Stefan Leukos-Kowalski
Stefan Jan Leukos-Kowalski[1] (ur. 16 maja 1891 w Krakowie, zm. 13–14 kwietnia 1940 w Katyniu) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
| |
 podpułkownik piechoty
| |
| Data i miejsce urodzenia |
16 maja 1891 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
5 Pułk Piechoty (LP) |
| Stanowiska |
dowódca batalionu piechoty |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
     
| |
.png){kind=small}
Życiorys
edytujStefan Jan Leukos-Kowalski urodził się 16 maja 1891 w Krakowie, w rodzinie Józefa i Karoliny ze Szlagów[2]. Ukończył gimnazjum filologiczne w Krakowie i cztery semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1910 został członkiem PPS w Krakowie.
W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich. Był oficerem 5 pułku piechoty I Brygady Legionów Polskich. 1 stycznia 1917 awansował na chorążego[3]. Wziął udział w bitwie pod Krzywopłotami (17–18 listopada 1914), Kuklą, Polską Górą i Kostiuchnówką (4–6 lipca 1916). Był trzykrotnie ranny. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do cesarskiej i królewskiej armii oraz przydzielony do 41 pułku piechoty i skierowany na front włoski.
1 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego[4] i awansowany przez generała Bolesława Roję na podporucznika. W szeregach 5 pułku piechoty Legionów wziął udział w odsieczy Przemyśla i Lwowa[4], a wiosną 1919 w walkach o Wilno[4]. Później był II adiutantem w dowództwie 1 Dywizji Piechoty Legionów[5]. 14 października 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w „grupie byłych Legionów Polskich”.
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 486. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 17 maja 1922 odznaczono go orderem wojskowym „Virtuti Militari” V klasy[6], a we wniosku o jego nadanie, podpisanym przez dowódcę baonu 5 pp Leg. Józefa Olszyna-Wilczyńskiego, czytamy m.in.[4][7]:
Szczególnie odznaczył się w dniu 4 lipca 1916 r. w bitwie pod Kołodziejami na słynnej "Reducie Piłsudskiego". Był wtedy dowódcą placówki, która ubezpieczała "Redutę". Nieprzyjaciel szczególnie mocno ogniem artylerii i kaemów atakował to miejsce. Mając zaledwie kilkudziesięciu ludzi i ponosząc duże straty, sierż. Leukos-Kowalski przez szereg godzin (pomimo rany w twarz) utrzymał placówkę, osobistym przykładem zachęcając i mobilizując pozostałych przy życiu żołnierzy do walki. Wytrwał do nadejścia posiłków.
W lipcu 1922 został zatwierdzony na stanowisku dowódcy II batalionu 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie[8][9]. Do stycznia 1930 pełnił służbę w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie[10]. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika[4] ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 67. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W styczniu 1930 został przeniesiony do Komendy Garnizonu i Placu stołecznego miasta Warszawa na stanowisko zastępcy komendanta[11]. Z dniem 6 września 1931 został przeniesiony na stanowisko zastępcy szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[12][13]. W czerwcu 1933 został wyznaczony na stanowisko dowódcy 63 Toruńskiego pułku piechoty w Toruniu[14][4]. W 1936 został przeniesiony na stanowisko dowódcy 16 pułku piechoty Ziemi Tarnowskiej w Tarnowie. W marcu 1939 pełnił służbę w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie na stanowisku zastępcy komendanta głównego Związku Strzeleckiego[15].
29 sierpnia 1939 został mianowany dowódcą Strzeleckiej Brygady Obrony Narodowej w Warszawie, lecz do powstania tego oddziału nie doszło. 5 września 1939 został ewakuowany z Warszawy. W czasie kampanii wrześniowej 1939, po agresji ZSRR na Polskę, w nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej[4]. Od 28 października 1939 przebywał w obozie jenieckim w Putywlu[16], a w listopadzie 1939 został przeniesiony do obozu jenieckiego w Kozielsku[16][4]. Między 11 a 12 kwietnia 1940 przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[16] – lista wywózkowa 022/3 z 9 kwietnia 1940[2][16], pozycja 92. Został zamordowany między 13 a 14 kwietnia 1940 w Katyniu[16][4][2] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[17][18]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[19][20]. Zidentyfikowany podczas ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[21], w 1943 pod numerem 1709[22][23][2][16][24] – dosł. opisany jako Leukus-Kowalski Stefan (raport dzienny z 12 maja 1943)[25]. Przy jego szczątkach znaleziono: legitymację osobistą MSWojsk., świadectwo szczepień w Kozielsku[26] oraz legitymację i krzyż Virtuti Militari[27]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 01709[26]. W Archiwum Robla w pakiecie 0712-03[16], wymieniony (bez imienia) w niedatowanym „Wykazie oficerów w niewoli bolszewickiej, obóz Bołotno /!/ z. Czernihowski”, na jednej z kartek papieru znalezionych przy szczątkach Zygmunta Stasiewicza[16][28].
Życie prywatne
edytujBył żonaty, miał syna Andrzeja oraz dwie córki: Halinę i Zofię[2].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6589[29] – 17 maja 1922[6][30][4]
- Krzyż Niepodległości – 20 stycznia 1931[31]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1933[32][29]
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie[29]
- Złoty Krzyż Zasługi[29]
- Odznaka „Za wierną służbę”[24]
- Odznaka Honorowa „Orlęta“[24]
- Odznaka pamiątkowa „Krzyż za zdobycie Wilna 1919”[24]
Upamiętnienie
edytuj5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień pułkownika[33][34][35]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w Zespole Placówek Oświatowych w Koniecznie, został zasadzony Dąb Pamięci honorujący ppłk. Stefana Leukos-Kowalskiego[36].
Po koniec lat 80. XX wieku w Kościele Filipinów w Tarnowie, umieszczono tablice upamiętniające oficerów Wojska Polskiego – ofiary zbrodni katyńskiej, a wśród nich m.in. znajduje się ppłk Stefan Leukos-Kowalski[37].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 16 sierpnia 1932 roku, s. 366, Komisarz Rządu m. st. Warszawy zarządzeniem Nr AC. III-85/31 z 23 kwietnia 1932 roku zezwolił ppłk. Stefanowi Janowi Kowalskiemu z Dep. Piech. MSWojsk. na zmianę nazwiska rodowego „Kowalski” na „Leukos-Kowalski”.
- ↑ a b c d e Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 343.
- ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 33.
- ↑ a b c d e f g h i j Banaszek, Roman i Sawicki 2000 ↓, s. 174.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 36, 707.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 6 stycznia 1923, s. 20.
- ↑ Stefan Leukos-Kowalski - ku pamięci. Ogrody Wspomnień. Cmentarz Internetowy [online], ogrodywspomnien.pl [dostęp 2025-05-21].
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 137, 404.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 133, 348.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 118, 168.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930 roku, s. 8.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 233.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 22, 435.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 445.
- ↑ a b c d e f g h Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 456.
- ↑ 20 lat temu otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu - Redakcja Polska - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. LIII.
- ↑ Historia Zbrodni Katynskiej [online] [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci" - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej - Kraków, Niemcy w Katyniu w 1943 roku, „Instytut Pamięci Narodowej - Kraków” [dostęp 2025-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-06] (pol.).
- ↑ Auswärtiges Amt, „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn“, 1943, s. 213 [dostęp 2025-01-21] (niem.).
- ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2025-01-20].
- ↑ a b c d Kowalski (w II RP Leukos-Kowalski) Stefan Jan - Żołnierze Niepodległości [online], zolnierze-niepodleglosci.pl [dostęp 2025-05-21].
- ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 374.
- ↑ a b Mariusz Olczak (red.), Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943–1944., koszalin.ap.gov.pl, s. 198, ISBN 83-89986-91-4 [dostęp 2025-01-21] (pol.).
- ↑ Lista imienna zaginionych w ZSRR polskich jeńców wojennych z obozów Kozielsk - Ostaszków - Starobielsk, „Orzeł Biały. Polska walcząca o wolność.” (51 (337)), pbc.uw.edu.pl, 18 grudnia 1948, s. 4 [dostęp 2025-01-21] (pol.).
- ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 712.
- ↑ a b c d Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 11.
- ↑ Wykaz odznaczonych orderem wojskowym „Virtuti Militari“ V kl. oficerów i szeregowych z b. 5-go pułku piechoty Legjonów Polskich., „Żołnierz Polski” (29 (308)), zbrojownia.cbw.wp.mil.pl, 16 lipca 1922, s. 18 [dostęp 2025-05-21], Cytat: kpt. Kowalski-Leukos Stefan (pol.).
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.
- ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 roku w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
- ↑ Zbrodnia katyńska, miedzy prawdą i kłamstwem [online], edukacja.ipn.gov.pl, 2008, s. 215 [dostęp 2025-05-21] (pol.).
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 6 [dostęp 2025-05-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
- ↑ Konieczno, dąb pamięci [online], MapaPamieci.net [dostęp 2025-05-22].
- ↑ Genealogia : Kościół Filipinów - tablice pamiątkowe [online], Genealogia [dostęp 2025-05-21].
Bibliografia
edytuj- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Kazimierz Banaszek, Krystyna Wanda Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
- Kazimierz Bąbiński, Zarys historii wojennej 5-go Pułku Piechoty Legionów, Warszawa 1929.
- Teodor Gąsiorowski, Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, tom 4, BARBARA Handel Usługi Produkcja B. Gąsiorowska, ISBN 83-909631-7-5.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów obozu NKWD w Kozielsku, rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.