Starzec nierównozębny

Starzec nierównozębny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	starzec
Gatunek	starzec nierównozębny
	Nazwa systematyczna
	Senecio inaequidens DC.; Prodr. 6:401. 1838 („1837”)
Synonimy
	Senecio harveianus MacOwan; Senecio vimineus Harv.; Senecio vimineus (auctt. non DC. & Harv.) DC.; Senecio burchellii De Candolle;
	Senecio harveianus MacOwan; Senecio vimineus Harv.; Senecio vimineus (auctt. non DC. & Harv.) DC.; Senecio burchellii De Candolle;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Starzec nierównozębny, starzec wąskolistny^[a] (Senecio inaequidens DC) – gatunek z rodziny astrowatych pochodzący z południowej Afryki^[3]. Jest inwazyjny na Hawajach, w Ameryce Południowej, w Australii oraz w Europie zachodniej i środkowej^[4]^[3]. Od końca lat 90. XX wieku notowany jest także w Polsce^[5]^[6], gdzie od co najmniej 2012 roku uważany jest za gatunek lokalnie zadomowiony (kenofit) i potencjalnie inwazyjny^[7]. W naturze występuje na sawannie, na terenach otwartych przy korytach rzek i na wydmach. W Europie rozprzestrzenia się głównie na terenach ruderalnych wzdłuż dróg i linii kolejowych. Rośnie w miejscach suchych i ciepłych na podłożu przepuszczalnym^[6].

Występowanie edytuj

Starzec nierównozębny na przytorzu w Szczecinie

Koszyczki kwiatowe

Naturalny zasięg gatunku obejmuje tereny położone na wysokościach między 1400 i 2850 m n.p.m. w rejonie płaskowyżu Wysoki Weld w Afryce południowej^[8] (Lesotho, RPA i Suazi)^[3]. W XX wieku zarejestrowano w Afryce południowej ekspansję tego gatunku wynikającą z jego rozprzestrzeniania się na siedliskach antropogenicznych. W Europie gatunek obserwowany był jako zawleczony co najmniej od końca XIX wieku w okolicy różnych ośrodków przetwórstwa wełny owczej, najpierw w Niemczech, później we Francji, Belgii, Włoszech. Lokalizacja pierwszych stanowisk w Europie świadczy o tym, że do zawleczenia lekkich owoców tego gatunku doszło wraz z wełną importowaną z południowej Afryki^[8]^[6]. Inwazyjne rozprzestrzenianie się tego gatunku dokumentowane jest od lat 50. XX wieku z rejonu Liège w Belgii. Wraz z zachodnimi wiatrami, owoce opatrzone puchem lotnym zaczęły rozprzestrzeniać się przede wszystkim w kierunku wschodnim. W latach 70. XX wieku gatunek pojawił się w zachodnich Niemczech, gdzie w ciągu kilkunastu lat stał się pospolity. W latach 90. XX wieku zaczął się pojawiać liczniej w Niemczech wschodnich. Na początku XXI wieku gatunek występuje masowo w Holandii i zachodnich Niemczech, rozpowszechniony jest w Danii, rozproszony lub na pojedynczych stanowiskach obserwowany jest na obszarze od Hiszpanii i Irlandii na zachodzie, po Czarnogórę, Węgry, Czechy i Polskę na wschodzie. Na północy stwierdzony został w Szwecji i Norwegii^[3]^[6].

Morfologia edytuj

Pokrój: Bylina o wysokości do 60 cm (czasem do 100 cm^[4]), silnie rozgałęziająca się i drewniejąca u nasady, o pokroju kulistym.
Pędy: Gęsto ulistnione.
Liście: Równowąskie, zróżnicowane pod względem szerokości od 1 do 7 mm i długości od 30 do 140 mm, zmienne w kształcie.
Kwiaty: Skupione w koszyczki o średnicy do 25 mm.
Owoce: Niełupki o długości 3 mm, z puchem kielichowym o długości do 5 mm^[6].

Zagrożenia i zwalczanie edytuj

Roślina jest na liście Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin, której członkiem jest także Polska, jako roślina stanowiąca duże zagrożenie dla zdrowia roślin, środowiska, bioróżnorodności w regionie działania organizacji^[9]. Ma status uporczywego chwastu na Hawajach, szkodnika w stanach Queensland i Nowej Południowej Walii oraz rośliny zabronionej i zwalczanej w Australii Zachodniej^[4]. Decyzje te są spowodowane bardzo dużą inwazyjnością rośliny, a także tym, iż zawiera trujący alkaloid pirolizydynę, szczególnie toksyczny dla bydła i koni, powodujący śmiertelne zatrucia, szkodliwy także dla owiec i ludzi^[10]^[4]. Występuje jako chwast w uprawach winorośli i zbóż oraz na słabych pastwiskach, jest konkurencyjny dla miejscowej flory na obszarach wydmowych^[4].

W celu ograniczenia lub zwalczenia inwazji tego gatunku zaleca się ręczne usuwanie roślin w miejscach, gdzie pojawiają się nielicznie. Tam, gdzie doszło już do kolonizacji, skuteczne jest regularne, coroczne koszenie roślin przed kwitnieniem oraz utrzymywanie możliwie zwartej pokrywy roślinnej^[4].

Uwagi edytuj

↑ Nazwa „s. nierównozębny” podana jest w Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski (2002). Epitet gatunkowy „wąskolistny” użyty został w publikacji Dajdoka i Pawlaczyka (2009) i nawiązuje do wybitnej cechy morfologicznej. Jest też zgodny z nazewnictwem tego gatunku w innych krajach europejskich. W języku polskim określenie „s. wąskolistny” wcześniej przypisane zostało jednak do Senecio erucifolius, znanego też jako starzec srebrzysty.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Taxon: Senecio inaequidens. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-11-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f EPPO data sheet on Invasive Plants – Senecio inaequidens. European and Mediterranean Plant Protection Organization, 2006-02-01. [dostęp 2011-11-19]. (ang.).
↑ Guzik J. 2003. Dump of T. Sendzimir steelwork in Cracow as locality of interesting alien plant species. Archiwum Ochrony Środowiska 13-19.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tina Heger, Hans Jürgen Böhmer: Senecio inaequidens. [w:] NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet [on-line]. [dostęp 2011-11-15]. (ang.).
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ ^a ^b Tina Heger, Hand Jürgen Bohmer. The Invasion of Central Europe by Senecio inaequidens DC – a complex biogeographical problem. „Erdkunde”. 59, s. 34-49, 2005. (ang.).
↑ Invasive alien plants – EPPO Lists and documentation. [dostęp 2011-11-18]. (ang.).
↑ Dimande AF, Botha CJ, Prozesky L, Bekker L, Rösemann GM, Labuschagne L, Retief E.: The toxicity of Senecio inaequidens DC.. J S Afr Vet Assoc. 2007 Sep;78(3):121-9.. [dostęp 2011-11-18]. (ang.).

[nazwa-4] Nazwa „s. nierównozębny” podana jest w Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski (2002). Epitet gatunkowy „wąskolistny” użyty został w publikacji Dajdoka i Pawlaczyka (2009) i nawiązuje do wybitnej cechy morfologicznej. Jest też zgodny z nazewnictwem tego gatunku w innych krajach europejskich. W języku polskim określenie „s. wąskolistny” wcześniej przypisane zostało jednak do Senecio erucifolius, znanego też jako starzec srebrzysty.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-15] (ang.).

[grin-3] Taxon: Senecio inaequidens. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-11-15]. (ang.).

[eppo-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f EPPO data sheet on Invasive Plants – Senecio inaequidens. European and Mediterranean Plant Protection Organization, 2006-02-01. [dostęp 2011-11-19]. (ang.).

[guzik-6] Guzik J. 2003. Dump of T. Sendzimir steelwork in Cracow as locality of interesting alien plant species. Archiwum Ochrony Środowiska 13-19.

[nobanis-7] Tina Heger, Hans Jürgen Böhmer: Senecio inaequidens. [w:] NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet [on-line]. [dostęp 2011-11-15]. (ang.).

[Obce2012-8] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[heger-9] Tina Heger, Hand Jürgen Bohmer. The Invasion of Central Europe by Senecio inaequidens DC – a complex biogeographical problem. „Erdkunde”. 59, s. 34-49, 2005. (ang.).

[eppo2-10] Invasive alien plants – EPPO Lists and documentation. [dostęp 2011-11-18]. (ang.).

[dimande-11] Dimande AF, Botha CJ, Prozesky L, Bekker L, Rösemann GM, Labuschagne L, Retief E.: The toxicity of Senecio inaequidens DC.. J S Afr Vet Assoc. 2007 Sep;78(3):121-9.. [dostęp 2011-11-18]. (ang.).

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[8]

[9]

[10]