Wikipedia

Spondylus

Spondylus, w języku polskim również zawiaśnik – rodzaj ciepłolubnych małży morskich o wyjątkowo dekoracyjnych muszlach.

Spondylus, zawiaśnik
Spondylus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Muszla zawiaśnika Spondylus regius
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

mięczaki

Gromada

małże

Podgromada

nitkoskrzelne

Rząd

Pectinoida

Nadrodzina

Pectinoidea

Rodzina

zawiaśniki[2]

Rodzaj

Spondylus

Synonimy
  • Carallospondylus Monterosato, 1917
  • Eleutherospondylos Dunker, 1882
  • Eltopera Iredale, 1939
  • Lanilda Iredale, 1939
  • Sponvola Iredale, 1939[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Budowa edytuj

 
Wielobarwne krawędzie płaszcza żywego zawiaśnika z Timoru Wschodniego. Oczy płaszczowe na wypustkach na samym skraju płaszcza

Muszle spondylusów są charakterystyczne - bardzo podobne do muszli dość blisko spokrewnionych z nimi przegrzebków (należą do tej samej nadrodziny[3]), ale pokryte wystającymi kolcami. Kolce te mogą osiągać znaczne rozmiary - do 5 cm długości, przy średnicy całej muszli rzadko przewyższającej 10 cm[4]. Prawdopodobnie służą one jako miejsce osiedlania się rozmaitych organizmów, co ułatwia małżom maskowanie[5]. Muszle zawiaśników są kolorowe, a barwa zróżnicowana nawet wśród osobników jednego gatunku. Mają dobrze rozwinięty zamek, składający się z 2 zębów w jednej oraz 2 dołków w drugiej połówce muszli[4]. Spondylusy, podobnie jak przegrzebki, wyposażone są w oczy płaszczowe[6].

Biologia, ekologia i występowanie edytuj

 
Znaleziona na Cyprze kopalna plioceńska muszla zamieszkującego również współcześnie Morze Śródziemne gatunku Spondylus gaederopus

Spondylusy żyją na płytkim (zwykle do głębokości kilkunastu metrów), twardym dnie mórz tropikalnych i subtropikalnych. W odróżnieniu od przegrzebków, prowadzą stale osiadły tryb życia, przymocowując się do podłoża prawą połówką muszli.[4] Muszle zawiaśników spotykane są również jako skamieniałości.

Znaczenie dla człowieka edytuj

 
Inkaska figurka z muszli spondylusa
 
Waza w kształcie muszli spondylusa – kultura Mochica

Muszle zawiaśników od dawna służyły rzemieślnikom różnych części świata jako surowiec do wyrobu ozdobnych przedmiotów oraz jako inspiracja artystyczna. Zdaniem Thora Heyerdahla, muszle spondylusa były głównym towarem, importowanym do Peru z terenów Panamy i Ekwadoru w czasach prekolumbijskich. Wykonywano z nich wyroby rzemiosła artystycznego[7]. Również w starożytnym Peru wytwarzano naczynia, naśladujące kształtem muszle tych małży[5] lub zdobione ich przedstawieniami[8]. W kulturze Majów boga związanego prawdopodobnie z morzem znanego pod oznaczeniem porządkowym GI (prawdziwe imię nieznane) wyobrażano sobie z muszlami zawiaśnika w uszach[9]. Również do Europy Środkowej (w tym do Polski[10]) importowano w okresie neolitu paciorki, wykonane z muszli spondylusów z Morza Śródziemnego (prawdopodobnie wyłącznie Spondylus gaederopus)[5].

Gatunki edytuj

Obecnie znane są 72 pewne gatunki małży tego rodzaju oraz 2 określane jako nomen dubium:

Przypisy edytuj

  1. ↑ Spondylus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Spondylidae - zawiaśniki. Muszle.net.pl. [dostęp 2012-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-03)].
  3. ↑ a b c Spondylus. World Register of Marine Species. (ang.).
  4. ↑ a b c Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, s. 324.
  5. ↑ a b c Václav Pfleger, Jiří Pradáč: Krása lastur. Praga: Československé akademie věd, 1981, s. 7, 17, 93, 107. (cz.).
  6. ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce. Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 472. ISBN 83-01-04489-6.
  7. ↑ Thor Heyerdahl: Spotkanie u brzegów Ameryki. Gdańsk: Novus Orbis, 1999, s. 186-187. ISBN 83-85560-33-5.
  8. ↑ Art and Myth in Ancient Peru: The History of the Jequetepeque Valley . ArtNexus. (ang.).
  9. ↑ Wierzenia Majów. Stare Imperium. Kultura Majów i Inków.
  10. ↑ Gospodarka i stosunki społeczne w neolicie. Historia Starożytna.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Spondylus&oldid=73602788”