Towarzystwo Rolnicze Krakowskie

Towarzystwo Rolnicze Krakowskie (także c. k. Towarzystwo Rolnicze w Krakowie) (TRK niem. K. K. galizische Landwirtschafts-Gesellschaft in Krakau) – działające w latach 1845-1919 w zachodniej Galicji stowarzyszenie gospodarcze propagujące modernizację i postęp w rolnictwie

Powstanie i działalność

edytuj

Zostało zawiązane 10 listopada 1845 na zjeździe 17 ziemian w Krakowie jako Komitet Gospodarczo-Rolniczy na czele z Wincentym Darowskim[1]. Jego statut został zatwierdzony 30 grudnia 1845 przez Senat Wolnego Miasta Krakowa[2]. Po nieudanym powstaniu krakowskim (1846) i włączeniu Krakowa do zaboru austriackiego w 1847 r. zmieniono nazwę na Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze w Krakowie[3]. Pod tą nazwą działało do roku 1882 i objęło działalnością zachodnią Galicję (24 powiaty), we wschodniej działała od 1845 analogiczna organizacja pod nazwą Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie. Ze względu na profil obydwie organizacje ze sobą rywalizowały[4]. 4 lipca 1850 statut Towarzystwa został zatwierdzony postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I. Zadaniem stowarzyszenia było propagowanie postępu i modernizacji w rolnictwie. Początkowo zrzeszało ziemian, administratorów i dzierżawców dużych gospodarstw rolnych. Przy końcu wieku otwarło się na chłopów, których zaczęto przyjmować do organizacji. W tym czasie przyjmowano także kółka rolnicze – wg danych z 1911 stowarzyszenie zrzeszało 325 kółek[5]. W pierwszej ćwierci XIX wieku Towarzystwo szybko rozwijało się, w 1861 liczyło 760 osób, w 1901 – 989, zaś w 1913 osiągnęło liczbę 4,7 tysiąca członków, w większości chłopów. Od lat 70. XIX wieku fundusze na działalność stowarzyszenia czerpano głównie z subwencji władz autonomicznych i państwowych, w 1906 dotacje te stanowiło 230 000 koron, tj. 85% budżetu organizacji[6].

Początkowo chcąc propagować idee statutowe Towarzystwo nawiązało współpracę z dziennikiem "Czas" który zgodził się w 1850 na wydawanie raz w miesiącu dodatku poświęconego przemysłowi, rolnictwu i technologii gospodarskiej. Ostatecznie w drugiej połowie 1850 r. ukazało się 6 numerów Dodatku (15. każdego miesiąca). Jednakże nowe przepisy z początku 1851 utrudniły wydawanie dodatków przy dziennikach wobec czego redakcja "Czasu zaprzestała wydawania wspomnianego Dodatku[7]. Mimo tego członkowie Towarzystwa nadal zasilali pismo rozprawami i wiadomościami gospodarczymi. Ze względu jednak na fakt iż większe objętościowo tekstu nie mogły się ukazywać w "Czasie" postanowiono wydawać osobne pismo. Tym bardziej że było to zapisane od 1845 w statucie stowarzyszenia w którym zobowiązywano się do wydawania dziennika " dla obeznawiania ziemian z nauką gospodarską i podawania do ich wiadomości wszelkich odkryć i wynalazków dla zawodu rolniczego"[8]. Szybko się to stało jedną z podstawowych form działalności stowarzyszenia. W rezultacie starań jego Komitetu wydawano kolejno: "Rocznik c. k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego" (1851-1853), "Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy" (1854-1862), "Dziennik Rolniczy" (1862-1870) i „Tygodnik Rolniczy” (1884-1939)[6]. Wydawano także broszury dla rolników, organizowano wykłady i wystawy rolnicze, sprowadzano bydło zarodowe. Z inicjatywy Towarzystwa w 1860 otwarto Szkołę Rolniczą w Czernichowie[6].

W 1919 roku organizacja wraz z Towarzystwem Kółek Rolniczych we Lwowie weszła w skład Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie[6].

Władze Towarzystwa

edytuj

Towarzystwem kierował Komitet złożony z prezesa, wiceprezesa, od 1884 dwóch wiceprezesów, od 1895 trzech wiceprezesów, sekretarza, kasjera, archiwisty i od 5 do 15 członków. Prezesami Towarzystwa byli: Wincenty Darowski (1845-1851), Adam Potocki (1851-1852), Piotr Michałowski (1853-1854), Michał Badeni (1855-1860), Henryk Wodzicki (1861-1884), Jan Tarnowski (1885-1886), Artur Potocki (1887-1889), Eustachy Sanguszko (1890), Jan Tarnowski (1891-1894), Franciszek Mycielski (1894-1899), Andrzej Potocki (1900-1902), Zdzisław Tarnowski (1903-1914)[9][10]. Wiceprezesami Towarzystwa byli: Wincenty Darowski (1851-1852), Michał Badeni (1853-1854), Henryk Wodzicki (1855-1860), Franciszek Paszkowski (1861-1875), Józef Badeni (1876-1878), Mieczysław Pawlikowski (1879-1883), Jan Tarnowski (1884), Jan Alfons Lippoman (1884), Władysław Struszkiewicz (1885-1891), Marian Dydyński (1892-1893), Stanisław Homolacs (1885-1897), Józef Milewski (1894-1897), Andrzej Potocki (1898-1899), Antoni Wodzicki (1898-1902), Stefan Konopka (1900-1902), Stanisław Dąmbski (1903), Józef Milewski (1904-1907), Aleksander Dąmbski (1908), Karol Czecz de Lindenwald (1895-1911), Jan Konopka (1909-1911), Władysław Długosz (1912-1914), Stanisław Konopka (1912-1914), Julian Nowak (1912-1914)[9][10].

W latach 1900-1901 prezesem honorowym był Franciszek Mycielski[11].

Z tym tematem związana jest kategoria: Członkowie Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego.

Przypisy

edytuj
  1. Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898, s. 13.
  2. Towarzystwo Rolnicze, "Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy" nr 1 z 1 stycznia 1854, s. 1.
  3. Encyklopedia Krakowa, red .Antoni Henryk Stachowski, Warszawa–Kraków 2000, s. 1004.
  4. Zauważyła to np. redakcja "Czasu" która pisała o tym problemie min. w artykule Przegląd usiłowań rolniczo--przemysłowych, "Czas" nr 48 z 28 lutego 1858, s. 2
  5. Towarzystwo Rolnicze Krakowskie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-03-06].
  6. a b c d Andrzej Szwarc, Krakowskie Towarzystwo Rolnicze, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, pod red. Antoniego Mączaka, t. 1, s. 365
  7. Piotr Przybytek, Prasowa działalność wydawnicza Krakowskiego Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego w latach 1850-1862, "Zeszyty Prasoznawcze" t. 56, 2013, nr 3 (215), s. 401-425
  8. Wstęp, "Rocznik c.k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego" 1851/2, z. I, s. IV–V.
  9. a b Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898, s. 108-116
  10. a b Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1896, s. 653; 1897, s. 653; 1898, s. 752; 1899, s. 752; 1900, s. 752; 1901, s. 753; 1902, s. 835; 1903, s. 836; 1904, s. 836; 1905, s. 835; 1906, s. 873; 1907, s. 873; 1908, s. 873; 1909, s. 831; 1910, s. 831; 1911, s. 1018; 1912, s. 978-979; 1913, s. 1006-1007; 1914, s. 1023;
  11. Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1900, s. 752; 1901, s. 753;

Bibliografia

edytuj

Źródła do dziejów Towarzystwa

edytuj