Polari

rodzaj slangowej gwary gejowskiej

Polari (lub inaczej Palare, z włoskiego parlare, „mówić”) był rodzajem slangowej gwary używanej przez gejowską subkulturę w Wielkiej Brytanii. Został ożywiony na nowo w latach 50. i 60. XX wieku przez kampowych bohaterów popularnego programu radiowego BBC „Round the Horne”: Juliana i Sandy’ego[1]. Historia polari sięga jednak dużo dalej, przynajmniej do XIX wieku. Toczy się debata co do początków i pochodzenia polari[2].

Polari,
lub: Palare, Parlary, Palarie, Palari, Parlyaree
Obszar

Wielka Brytania

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

oparty na angielskim, włoskim i romskim

Status oficjalny
Organ regulujący brak
Ethnologue 9 wyłącznie język drugi
Kody języka
ISO 639-1 brak
ISO 639-2 mis
ISO 639-3 pld
IETF pld
Glottolog pola1249
Ethnologue pld
SIL pld
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Definicja

edytuj

Polari jest mieszanką włoskiego, romskiego, świńskiej łaciny, cockney rhyming slang, slangu marynarzy i gwary złodziejskiej. Później rozszerzył się o słownictwo z języka jidisz żydowskiej społeczności, która osiedlała się we wschodnim Londynie, gwary żołnierzy amerykańskich (przebywających w Wielkiej Brytanii podczas drugiej wojny światowej) oraz slangu użytkowników narkotyków w latach 60. XX wieku. Polari był wciąż rozwijającą się formą języka, z małym niezmiennym jądrem słownictwa (do którego należało ok. 20 słów: bona, ajax, eek, cod, naff, lattie, nanti, omi, palone, riah, zhoosh, TBH, trade, vada), oraz ok. 500 innych mniej znanych terminów[3].

Użycie

edytuj

Polari był używany na londyńskich targach rybnych, w teatrach i w gejowskiej subkulturze. Służył ukryciu homoseksualnej aktywności przed potencjalnie wrogimi osobami z zewnątrz (np. angielską policją po cywilnemu). Ale że polari był też używany w środowiskach teatralnych i performerskich (włącznie z wesołymi miasteczkami i cyrkami), skąd się wywodził, stąd tyle zapożyczeń z języka romskiego.

Prawie identycznym językiem posługiwano się w wesołych miasteczkach od przynajmniej XVII wieku (według Partridge’s Dictionary of Slang). Teatralno-cyrkowe trupy kiedyś były stałym elementem wesołych miasteczek, stąd zapewne obecność polari w tych dziś niezależnych instytucjach. Polari nadal jest używany przez Romów w Anglii i Szkocji.

Polari był też w intensywnym użyciu w marynarce handlowej, gdzie wielu homoseksualnych mężczyzn pracowało jako kelnerzy, stewardzi czy performerzy. Był głównie używany przez gejów pochodzących z klasy robotniczej.

Z jednej strony, był używany, aby ukryć znaczenie rozmów, pozwalając na dyskusje na gejowskie tematy bez bycia zrozumianym przez osoby z zewnątrz, z drugiej strony był także używany przez niektórych, zwłaszcza w najbardziej widoczny sposób kampowych, jako kolejny sposób podchodzenia do swojej tożsamości z pewnością siebie.

Spadające użycie

edytuj

Poza wesołymi miasteczkami i cyrkami (gdzie Parlyaree nigdy nie był utożsamiany z kulturą gejowską), polari zaczął wychodzić z użycia w późnych latach 60. Popularność audycji radiowej Juliana i Sandy’ego sprawiła, że ten sekretny język stał się publiczną własnością, a gejowski ruch emancypacyjny lat 70. uznawał polari za degradujący, dzielący i politycznie niepoprawny (używany był w dużej mierze do plotkowania, krytykowania innych ludzi i omawiania seksualnych doświadczeń).

Współczesne użycie

edytuj
 
Bona Togs – nazwa sklepu odzieżowego

Od połowy lat 90., gdy ponownie wydano kolekcje nagrań audycji Round The Horne oraz przy rosnącym zainteresowaniu akademików, polari nieco się odrodził. Prawdopodobnie nigdy nie wymrze całkowicie, a nowe słowa będą wciąż dodawane oddając zmiany zachodzące w społeczeństwie. Na przykład nowy termin „Madonna claw” (szpon Madonny) oznacza starą wysuszoną dłoń.

W 1990 Morrissey zatytułował swój album Bona Drag („fajny ciuch”) – a tytuł jego singla to „Piccadilly Palare”. Także w 1990 autor komiksów Grant Morrison stworzył bohatera o imieniu Danny the Street, który mówi głównie w polari.

W 1998 powstał film Velvet Goldmine, który opowiada fikcyjną historię powstania i upadku glam rocka. Jest w nim scena z lat 60., pokazująca grupę bohaterów rozmawiających w polari, a ich humorystyczne dialogi są tłumaczone na angielski i wyświetlane na dole ekranu.

W 2002 opublikowano dwie książki na temat polari: Polari: The Lost Language of Gay Men, i Fantabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang (autorem obu jest Paul Baker). Także w 2002 artysta hip-hopowy Juha wydał album zatytułowany Polari, z refrenem jednej z piosenek całkowicie wykonanym w polari.

Słowa polari w standardowym angielskim

edytuj

Wiele słów z polari weszło do slangu w standardowym angielskim.

Słowo spopularyzowane przez sitcom Porridge z lat 70., w którym używano go zamiast wulgaryzmów wówczas uważanych za niemożliwe do wyemitowania w telewizji.

Etymologii doszukiwano się w skrótach (np. Not Available For Fucking). Bardziej prawdopodobne, że pochodzi ono z

  • północno-brytyjskich dialektów języka angielskiego:
    • naffhead, naffin, lub naffy – prostak, głupek
    • niffy-naffy niekonsekwentny, głupi
  • lub języka Scots:
    • nyaff termin pasujący do każdej nieprzyjemnej dla nas osoby.

Można też doszukiwać się etymologicznych powiązań z romskim naflo, znaczącym niedobry, zepsuty lub bezużyteczny.

Późniejsze użycie z lat 80., które przetrwało do dzisiaj, odnosi się do osób heteroseksualnych, nosząc ze sobą konotacje z przymiotnikami „nudny”, „paskudny”. Porridge także wprowadził zwrot „naff off!”, znany z użycia go przez księżną Annę w 1982 Przeczytaj, co powiedziała:[4].

Zhoosh

edytuj

„Zhoosh” wszedł do powszechnego użycia w języku angielskim stosunkowo niedawno, za sprawą programu telewizyjnego Porady różowej brygady (Queer Eye for the Straight Guy). Nietypowe dla angielskiego zestawienie początkowych spółgłosek sprawia, że pojawiają się alternatywne sposoby zapisywania: „zoosh”, „soozh” etc.

Cottaging

edytuj

Słowo oznacza uczestniczenie w pikiecie w publicznym szalecie. Termin został spopularyzowany dzięki kilku głośnym sprawom z gwiazdami z pierwszych stron gazet w rolach głównych.

Słowniczek polari

edytuj
Polari język angielski język polski
ajax nearby (from adjacent?) blisko (od słowa „adjacent”?)
alamo hot for you/him napalony na ciebie/niego
aunt nell listen, hear słuchaj
aunt nells ears uszy
aunt nelly fakes earrings kolczyki
balonie rubbish bzdury
basket the bulge of male genitals through clothes wybrzuszenie uwidaczniające męskie genitalia przez ubranie
batts shoes buty
bevvy drink (beverage) napój
bitch effeminate or passive gay man zniewieściały lub pasywny gej
bijou small/little (French) mały (z francuskiego)
blag pick up podrywać
bod body ciało
bold daring śmiały, odważny
bona good dobry
bona nochy goodnight dobranoc
bonaroo wonderful, excellent świetnie, wspaniale
bungery pub pub
butch masculine; masculine lesbian męski, męska lesbijka
buvare a drink drink
cackle talk/gossip rozmawiać/plotkować
camp effeminate zniewieściały (polskie znaczenie nie do końca odpowiada angielskiemu), zobacz też camp
capello/capella hat kapelusz
carsey, także pisane kharzi toilet toaleta
carts/cartso penis penis
charper to search szukać
charpering omi policeman policjant
chaver to shag/a shag (sexual intercourse) czynność: uprawiać seks, lub rzeczownik: stosunek seksualny
chicken young boy młody chłopak
clobber clothes ubrania
cod naff, vile w złym guście, niemodny, do kitu, prostacki
cottage public loo (particularly with reference to cottaging) publiczna toaleta (zwłaszcza w kontekście pikietowania)
cottaging having or looking for sex in the above cottage pikietowanie w publicznej toalecie
cove friend przyjaciel
crimper hairdresser fryzjer
dinarly money pieniądze
dish butt(ocks) tyłek/pośladki
dog and bone telephone telefon
dolly pretty, nice, pleasant ładny, miły, przyjemny
dona woman kobieta
drag clothes, esp. women’s clothes ciuchy, zwłaszcza kobiece
ecaf face (backslang) twarz
eek face (abbreviation of ecaf) twarz
ends hair włosy
esong nose (backslang) nos
fantabulosa fabulous/wonderful wspaniały, cudowny
feele/freely/filly child/young dzieciak/młody
fruit queen królowa
funt pound funt
gelt money (Yiddish) pieniądze (jidysz)
glossies magazines magazyny (prasa)
handbag money pieniądze
hoofer dancer tancerz
HP (homy polone) effeminate gay man zniewieściały gej
jarry, mangarie food jedzenie
jubes breasts piersi
kaffies trousers spodnie
khazi (także zapisywaane: carsey) toilet toaleta
lacoddy body ciało
lallies legs nogi
latty/lattie room, house or flat pokój, dom lub mieszkanie
lills hands ręce
lilly police (Lilly Law) policja
lyles legs nogi
lucoddy body ciało
luppers fingers palce
mangarie (także: jarry) food jedzenie
martinis hands ręce
measures money pieniądze
meese plain, ugly (from Yiddish) nijaki, brzydki (z Jidysz)
meshigener nutty, crazy, mental (Yiddish) głuptas, wariat, szaleniec (z Jidysz)
metzas money pieniądze
mince walk (affectedly) chodzić (niemęsko)
naff awful, dull, hetero paskudny, nudny, hetero
nanti not, no, none nie, żaden, wcale
national handbag dole, welfare, government financial assistance zasiłek, pieniężna pomoc społeczna
nishta nothing, no nic, nie
ogle look, admire patrz, podziwiaj
oglefakes glasses okulary
ogles eyes oczy
omi man mężczyzna
omi-polone effeminate man, or homosexual zniewieściały mężczyzna albo homoseksualista
onk (lub: conk) nose nos
orbs eyes oczy
palare pipe telephone telefon
palliass back tył
park give dawać
plate feet; to fellate stopy; czynność: być stroną aktywną w fellatio
palone woman kobieta
palone-omi lesbian lesbijka
pots teeth zęby
remould sex change zmiana płci
riah/riha hair (backslang) włosy
riah zhoosher hairdresser fryzjer
scarper to run off (from Italian scappare, to escape) uciec (z włoskiego scappere)
schlumph drink napój
scotch leg (scotch egg=leg) noga
screech mouth, speak usta, mówić
sharpy policeman policjant
sharpy polone policewoman policjantka
shush steal (from client) ukraść (klientowi)
shush bag hold-all torba podróżna
shyker/shyckle wig peruka
slap makeup makijaż
so homosexual (e.g. "Is he ‘so’?") homoseksualista (dosł. „taki”) np. czy on jest „taki”?
stimps legs nogi
stimpcovers stockings, hosiery rajstopy
strides trousers spodnie
strillers piano pianino
switch wig peruka
thews thighs uda
tober road szosa
todd (Sloanne) alone sam
tootsie trade sex between two passive homosexuals (as in: ‘I don’t do tootsie trade’) seks pomiędzy dwojgiem pasywnych homoseksualistów
trade sex seks
troll to walk about (esp. looking for trade) spacerować, wałęsać się (zwłaszcza: szukając seksu)
to vada (vadered; vadering)/varder to see (past form, continuous form) widzieć (w nawiasie – czas przeszły; imiesłów)
vera (lynn) gin gin
vogue cigarette papieros
vogueress woman smoker kobieta-palacz papierosów
willets breasts piersi
yews eyes oczy
zhoosh style hair, tart up, mince stylizować fryzury, strzyc
zhoosh our riah style our hair wystylizuj nasze fryzury
zhooshy showy pokazowy, lanserski

Polari w zdaniach

edytuj

„Omies and palones of the jury, vada well at the eek of the poor ome who stands before you, his lallies trembling.” (Cytat pochodzi z „Bona Law”, skeczu z audycji Round The Horne, której autorami są Barry Took i Marty Feldman)

(Tłumaczenie: „Panie i panowie przysięgli, przyjrzyjcie się dobrze twarzy biednego mężczyzny, który stoi przed wami, z trzęsącymi się nogami”.)

„So bona to vada...oh you! Your lovely eek and your lovely riah.” (Cytat pochodzi z „Piccadilly Palare”, piosenki autorstwa muzyka Morrisseya)

(Tłumaczenie: „Tak dobrze cię widzieć...ach ty! Twoje wspaniała twarz i twoje wspaniałe włosy..”)

„As feely ommes...we would zhoosh our riah, powder our eeks, climb into our bona new drag, don our batts and troll off to some bona bijou bar. In the bar we would stand around with our sisters, vada the bona cartes on the butch omme ajax who, if we fluttered our ogle riahs at him sweetly, might just troll over to offer a light for the unlit vogue clenched between our teeth.” (Cytat z pamiętników znanego dziennikarza Petera Burtona pt. Parallel Lives)

(Tłumaczenie na angielski: „As young men...we would style our hair, powder our faces, climb into our fabulous new clothes, don our shoes and wander/walk off to some fabulous little bar. In the bar we would stand around with our gay companions, look at the fabulous genitals on the butch man nearby who, if we fluttered our eyelashes at him sweetly, might just wander/walk over to offer a light for the unlit cigarette clenched between our teeth.”)

(Tłumaczenie na polski: „Jako młodzi kolesie... podrasowywaliśmy nasze fryzury, przypudrowywaliśmy nosy, wskakiwaliśmy w nowe szałowe ciuchy, pastowaliśmy buty i wychodziliśmy do jakiegoś miłego malutkiego baru. W tym barze staliśmy z naszymi kolegami gejami, patrzyliśmy na wspaniałe genitalia stojącego obok macho, który, jeśli posłało się mu powłóczyste spojrzenie w odpowiednio słodki sposób, przeszedłby się do nas oferując ogień do niezapalonego papierosa wetkniętego między zębami”).

Czy polari jest językiem?

edytuj

Dokładne badania nie odnalazły żadnych gramatycznych struktur polari, które byłyby inne niż te w języku angielskim. Zatem byłoby właściwszym mówić o polari jako o szyfrze, słownictwie zastępczym czy slangu niż języku czy dialekcie. Ponieważ używany jest naprzemiennie ze standardowym angielskim, można polari nazywać także żargonem.

Niemniej, niektórzy użytkownicy polari wypowiadają frazy daleko odbiegające od prostej substytucji wyrazów angielskich, na przykład:
palone vadas omi-palone very cod,
dosłownie po angielsku Woman looks man-woman very bad
po polsku Kobieta patrzy mężczyzna-kobieta bardzo źle

gdy w rzeczywistości znaczy to po angielsku „that woman is giving this gay man a dirty look”,
a po polsku „ta kobieta przesyła temu gejowi frywolne spojrzenie”.

Przypisy

edytuj
  1. BBC 7 – Comedy – Round the Horne [online], www.bbc.co.uk [dostęp 2017-11-26].
  2. World Wide Words: How bona to vada your eek! [online], www.worldwidewords.org [dostęp 2017-11-26] (ang.).
  3. Baker, Paul (2002) Fantabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang. London: Continuum ISBN 0-8264-5961-7.
  4. Ed Buziak’s Photos + Artwork.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj