Szara strefa
Szara strefa (ang. informal economy, informal sector) – finansowy obszar gospodarki państwa, którego dochody osiągane z działalności niezakazanej przez prawo, są ukrywane w całości lub w części przed organami administracji państwowej, podatkowej, celnej itp. Jest nielegalnym obrotem legalnymi towarami i usługami. Nie należy jej mylić z czarnym rynkiem, który obejmuje nielegalne towary i usługi[1][2].
Jako zjawisko społeczne łączy się z pracą „na czarno”, co wiąże się m.in. z łamaniem przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych. W Polsce często jest to sposób pracodawcy na obniżenie kosztów zatrudnienia, a dla pracownika – lepiej płatna lub jedyna możliwa do znalezienia praca[3][4]:
| „ | Najważniejszymi czynnikami, które kształtują rozmiary szarej strefy są kwestie dotyczące podatków, kosztów zatrudniania i ogólnie przepisów prawa pracy oraz podaży siły roboczej. Wysokie koszty zatrudniania i skomplikowanie przepisów są łatwiejsze do udźwignięcia przez większe przedsiębiorstwa, małe uciekają przed kłopotami w szarą strefę (...) Największy wpływ na redukcję skali pracy nierejestrowanej miałoby ograniczenie kosztów pracy, w tym przede wszystkim składek na ubezpieczenia społeczne (...) Względna wysokość podatków od dochodów osobistych w Polsce w porównaniu do innych państwa regionu jest niewielka, rekompensują to jednak bardzo wysokie obciążenia społeczne, przekraczające 38% wynagrodzenia brutto (...) Uproszczenie prawa pracy i redukcja formalności związanych z zatrudnieniem nowego pracownika, to kolejna zdaniem respondentów metoda redukcji szarej strefy.
|
” |
| — MPiPS, 2008[5] | ||
Istotnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu szarej strefy jest niska jakość usług publicznych oraz niska kultura prawna administracji publicznej[6]. Czynniki te z jednej strony zmniejszają ryzyko ukarania za prowadzenie działalności nieewidencjonowanej, a drugiej ograniczają korzyści z prowadzenia jej pod ochroną prawa. Szara strefa przekłada się także na zmniejszenie wpływów podatkowych i wzrost inflacji[7][2].
Kolejnym czynnikiem jest błędnie prowadzona pomoc społeczna prowadząca do uzależnienia i dalszego zmniejszenia szans na zatrudnienie w oficjalnym stosunku pracy[8].
Udział „szarej strefy” w polskim PKB jest szacowany przez Pawła Wójcika na 25%[9], średnia europejska to 15%[10]. W 2012 roku w badaniach PKPP Lewiatan 33,2% firm zatrudniało pracowników w szarej strefie (w porównaniu do 28,9% w 2011 roku)[11]. Według GUS w 2010 roku udział pracujących w „szarej strefie” wynosił 4,9% ogółu pracujących[12], a jako udział w PKB – 13,1% w 2009 roku[13]. Straty dla skarbu państwa szacowane są na ok. 6 mld zł rocznie[14]. Z badań CBOS przeprowadzonych w 2013 roku wynikało, że 47% badanych zna osoby zatrudnione na czarno, 25% zna osoby, które bezpodstawnie pobierają zasiłki z pomocy społecznej, 17% zna osobę wyłudzającą rentę[15].
W 2015 roku firma EY szacowała wielkość szarej strefy na 12,4% polskiego PKB ogółem, przy czym w niektórych branżach – np. tytoniowej czy paliwowej – sięga ona 23%[16].
Kwestią sporną jest wliczanie „szarej strefy” do PKB państw[17].
Szara strefa stymuluje gospodarkę w czasie kryzysu, zwiększając płynność przedsiębiorstw dzięki niższym kosztom obrotu gospodarczego[18], co miało związek ze spowolnieniem gospodarczym, podniesieniem składki rentowej i podwyżką minimalnej pensji. W niektórych sektorach odsetek ten jest znacznie wyższy – w budownictwie wynosi ponad 60%[19].
Upraszczanie systemu podatkowego i racjonalizacja stawek skutkuje wychodzeniem objętych nimi form działalności z szarej strefy i zwiększeniem wpływów podatkowych[20][2].
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Pomocnik Olimpijczyka: Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej (wydanie II), Rafał Belka, Kamil Grabowski, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2010, s. 28.
- ↑ a b c Krzysztof Nędzyński: Klucz do naprawy finansów publicznych jest ukryty w szarej strefie. Obserwator Finansowy, 2013.
- ↑ Szara strefa szybko się rozrasta. Rzeczpospolita, 2009.
- ↑ Wyciągnąć biznes z szarej strefy. Rzeczpospolita, 2010.
- ↑ Raport: Przyczyny pracy nierejestrowanej, jej skala, charakter i skutki społeczne. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2008.
- ↑ „Zdaniem karnistki prof. Moniki Płatek cała historia jest absurdalna, a wyrok na Matałowską to strzelanie sobie przez władzę w stopę, gdyż to sygnał dla innych, by zamiast legalizować, przechodzili do szarej strefy” Sąd nad legalną gosposią. Gazeta Wyborcza, 2012.
- ↑ Boragan Aruoba: Informal Sector, Government Policy and Institutions. 2010.
- ↑ Polski system pomocy społecznej prowadzi do uzależnienia od zasiłków. Forsal, 2010.
- ↑ Co czwarty przedsiębiorca działał w szarej strefie. gazeta.pl, 2011.
- ↑ Oszustwo – nasz sport narodowy. Fiskus nabiera się na banalne sztuczki. Gazeta Wyborcza, 8 stycznia 2010.
- ↑ Co trzecia firma w szarej strefie. Rzeczpospolita, 2012.
- ↑ Praca nierejestrowana w Polsce w 2010 roku. GUS, 2010.
- ↑ Szara strefa stale rośnie. Najbardziej w transporcie. Trojmiasto.pl, 2011.
- ↑ Prawie 6 mld zł rocznie traci Polska przez szarą strefę. RMF24, 2012.
- ↑ Nieuczciwy jak Polak. Wprost.pl, 2013.
- ↑ Szara strefa drenuje budżet.
- ↑ Szara strefa w PKB, czyli liczenie niepoliczalnego. Obserwator Finansowy, 2013.
- ↑ Szara strefa chroni przed kryzysem. Wirtualna Polska, 2011.
- ↑ Szara strefa – błogosławieństwo kapitalizmu. Gazeta Prawna, 2012.
- ↑ Najem opuszcza szarą strefę usług prywatnych. Gazeta Prawna, 2012.
BibliografiaEdytuj
- Rafał Muster: Zjawisko szarej strefy w Polsce. Warszawa: „Polityka społeczna” nr 8/2012, s. 12-16.
- Przyczyny pracy nierejestrowanej, jej skala, charakter i skutki społeczne. Marek Bednarski, Elżbieta Kryńska, Krzysztof Pater, Mateusz Walewski (red.). Warszawa: Raport Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, 2008. ISBN 978-83-60539-01-9.
- Grzegorz Gołębiowski: Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej. Warszawa: „Współczesna Ekonomia” nr 1/2007, s. 17-28.
- Bogdan Mróz: Szara strefa a dylematy polityki gospodarczej. Rzeszów: „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy” nr 4, Uniwersytet Rzeszowski, 2004, s. 245-259.
- Transition from the Informal to the Formal Economy Recommendation 2015, Zalecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 204 dotyczące przechodzenia z gospodarki nieformalnej do gospodarki formalnej