliński – Kulka-Kulkiewicz, złoty młodzieniec
• Stanisław Woliński – Protazy, służący Hipolita Pączka
• Czesław Skonieczny – Damazy, służący Henryka Pączka
• Alina Żeliska – Alicja Bonecka, koleżanka Lodzi
• Feliks Chmurkowski – Stefan Bonecki, ojciec Alicji
• Julian Krzewiński – dyrektor Polskiego Radia
• Ludwik Perski – muzyk grający na klarnecie i saksofonie
• Stefan Laskowski – muzyk grający na kontrabasie
• Wincenty Łoskot – muzyk grający na fagocie
• Mieczysław Bil-Bilażewski – konferansjer na balu maskowym
• Aleksander Suchcicki – pracownik radia

Produkcja

Piętro wyżej zostało wyprodukowane przez wytwórnię Sfinks, w studiu Urania-Film pod kierownictwem Witolda Dybowskiego. Reżyserię filmu przydzielono Leonowi Trystanowi, natomiast scenariusz doń napisali Emanuel Szlechter, Ludwik Starski oraz Eugeniusz Bodo. Ten ostatni objął również kierownictwo artystyczne nad filmem. Muzykę do Piętra wyżej skomponował Henryk Wars, opracowując utwory „Seksapil – to nasza broń kobieca”, „Umówiłem się z nią na dziewiątą” oraz „Dziś ta, jutro tamta” do słów Szlechtera. Za zdjęcia do filmu odpowiadał Seweryn Steinwurzel.

Odbiór

W branżowym tygodniku ilustrowanym „Kino” pojawiła się pozytywna ocena Piętra wyżej: „...nareszcie bardzo dobra filmowa komedia polska (…) Piętro wyżej w rozwoju filmu”. Recenzja w „Naszym Przeglądzie” chwaliła komedię za to, że „humor pochodzący z motywów obyczajowych przeradza się z rozwojem akcji w komizm przypominający nadrealistyczną humorystykę braci Marks [Marx]”. Z drugiej strony, Piętro wyżej było ostro krytykowane w prawicowych kręgach. Mieczysław Hoszowski pisał o filmie następująco:

Znaleźli się ludzie, którzy pokazali masom na ekranie bezwstyd i wmówili w nie, że to szczyt artyzmu. Potem określili głupotę jako humor, dowcip lub komizm, a bezkrytyczne masy zgodziły się z tym, bo to odpowiadało ich niskim instynktom. Połączywszy jedno i drugie, stworzyli owi ludzie film rewiowy i komedię filmową, a za pomocą odpowiedniej reklamy, pozyskali nie tylko masy, ale i – „inteligencję”.

Również recenzent prawicowego „Prosto z Mostu” A. Mikułowski wyrażał dezaprobatę wobec sceny z parodią Mae West: gdy „ukazuje się Bodo przebrany za kobietę, budząc entuzjazm mniej wybrednej publiczności, wówczas ręce złożone do oklasków opadają”. Anonimowa recenzja w „Gazecie Polskiej” głosiła: „Całość filmu jest banalna. Wnętrza starannie nieestetyczne. [...]. Niefortunny pomysł ze speakerem radiowym przebranym za Mae West zatrąca poważnie o wulgarność”.

Po latach Piętro wyżej oceniano pozytywnie. Paula Apanowicz z portalu Oldcamera.pl stwierdziła, że film Trystana to „podróż w odległą epokę – spotkanie ze śmiejącym się międzywojniem, czującym na karku chłodny oddech katastrofy, jaka za chwilę miała się wydarzyć”. Łukasz Budnik z portalu Film.org.pl podkreślał, iż Piętro wyżej jest „jednym z najbardziej wartościowych filmów tamtego czasu [międzywojnia], przez wielu uważanym dziś za najlepszy”.

Analizy i interpretacje

Eugeniusz Bodo ucharakteryzowany na Mae West

Sebastian Jagielski w swojej analizie filmu dostrzegł tropy kampowe, kulminujące w wykonaniu przez Eugeniusza Bodo utworu „Seksapil – to nasza broń kobieca”.

Utwór o władzy, jaką kobiety mają nad mężczyznami, wykonywany przez mężczyznę imitującego kobietę wyposażony jest w zgoła wywrotowy potencjał. Męskość w przeboju tym skojarzona została, zgodnie z płciowymi stereotypami, z pięścią, „twardą dłonią” i „najtwardszym głazem”, podczas gdy kobiecość z brylantami, „pudru puchem” i „pereł sznurem”. Stereotypy te ulegają jednak nieoczekiwanej inwersji: kobiety mają przecież to, co mężczyźni chcieliby mieć, czyli ów tytułowy seksapil („Lecz my mamy coś, co byście wy chcieli mieć”), kobiety z kolei okazują się najsilniejsze i najmocniejsze („Słaba płeć, a jednak najsilniejsza / Słaba płeć, a jednak najmocniejsza”). Scena ta przesycona jest ambiwalentnym erotyzmem, który przekracza granice sztywnych norm płci. W utworze tym swe erotyczne tęsknoty odnaleźć mogą kobiety (co oczywiste), ale i geje fantazjujący o tym, jak swym „wdziękiem, stylem, szarmem, szykiem” uwodzą obiekt swych westchnień.

Zdaniem Jagielskiego Piętro wyżej, zawierające wspomnianą scenę z przebranym za kobietę Bodo, było celowo adresowane do mniejszościowej publiczności homoseksualnej, Świadczyć o tym miał nie tylko sam dobór przedmiotu parodii – homoseksualnej aktorki Mae West – ale również kontekst, jakim był rozkwit subkultury gejowskiej w międzywojennej Polsce. Przede wszystkim zaś wywrotowego potencjału utworu miał dowodzić (wspomniany wyżej) odbiór filmu Trystana w prawicowych kręgach.

Marek Hendrykowski uznał scenę występu Bodo w roli Mae West za „kapitalną”, po czym dopowiadał, że „poza tym pikantnym obyczajowo fragmentem [...] trudno byłoby wskazać inne reprezentatywne przykłady rodzimej parodii filmowej nakręcone przed wojną”. Również Arkadiusz Lewicki wskazywał, że występ Bodo jest jednym z wyrazistszych przykładów cross-dressingu w polskim kinie międzywojennym.

Nagrody filmowe

• 1938 – Lwów (Festiwal Filmowy w ramach Targów Wschodnich) – nagroda Rady Naczelnej Przemysłu Filmowego

Bibliografia

• Paula Apanowicz: „Piętro wyżej” – niezapomniana komedia przedwojennej Polski. OldCamera.pl, 2020-04-20. [dostęp 2020-11-18]. (pol.).
• Łukasz Budnik: PIĘTRO WYŻEJ. 80 lat od premiery. Film.org.pl, 2017-02-18. [dostęp 2020-11-18].
• Marek Hendrykowski. Wokół definicji parodii filmowej. „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”. 14 (23), s. 29–38, 2014. ISSN 1731-450x. 
• Sebastian Jagielski. Teoria queer a kino polskie. „Przegląd Kulturoznawczy”. 13 (3), s. 256–272, 2012. ISSN 1895-975X. 
• Iwona Kurz: Trędowata albo qui pro quo, czyli ciało w kulturze filmowej dwudziestolecia międzywojennego. W: Ciało i seksualność w kinie polskim. Sebastian Jagielski, Agnieszka Morstin-Popławska (red.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 13–23. ISBN 978-83-233-2642-7.
• Arkadiusz Lewicki. Transgender/transvestitism/cross-dressing in Polish cinema. „Dziennikarstwo i Media”. 11, s. 49–56, 2020. DOI: 10.19195/2082-8322.11.5. ISSN 2082-8322. [dostęp 2020-12-30]. 
• Recenzje filmowe, „Nasz Przegląd” (63), 1937, s. 6 .
• Wędrówki po kinach. „Piętro wyżej”, „Gazeta Polska” (66), 1937, s. 13 .

Linki zewnętrzne

• Piętro wyżej w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Piętro wyżej w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”