Tonkowiec wonny

Tonkowiec wonny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	tonkowiec
Gatunek	tonkowiec wonny
	Nazwa systematyczna
	Dipteryx odorata (Aubl.) Willd.
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Tonkowiec wonny (Dipteryx odorata) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej oraz północnej części Ameryki Południowej^[4]. Jego nasiona znane są jako fasola tonka (też: bób tonka, fasola tonkini, fasola tonkińska). Łupiny ich są czarne i pomarszczone, posiadają gładkie brązowe wnętrze. Mają silny, słodki zapach ze względu na wysoką zawartość kumaryny. Słowo tonka pochodzi z języka Galibi (Carib), używanym w Gujanie Francuskiej.

Morfologia edytuj

Drzewo osiągające do 25-30 metrów, z pniem o średnicy do jednego metra^[5]. Kora jest gładka i szara, natomiast drewno jest czerwone. Liście są pierzasto złożone, z listkami skórzastymi, błyszczącymi i ciemnozielonymi. Kwiaty są różowe. Każdy owoc zawiera jedno nasiono.

Biologia i ekologia edytuj

Kwiaty tego gatunku są zapylane przez owady. Kwitnienie trwa od marca do maja, a owoce dojrzewają od czerwca do lipca. Nietoperze żywią się miąższem owoców. Dla kilku gatunków grzybów tonkowiec wonny jest żywicielem: Anthostomella abdita, Diatrype ruficarnis, Macrophoma calvuligera i Myococopron cubense^[5].

Datowanie radiowęglowe pni tonkowca wykazało, że drzewa osiągają wiek ponad tysiąc lat. Przed tym odkryciem nie przypuszczano by drzewo amazońskie mogło żyć tak długo ze względu na trudne warunki panujące w lasach tropikalnych^[6].

Fitochemia i właściwości nasion edytuj

Nasiona tonkowca zawierają kumarynę w ilości od 1 do 3%, a rzadko nawet do 10%^[5]. Kumaryna odpowiada za przyjemny zapach nasion.

Uprawa edytuj

Tonkowiec wonny jest światłolubny. Rośnie na ubogich, dobrze osuszonych glebach. Jednak najlepszy wzrost osiąga na żyznych glebach bogatych w próchnicę. W rodzimym obszarze występowania najlepiej rośnie w warunkach średniej rocznej temperatury 25 °C i około 2000 mm opadów rocznie, z porą suchą od czerwca do listopada^[7]. Twarde, zewnętrzne części strąków usuwa się i nasiona są rozkładane na 2–3 dni do wyschnięcia^[5]. Głównymi producentami są: Wenezuela, Brazylia i Kolumbia. Najważniejszym krajem importującym są Stany Zjednoczone, gdzie nasiona są wykorzystywane przede wszystkim w przemyśle tytoniowym^[5].

Wykorzystanie edytuj

Nasiona stosowane są w przemyśle perfumeryjnym, cukierniczym, tytoniowym oraz jako dodatek aromatyzujący do piwa. Tonkowiec zazwyczaj dodawany jest do piw ciemnych, jak Stout czy Russian Imperial Stout. Nadaje piwu charakterystyczny aromat. Jednak kumaryna spożywana w dużych dawkach może powodować krwotoki, uszkodzenie wątroby lub porażenie serca^[5], dlatego jej stężenie w produktach spożywczych jest kontrolowane.

Fasolka tonka jest używana jako substytut wanilii w perfumach i tytoniu; została jednak zakazana w niektórych krajach. Wciąż jest używana m.in. we Francji (głównie w deserach i potrawkach) oraz w perfumach.

Stosowanie nasion tonkowca w przemyśle spożywczym jest regulowane / ograniczone w Stanach Zjednoczonych przez Food and Drug Administration^[8]. Wiele leków przeciwzakrzepowych na receptę, takich jak warfaryna, jest opartych na 4-hydroksykumarynie, chemicznej pochodnej kumaryny początkowo wyizolowanej z fasoli. Jednakże sama kumaryna nie ma właściwości przeciwzakrzepowych^[9].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ Dipteryx odorata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Dae Sik Jang, Eun Jung Park, Michael E. Hawthorne, Jose Schunke Vigo, James G. Graham, Fernando Cabieses, Bernard D. Santarsiero, Andrew D. Mesecar, Harry H. S. Fong, Rajendra G. Mehta, John M. Pezzuto, and A. Douglas Kinghorn, 2003. Potential Cancer Chemopreventive Constituents of the Seeds of Dipteryx odorata (Tonka Bean). Journal of Natural Products, Volume 66, Numer 5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CRC handbook of alternative cash crops, strona 238-239.
↑ Anna Lewington i Edward Parker, Ancient Trees: Ancient Trees: Trees that Live for a Thousand Years (Collins i Brown: Londyn, 1999), s. 64.
↑ Cristina Herrero-Jáuregui, Plinio Sist, Miguel A. Casado, 2012. From conflict of use to multiple use: Forest management innovations by small holders in Amazonian logging frontiers 208: 31-39.
↑ „2006 CFR Title 21, Volume 3". Retrieved 2009-07-06.
↑ Aldred, Elaine M (2009). Pharmacology. London UK: Elsevier – Churchill Livingstone str. 156. Podsumowane pod Phenols na https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/ruta-graveolens

Linki zewnętrzne edytuj

Aleksander K. Smakosz, Fasola Tonka – trujący substytut wanilii?

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[iucn-3] Dipteryx odorata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[:0-4] Dae Sik Jang, Eun Jung Park, Michael E. Hawthorne, Jose Schunke Vigo, James G. Graham, Fernando Cabieses, Bernard D. Santarsiero, Andrew D. Mesecar, Harry H. S. Fong, Rajendra G. Mehta, John M. Pezzuto, and A. Douglas Kinghorn, 2003. Potential Cancer Chemopreventive Constituents of the Seeds of Dipteryx odorata (Tonka Bean). Journal of Natural Products, Volume 66, Numer 5.

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CRC handbook of alternative cash crops, strona 238-239.

[6] Anna Lewington i Edward Parker, Ancient Trees: Ancient Trees: Trees that Live for a Thousand Years (Collins i Brown: Londyn, 1999), s. 64.

[7] Cristina Herrero-Jáuregui, Plinio Sist, Miguel A. Casado, 2012. From conflict of use to multiple use: Forest management innovations by small holders in Amazonian logging frontiers 208: 31-39.

[8] „2006 CFR Title 21, Volume 3". Retrieved 2009-07-06.

[9] Aldred, Elaine M (2009). Pharmacology. London UK: Elsevier – Churchill Livingstone str. 156. Podsumowane pod Phenols na https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/ruta-graveolens

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]