Stare Miasto w Kołobrzegu
Stare Miasto w Kołobrzegu – najstarsza część Kołobrzegu, wywodząca się z XIII-wiecznego miasta lokacyjnego.
 Plac Ratuszowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Centrum starego miasta stanowi plac Ratuszowy (dawny rynek). Granicami Starego Miasta są ulice:
- od północnego wschodu ul. Dubois;
- od południowego wschodu ul. Kamienna;
- od południowego zachodu ul. Rzeczna;
- od północnego zachodu ul. Wąska.
Współcześnie Stare Miasto jest formalnie częścią dzielnicy Śródmieście.
Historia edytuj
Lokacja miasta edytuj
23 maja 1255 r. Kołobrzeg otrzymał przywilej lokacyjny na prawie lubeckim. Jeszcze pod koniec XIII w. wybudowano ratusz przy ulicy Wąskiej i rozpoczęto wznoszenie kolegiaty. W XIV w. miasto otoczono murami obronnymi, a zabudowę drewnianą zaczęła wypierać murowana. Mury obronne przekroczyć można było jedną z trzech bram: Solną, Kamienną lub Młyńską.
Nowożytność edytuj
W 1628 r. rozpoczęto wznoszenie nowożytnych fortyfikacji. Podczas wojny trzydziestoletniej zabudowa miasta uległa znacznym zniszczeniom. W jednym z pożarów, 11 września 1630 r., w czasie oblężenia Kołobrzegu przez wojska brandenburskie, zniszczeniu uległo 128 domów. W 1653 r. Fryderyk Wilhelm I wydał decyzję o budowie Twierdzy Kołobrzeg i likwidacji murów obronnych o średniowiecznym rodowodzie. Modernizację twierdzy rozpoczęto jednak dopiero w 1770 r. Kolejne zniszczenia zabudowy miały miejsce w czasie wojny siedmioletniej i wojen napoleońskich. Po ich zakończeniu rozpoczęto podnoszenie miasta z gruzów. W okresie odbudowy, w 1808 r. kupiec Christian Plüddeman wzniósł pałac przy dzisiejszej ulicy Armii Krajowej, znany dziś jako pałac Brunszwickich. Po likwidacji twierdzy w 1873 r. miasto zaczęło przekształcać się w uzdrowisko. W latach 1887–1890 wyremontowano kolegiatę uszkodzoną w czasie wojen[1].
II wojna światowa edytuj
Pierwsze bombardowania Starego Miasta przez wojska radzieckie miały miejsce w marcu 1945 r. 3 marca spalił się dom handlowy Gustava Zeecka, 6 marca kamienice na ul. Katedralnej, a 12 marca kamienice najbliżej kolegiaty. Podpaleń dokonywała także armia niemiecka zgodnie z taktyką spalonej ziemi. W połowie marca pożar zniszczył dach kolegiaty. Ostrzał artyleryjski miasta, walka o pojedyncze budynki a potem powojenne podpalenia dokonane przez żołnierzy radzieckich doprowadziły do silnych zniszczeń zabudowy w obrębie Starego Miasta[1].
Pierwsze lata powojenne edytuj
Wskutek ciężkich walk w bitwie o Kołobrzeg w czasie II wojny światowej zabudowa miasta uległa zniszczeniu w ok. 90%[2]. W dniach 10-11 sierpnia 1946 r. Kołobrzeg wizytowali rzeczoznawcy szczecińskiego Rejonowego Urzędu Planowania Przestrzennego. W czasie swojej wizyty we współpracy z władzami miasta sporządzili założenia planu odbudowy Kołobrzegu. Plan ten nie został wcielony w życie. 4 kwietnia 1947 r. na konferencji „Odbudowa Kołobrzega” powołano Komitet wykonawczy odbudowy Kołobrzegu, w którego skład weszli: prezydent Kołobrzegu, Leonard Zarębski, Andrzej Niegolewski, Jerzy Klimaszewski, Adam Schönthalter, Zbigniew Bogacki i Stefan Lipicki. Jednak brak wsparcia władz centralnych PRL zahamował podnoszenie miasta z gruzów[3]. Pod nadzorem Referatu Akcji Robót Rozbiórkowych mieszkańcy Kołobrzegu prowadzili nie tylko odgruzowywanie, ale także rozbiórkę spalonych i zniszczonych budynków. W połowie lat 50. XX wieku zaczęto nawet rozbierać budynki zachowane w dobrym stanie lub nieznacznie uszkodzone, a odzyskaną cegłę wysyłano w głąb kraju[4]. Zakładano budowę na terenach staromiejskich socrealistycznego osiedla mieszkaniowego, lecz ostatecznie do tego nie doszło. Ruiny kamienic rozebrano, a między nielicznymi zachowanymi obiektami założono trawniki, czyniąc ze Starego Miasta rozległy teren zielony poprzecinany dawnymi ulicami. Przy ulicy Dubois na odcinku między ulicami Lenina a Katedralną zachowano jednak kilka przedwojennych kamienic i uzupełniono pierzeję o stylizowane domy.
Budowa wielkopłytowego osiedla edytuj
21 maja 1970 r. Stowarzyszenie Architektów Polskich ogłosiło zwycięzców konkursu na zabudowę starego miasta w Kołobrzegu. Wybrano projekt architektów Natana Grabiego, Andrzeja Katzera, Stanisława Palmego i Wiesława Świtakowskiego. Zaproponowali oni budowę wysokościowców na obrzeżach i niższych bloków w centrum dzielnicy staromiejskiej[4]. Powstały 11-klatkowe wysokościowiece przy ulicy Budowlanej 7-25 i Wąskiej 2-20, mniejsze trzyklatkowe przy Budowlanej 8-10, Giełdowej 5-7 i 9-11, Ratuszowej 4-6, dwa szeregowce między ulicami Mariacką, Gierczak, Lenina i Budowlaną i dwa kolejne między Budowlaną a placem Ratuszowym. Projekt krytykowano za zbyt dużą liczbę pięter wysokościowców, które doprowadziły do zasłonięcia sylwety konkatedry. W okolicach placu Ratuszowego miały stanąć pawilony handlowo-usługowe[5]. Projekt wykonano jedynie częściowo, kwartały przed ratuszem pozostały niezabudowane. W 1977 r. wyburzono ostatnią zachowaną kamienicę w południowo-zachodniej pierzei placu Ratuszowego[3].
Odbudowa w duchu retrowersji edytuj
W 1984 r. z inicjatywy M. Witwickiego rozpoczęły się prace zmierzające do przywrócenia staremu miastu dawnego charakteru. Miastoprojekt Kołobrzeg pod kierunkiem A. Lepczyńskiego sporządził plan zabudowy kwartałów, w którym zawarto konieczność wykonania badań archeologicznych i architektoniczno-konserwatorskich[5]. Zdecydowano, że nowo powstające budynki nie będą kopiami przedwojennych kamienic, nie będą także odwzorowywać dawnych podziałów własnościowych ani linii zabudowy[6]. Powstały budynki w stylu postmodernistycznym, których podziały elewacji, spadziste dachy kryte dachówką ceramiczną, szczyty i wykusze nawiązują w sposób luźny do dawnej architektury starego miasta[5]. Zrezygnowano z odtworzenia niektórych ulic zlikwidowanych po II wojnie światowej. Nie odbudowano północno-zachodniej pierzei placu Ratuszowego, w miejscu której znajduje się Skwer Miast Partnerskich, ani nie przywrócono pierwotnej wielkości pierzei północno-wschodniej. Nie zrealizowano pomysłu likwidacji hali wystawowej i terenów zielonych Muzeum Oręża Polskiego i zbudowania na ich miejscu kolejnych kamienic[3]. Kamienice osiedla zwanego Nową Starówką powstały przy ulicach:
- Katedralnej (między Brzozową a Mariacką),
- Brzozowej,
- Mariackiej (na całej długości),
- Narutowicza (na całej długości),
- Emilii Gierczak (na całej długości),
- Giełdowej (między placem Ratuszowym a Dubois),
- Ratuszowej (między placem Ratuszowym a Dubois),
- Dubois (między Katedralną a Dubois),
- Armii Krajowej (między Dubois a Katedralną oraz między Narutowicza a Gierczak).
Zabytki edytuj
Galeria edytuj
Stare Miasto dawniej edytuj
-
Stare Miasto w XVII w. -
Domstraße (ul. Mariacka) -
Markt (pl. Ratuszowy) -
Rathaus (ratusz) -
Stare Miasto nad Parsętą
Stare Miasto dziś edytuj
-
ul. Budowlana -
ul. Dubois -
ul. Emilii Gierczak -
ul. Armii Krajowej -
ul. Giełdowa
Przypisy edytuj
- ↑ a b Robert Dziemba, Historia Kołobrzegu dla średniozaawansowanych, Kołobrzeg: Kamera, 2018 (pol.).
- ↑ J. Patan, Przewodnik po Kołobrzegu i okolicach, Kołobrzeg 1996, s. 25 (pol.).
- ↑ a b c Robert Dziemba, Historia Kołobrzegu po 1945 roku, Kołobrzeg: Kamera, 2019 (pol.).
- ↑ a b Hieronim Kroczyński, Kronika Kołobrzegu, Kołobrzeg: Le Petit Café, 2005, s. 405-463 (pol.).
- ↑ a b c Piotr Fiuk, Architektura miasta odbudowanego: wybrane przykłady: Elbląg, Głogów, Kołobrzeg, Szczecin na tle historycznym, Szczecin: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, 2017, s. 157-160 (pol.).
- ↑ Architektura lat dziewięćdziesiątych w Polsce [online], Culture.pl [dostęp 2023-11-05] (pol.).