Rdza zbożowa

Rdza zbożowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	rdze
Rząd	rdzowce
Rodzina	rdzowate
Rodzaj	rdza
Gatunek	rdza zbożowa
	Nazwa systematyczna
	Puccinia graminis Pers.; Neues Mag. Bot. 1: 119 (1794)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rdza zbożowa (Puccinia graminis Pers.) – gatunek grzybów z rodziny rdzowatych (Pucciniaceae)^[1]. Wywołuje chorobę zbóż zwaną rdzą źdźbłową zbóż i traw^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pucciniaceae, Pucciniales, Incertae sedis, Pucciniomycetes, Pucciniomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Synonimów nazwy naukowej ma około 40. Niektóre z nich^[3].

Dicaeoma anthistiriae (Barclay) Syd. 1922
Puccinia albigensis Mayor 1957
Puccinia anthistiriae Barclay 1889
Puccinia brizae-maximae T.S. Ramakr. 1954
Puccinia cerealis H. Mart.
Puccinia elymina Miura 1928
Puccinia favargeri Mayor 1957
Puccinia jubata Ellis & Barthol. 1896
Puccinia linearis Röhl.
Puccinia megalopotamica Speg. 1898
Puccinia secalis Grove
Puccinia vilis Arthur 1901

Rozmnażanie się rdzy zbożowej

Jest to pasożyt dwudomowy, czyli taki, który dla pełnego cyklu rozwojowego potrzebuje dwóch gatunków roślin żywicielskich: początkową część rozwoju odbywa na liściach berberysu, pozostałą – na zbożu. Wytwarza on kilka typów zarodników^[4].

Cykl rozwojowy;

Zimują w słomie lub ziemi dwukomórkowe zarodniki zwane teliosporami. Wiosną w glebie kiełkują wytwarzając krótką przedgrzybnię. Z każdej z dwóch komórek teliospory powstaje krótka strzępka, na końcu której powstaje podstawka wytwarzająca 4 zarodniki zwane sporydiami, należące do grupy bazydiospor. Wiatr przenosi je na liście berberysu, który jest pierwszym żywicielem^[5]. Tu kiełkują i wytwarzają dwa rodzaje struktur; na górnej powierzchni liścia rodzaj pyknidiów zwany spermogoniami, na dolnej dużo większe ecja. W ecjach wytwarzane są zarodniki zwane ecjosporami. Wydostają się one przez otwór w ecjach i zakażają zboża, które są drugim żywicielem rdzy zbożowej. Ecjospory wnikają do tkanek źdźbła i liści przez otwór w aparacie szparkowym. Początkowo rozwijają się z nich zarodniki letnie zwane urediniosporami, które mogą zarażać sąsiednie rośliny i zazwyczaj szybko w ciągu lata rozprzestrzeniają chorobę na całym polu. W jednym sezonie wegetacyjnym powstaje kilka generacji urediniospor i to one pełnią najważniejszą rolę w rozprzestrzenianiu się choroby. Późnym latem obok urediniospor zaczynają powstawać zarodniki zimowe – teliospory, pod koniec sezonu wegetacyjnego powstają już wyłącznie teliospory. Nie zakażają one już roślin – ich zadaniem jest przetrwanie zimy^[2].

Liczba chromosomów

Teliospora jest dwujądrowa, a każde z jej jąder ma haploidalną liczbę chromosomów (n). Jeszcze przed dojrzeniem następuje w niej kariogamia – zlanie się jąder, wskutek którego powstaje jedno jądro o diploidalnej liczbie chromosomów (2n). W czasie wytwarzania podstawek następuje mejoza, w wyniku której powstają haploidalne sporydia. Są one dwóch rodzajów: (+) i (–). Również haploidalna i dwóch rodzajów jest wyrosła z nich w liściach berberysu grzybnia i powstałe z niej spermatogonia. Natomiast ecja są diploidalne. Przed ich powstaniem wewnątrz tkanek berberysu różnoimienne grzybnie zlewają się z sobą i powstaje grzybnia diploidalna, o komórkach dwujądrowych. Tylko ze strzępek takiej grzybni mogą powstawać ecjospory. Zdarza się, że w jakimś liściu występuje tylko grzybnia o jednym znaku, wówczas ecja na takim liściu nie powstają, w dużej natomiast ilości wytwarzane są spermogonia^[5].

Ecjospory posiadają dwa jądra i są diploidalne, tak, jak grzybnia, z której powstały. Podobnie dwujądrowe i diploidalne są wyrastające z nich uredinia, ecja i wytwarzane w nich urediniospory i teliospory^[5].

Rola pyknidium

Występujące na górnej powierzchni liści berberysu bardzo drobne, pomarańczowej barwy pyknidia w niektórych opracowaniach nazywane są spermogoniami^[2]. Powstające w nich pykniospory nie zarażają innych roślin. Ich zadanie jest inne. Są haploidalne i są dwóch rodzajów: (+) i (-) (tzw. heterotalizm). Roznoszone są przez owady zwabione nektarem wydzielanym przez pykniospory. Jądra dwóch pykniospor różnych znaków mogą połączyć się z sobą (kariogamia), częściej jednak zachodzi ich kontakt z receptorami pykniospor o innym znaku, i wówczas dochodzi do kariogamii różnoimiennych jąder. Powstaje grzybnia dwujądrowa, diploidalna, a z niej rozwijają się ecja. Tak więc dzięki pykniosporom ecjospory mogą być wytwarzane nawet w tych przypadkach, gdy na liściu berberysu wykiełkowały tylko sporydia tego samego znaku. Owady mogą bowiem przynieść pykniospory o innym znaku z innych liści berberysu^[5]

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2015-03-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Janusz Błaszkowski, Mariusz Tadych, Tadeusz Madej: Przewodnik do ćwiczeń z fitopatologii. Wyd AR w Szczecinie, 1999. ISBN 83-87327-23-9.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-03-30]. (ang.).
↑ Zofia Fiedorow, Barbara Gołębniak, Zbigniew Weber: Choroby roślin rolniczych. Poznań: Wyd. AR Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 2008. ISBN 978-83-7160-468-3.
↑ ^a ^b ^c ^d Edmund Malinowski: Anatomia roślin. Warszawa: PWN, 1966.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2015-03-30]. (ang.).

[fito-2] Janusz Błaszkowski, Mariusz Tadych, Tadeusz Madej: Przewodnik do ćwiczeń z fitopatologii. Wyd AR w Szczecinie, 1999. ISBN 83-87327-23-9.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2015-03-30]. (ang.).

[fiedorow-4] Zofia Fiedorow, Barbara Gołębniak, Zbigniew Weber: Choroby roślin rolniczych. Poznań: Wyd. AR Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 2008. ISBN 978-83-7160-468-3.

[malinowski-5] Edmund Malinowski: Anatomia roślin. Warszawa: PWN, 1966.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]