Omarlicowate

Omarlicowate
	Silphidae
	Latreille, 1807
	; Grabarz żółtoczarny (Nicrophorus vespilloides)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Staphyliniformia
Nadrodzina	Staphylinoidea
Rodzina	omarlicowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Omarlicowate (Silphidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny Staphylinoidea. Takson kosmopolityczny, ale głównie holarktyczny. Obejmuje 183 gatunki. Większość to padlinożercy. Częste jest też drapieżnictwo, w tym wyspecjalizowane. Gatunki roślinożerne są nieliczne. Przedstawiciele jednej podrodziny wykazują zachowania społeczne i troskę o potomstwo u obojga rodziców.

Taksonomia

Takson ten wprowadzony został po raz pierwszy przez P.-A. Latreille’a w 1807 roku. Dawniej obejmował również Agrytidae w randze podrodziny^[1]^[2]. Obecnie zalicza się do niego tylko dwie podrodziny: Silphinae i Nicrophorinae^[3]^[2]. Łącznie obejmują one 183 gatunki należące do 15 rodzajów^[2].

Opis

Owady dorosłe jak i larwy o różnorodnych kształtach^[2].

Ciało dorosłych chrząszczy ma długość od 7 do 45 mm^[2] (przeciętnie 10–20 mm^[1]) i kształt owalny do podłużnego z wyłupiastymi oczami, spłaszczony do silnie wypukłego. Ubarwienie zwykle ciemne, czasem z jaskrawymi znakami barwy od żółtej do czerwonej^[2]. Głowa zwykle krótka, niekiedy ryjkowato wydłużona, pozbawiona przyoczek na czole^[1]. Jedenastoczłonowe czułki są osadzone po bokach głowy i mają formę maczugowatą (Silphinae) lub z wyraźnie odgraniczoną buławką (Nicrophorinae)^[2]. Ich czwarty człon może być zredukowany^[1], a ostatnie trzy człony pokryte mikroszczecinkami^[2]. Przedplecze najczęściej trapezowate, zwykle mniej lub więcej na przodzie wcięte^[1]. Tarczka często bardzo duża. Pokrywy przykrywają cały odwłok lub odsłaniają od 1 do 5 jego segmentów^[2]. Powierzchnia pokryw z nieregularnym pomarszczeniem, bezładnym punktowaniem, dziewięcioma rządkami punktów albo kilkoma żeberkami^[1].

Larwy kampodealne lub pędrakowate. Mają aparat gębowy bez płatka molarnego na żuwaczkach oraz z szeroką, podzieloną wierzchołkowo malą, wyposażoną w szczecinki na płacie zewnętrznym. Zwykle występują u nich dwuczłonowe, stawowo połączone urogomfy^[2].

Biologia i ekologia

Większość gatunków jest padlinożerna, a wiele z nich jest również drapieżnych i zjada innych przedstawicieli nekrofauny, np. jaja i czerwie muchówek. Niektóre gatunki są wyłącznie drapieżne. Część z nich jest wyspecjalizowana w określonym typie ofiary, np. zaciemka czarna (Phosphuga atrata) jest ślimakożerna, a omarlica czterokropkowa poluje na gąsienice. Nieliczne gatunki są fitofagami, np. z rodzaju Aclypea. Atraktorami niektórych gatunków są rozkładające się grzyby lub rośliny oraz odchody^[2].

Larwy gatunków nekrofagicznych żywią się padliną, przy czym każdą z podrodzin cechuje odmienna strategia rozrodcza. Silphinae wybierają truchła większych kręgowców i składają jaja na lub do gleby w ich pobliżu, po czym więcej się nimi nie interesują. Nicrophorinae są subsocjalne i obaj rodzice wykazują troskę rodzicielską o potomstwo. Samce po znalezieniu padliny małego kręgowca przywabiają samice feromonami. Następnie para wspólnie zakopuje truchło, po czym odziera je ze skóry, formuje w kulę i zabezpiecza wydzielinami o działaniu przeciwmikrobowym. Następnie samica tworzy w niej jamkę, w której składa jaja. Rodzice karmią wyklute larwy zwracanym pokarmem, a samica pozostaje z nimi do zakończenia ich rozwoju^[2].

Techniki obronne

U wielu gatunków występuje ubarwienie ostrzegawcze np. w formie jaskrawopomarańczowych wzorów na pokrywach, które może odstraszać drapieżniki^[4]. U obu podrodzin występuje na końcu odwłoka gruczoł rektalny, wydzielający substancje obronne. Najczęściej wydzielina ma postać brunatnej kropli, ale Necrodes surnamensis potrafi ją rozpylać, w dodatku, dzięki dużej ruchomości końcówki odwłoka, w dowolnym kierunku. Wydzielina u wielu rodzajów zawiera około 4,5% roztwór amoniaku, ale np. u N. surnamensis zawiera m.in. kwas kapronowy, kwas kaprylowy oraz terpenoidy, w tym nekrodany^[5]^[6]. Wydzielina owych gruczołów może u drapieżników służyć również do ataku, np. u Ablattaria laevigata^[6].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna, jednak głównie holarktyczna, przy czym większość gatunków zasiedla strefę umiarkowaną Palearktyki. W strefie tropikalnej skrajnie rzadka, ze względu na przegrywanie konkurencji o padlinę z tamtejszymi mrówkami i muchówkami^[2].

W Polsce występują 22 gatunki^[7] (zobacz: omarlicowate Polski).

Znaczenie

Gatunki padlinożerne odgrywają ważną rolę w rozkładzie i obiegu materii w ekosystemach lądowych. Niektóre z nich wykorzystuje się w entomologii sądowej do oznaczania czasu zgonu, aczkolwiek grupa ta jest słabiej poznana pod tym względem niż muchówki^[2]. Jeden z gatunków roślinożernych: omarliniec włochaty (Aclypea opaca), notowany bywa jako szkodnik buraków cukrowych^[1]^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Maciej Mroczkowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera z. 25 Omarlicowate - Silphidae. Warszawa: PWN, PTEnt., 1955.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Jessica Dekeirsschieter, François Verheggen, Georges Lognay, Eric Haubruge. Large carrion beetles (Coleoptera, Silphidae) in Western Europe: a review. „Biotechnol. Agron. Soc. Environ.”. 15 (3), s. 435-447, 2011.
↑ PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .
↑ Brett C. Ratcliffe: The Carrion Beetles (Coleoptera:Silphidae) of Nebraska. Lincoln, Nebraska: University of nebraska state Museum, 1996, seria: Bulletin of the Nebraska State Museum.
↑ B. Roach, T. Eisner, J. Meinwald. The Defense Mechanisms of arthropods. 83. alpha-and beta-Necrodol, novel terpens from a carrion beetle (Necrodes surinamensis, Silphidae, Coleoptera). „Journal of Organic Chemistry”. 55 (13), 1990.
↑ ^a ^b Paweł Jałoszyński: XII - Systemy obrony chemicznej chrząszczy. Część III. Staphylinoidea.. [w:] entomo.pl [on-line]. Jacek Kurzawa, 2007. [dostęp 2016-07-08].
↑ Silphidae. [w:] Wykaz Chrząszczy Polski On-Line [on-line]. 2014. [dostęp 2016-03-20].

[pte-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Maciej Mroczkowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera z. 25 Omarlicowate - Silphidae. Warszawa: PWN, PTEnt., 1955.

[Dekeirsschieter-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Jessica Dekeirsschieter, François Verheggen, Georges Lognay, Eric Haubruge. Large carrion beetles (Coleoptera, Silphidae) in Western Europe: a review. „Biotechnol. Agron. Soc. Environ.”. 15 (3), s. 435-447, 2011.

[families-3] PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[Ratcliffe-4] Brett C. Ratcliffe: The Carrion Beetles (Coleoptera:Silphidae) of Nebraska. Lincoln, Nebraska: University of nebraska state Museum, 1996, seria: Bulletin of the Nebraska State Museum.

[Roach-5] B. Roach, T. Eisner, J. Meinwald. The Defense Mechanisms of arthropods. 83. alpha-and beta-Necrodol, novel terpens from a carrion beetle (Necrodes surinamensis, Silphidae, Coleoptera). „Journal of Organic Chemistry”. 55 (13), 1990.

[Jaloszynski-6] Paweł Jałoszyński: XII - Systemy obrony chemicznej chrząszczy. Część III. Staphylinoidea.. [w:] entomo.pl [on-line]. Jacek Kurzawa, 2007. [dostęp 2016-07-08].

[wykaz-7] Silphidae. [w:] Wykaz Chrząszczy Polski On-Line [on-line]. 2014. [dostęp 2016-03-20].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]