Strzelcy celni – formacje piechoty polskiej sformowane w Wojsku Polskim przez Tadeusza Kościuszkę[1]. Oddziały te brały udział w działaniach wojennych w czasie wojny polsko-rosyjskiej (1792) w obronie Konstytucji 3 maja, insurekcji kościuszkowskiej (1794)[2][3], a także w trakcie powstania listopadowego (1830–1831).

Strzelcy celni
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1791 / 1830

Rozformowanie

1795 / 1831

Działania zbrojne
Wojna polsko-rosyjska (1792)
Insurekcja kościuszkowska (1794)
Powstanie listopadowe (1830–1831)
Organizacja
Rodzaj wojsk

Piechota

Skład

1792: 7 regimentów
1830–31: 11 batalionów

Strzelec Grothusa

Historia

edytuj

Ideę utworzenia oddziałów strzelców celnych w Wojsku Polskim historycy wojskowości przypisują Tadeuszowi Kościuszce[1]. Podczas amerykańskiej wojny o niepodległość w latach 1775–1783 widział on skuteczność ochotniczych oddziałów myśliwych oraz farmerów uzbrojonych w broń myśliwską tak zwaną kentucky rifles, którzy zadawali nią duże straty wojskom brytyjskim. Strzelcy ci, ze względu na większą skuteczność broni myśliwskiej od ówczesnej broni wojskowej, mogli razić żołnierzy brytyjskich z dużej odległości jednocześnie sami pozostając poza zasięgiem ognia.

Decyzja stworzenia takich oddziałów w Wojsku Polskim zapadła według ustaleń sejmu 8 października 1789[4]. Projekt ich utworzenia opracował Tadeusz Kościuszko wzorując się amerykańskimi oddziałami Rangers[4]. Podobnie jak w Ameryce rekrutowano do nich myśliwych oraz leśniczych, a szczególnie Kurpiów, którzy słynęli w Rzeczypospolitej z umiejętności strzeleckich. Kościuszko napisał dla nich instrukcję ćwiczenia strzelców celnych wydaną przez Komisję Wojskową dnia 20 kwietnia 1791[5]. Według projektu naczelnika w skład każdej kompanii wchodziło 15 strzelców i jeden podoficer. Każdy regiment składał się natomiast z dwóch batalionów i liczył 120 strzelców i 8 podoficerów[5]. Do czerwca 1792 zostało wyszkolonych i uzbrojonych 7. regimentów piechoty, w sumie 896 strzelców.

Osobny artykuł: Sztucer kozienicki.

Koncepcja nowych oddziałów wymusiła również stworzenie nowej broni strzeleckiej opartej na konstrukcji sztucera myśliwskiego. Na mocy ustawy sejmowej zapoczątkowano w I Rzeczypospolitej produkcję sztucerów z gwintowaną lufą tak zwanych sztucerów kozienickich. Aby uzbroić nowe jednostki strzelców celnych 400 sztucerów sprowadzono z Prus, a pozostałe 500 sztuk były krajowej produkcji sztucerami kozienickimi. Jednostki te wzięły udział podczas wojny polsko-rosyjskiej (1792) w obronie Konstytucji 3 maja oraz w insurekcji kościuszkowskiej w 1794[2][3].

Powstanie listopadowe

edytuj

Podobne jednostki piechoty utworzono podczas powstania listopadowego. Wielkością odpowiadały batalionom piechoty regularnej. Ich uzbrojenie stanowiła broń palna różnego pochodzenia, często myśliwska[6].

Formowały je w grudniu 1830 i styczniu 1831 poszczególne ziemie, województwa lub osoby prywatne. Dowódcami strzelców mianowano zazwyczaj starych oficerów, a szeregowi rekrutowali się z ochotników.

Oddziały te broniły przepraw na Wiśle (bataliony sandomierskie), prowadziły działania partyzanckie, a nawet uczestniczyły w dużych bitwach u boku regularnej armii (strzelcy podlascy pod Wawrem i Grochowem, Kurpie zaś pod Białołęką).

Bataliony strzelców celnych w powstaniu listopadowym

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Konstanty Górski: Historya Artylerii Polskiej. Warszawa: 1902.
  2. a b Marian Maciejewski: Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717–1945. Szczecin: Glob, 1991, s. 20–23. ISBN 83-7007-066-3.
  3. a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 159. ISBN 83-11-07350-3.
  4. a b Stefan Bratkowski: Z czym do nieśmiertelności. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1979, s. 300-301. ISBN 83-216-0185-5.
  5. a b Konstanty Górski: Historya Piechoty Polskiej. Kraków: 1893.
  6. Wimmer 1978 ↓, s. 488.

Bibliografia

edytuj