Treter (herb szlachecki)
Treter (Szreniawa III, Śreniawa III bez krzyża) – polski herb szlachecki z nobilitacji, odmiana herbu Szreniawa.
Opis herbu
edytujOpis z wykorzystaniem klasycznych zasad blazonowania, według dokumentów potwierdzających szlachectwo Treterów z 1902 roku[1]:
W polu czerwonym rzeka srebrna. Klejnot: nad hełmem, w koronie smok zielony ziejący ogniem. Labry czerwone, podbite srebrem.
Tadeusz Gajl podał smoka czarnego[2].
Najwcześniejsze wzmianki
edytujSwoistym protoplastą herbu był znak używany na pieczęci przez Tomasza Tretera (herb mieszczański). Znak ten wyobrażał skrzydlatego węża, owiniętego wokół krzyża tau (Wąż Miedziany). Znak ten znany jest m.in. z odcisków pieczętnych z lat 1569, 1604 oraz superekslibrisów Tomasza Tretera z 1595 roku. Starsza literatura przekazywała informację, jakoby smoka w herbie miał otrzymać razem z nobilitacją Tomasz Treter w czasie jego pobytu w Rzymie. Smok (Draco) miał zostać wzięty z herbu rodziny Boncompagni, z której pochodził ówczesny papież Grzegorz XIII. Jednakże Justyna Kiliańczyk-Zięba w 2023 roku podała te przekazy w wątpliwość wskazując, że Tomasz Treter znakiem smoka posługiwał się jeszcze przed swoim pobytem w Rzymie, w roku 1612 podawano go jako członka stanu plebejskiego oraz nie zachowały się żadne dokumenty nobilitacyjne[3].
Potwierdzoną źródłowo nobilitację 30 września 1669 roku otrzymał Maciej Kazimierz Treter z herbem własnym Treter, który wyobrażać miał na tarczy smoka (barwy nieokreślone), zaś w klejnocie czarnego orła w koronie. 26 kwietnia 1670 roku Kazimierz Treter z braćmi Szymonem i Bernardem adoptowani zostali do herbu Szreniawa przez rodzinę Lubomirskich. Wreszcie w 1673 roku Bernard, a w 1676 roku Maciej i Szymon uzyskali ponownie nobilitację z herbem będącym kompilacją dwóch poprzednich. Szreniawę umieszczono w polu tarczy, zaś smoka umieszczono w klejnocie. W tekście nobilitacji zaznaczono, że smok to pamiątka adopcji Tomasza Tretera do herbu Boncompagnich przez Grzegorza XIII[1].
Zdawkowy opis słowny herbu Treter zamieszczono w Zbiorze nazwisk szlachty (wydanie z 1805 roku) Piotra Nałęcza-Małachowskiego. Stwierdzono tam, że rodzina Treter, nobilitowana w 1669 roku, używała przydomku Lubomir i herbu Szreniawa bez krzyża Trach czyli Smok w hełmie[4].
Opis herbu i inne informacje zaczerpnięte od Małachowskiego powtórzono następnie w wydaniu herbarza Kaspra Niesieckiego z 1842 roku[5] i opracowaniu Żernickiego z 1900 roku[6].
Pełne wizerunki barwnego herbu Treterów znane są z dokumentów potwierdzających szlachectwo Jana Henryka Tretera z 21 stycznia 1902 roku oraz Jana Juliana Tretera i Zofii, Amelii, Wandy Józefy Marii i Marii Julii Treter z 14 marca 1902 roku. Uszczegółowiono tutaj barwy smoka dając mu kolor zielony zaś płomieniowi czerwono-żółty. W dokumentach tych określono herb jako Szreniawa III czyli Szreniawa bez krzyża, a na hełmie smok[1]. Taka też wersja herbu znalazła się w herbarzu Siebmachera z 1905 roku. Określono go tam jako Śreniawa III bez krzyża. Autor podaje także informację, że z rodziny tej Aleksander-Stanisław Treter von Lubomierz w 1828 i Wiktoryn-Baltazar w 1850 roku uzyskali potwierdzenie szlachectwa w Galicji[7].
Herbowni
edytujWedług Tadeusza Gajla, który listę herbownych skompilował m.in. na podstawie wcześniej wymienionych klasycznych herbarzy, uprawnionymi do używania tego herbu były rodziny o nazwiskach: Treter (Tretter) i Lubomirz (przydomek)[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Jerzy Michta: Heraldyka nobilitowanych w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Kielce: Wydawnictwo "Herb", 2017, s. 174. ISBN 978-83-937741-6-6.
- ↑ Tadeusz Gajl: Herby szlachty Polski. Od średniowiecza do 1918 roku. Brzezia Łąka: Poligraf, 2023, s. 335. ISBN 978-83-8308-093-2.
- ↑ Justyna Kiliańczyk-Zięba. Wąż Miedziany i rzekoma nobilitacja. Przyczynek do biografii Tomasza Tretera. „Terminus”. 25, s. 221-242, 2023. [dostęp 2024-07-26].
- ↑ Piotr Nałęcz Małachowski: Zbiór Nazwisk Szlachty z Opisem Herbów własnych Familiom zostającym w Królestwie Polskim i Wielkim Xięstwie Litewskim. Lublin: Druk J. K. Mści u Trynitarzów, 1805, s. 484.
- ↑ Kasper Niesiecki, Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J. T. 9. Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1842, s. 118-119.
- ↑ Emilian Szeliga-Żernicki: Der polnische Adel und die demselben hinzugetretenen andersländischen Adelsfamilien : General-Verzeichniss. T. 2. Hamburg: Henri Grand, 1900, s. 457. (niem.).
- ↑ Friedrich Heyer von Rosenfeld, Ivan von Bojničić: Der Adel von Galizien, Ladomerien u. der Bukowina. T. 4. 1905, s. 229, tabl. 278, seria: J. Siebmacher's grosses und allgemeines Wappenbuch. [dostęp 2024-06-18]. (niem.).
- ↑ Tadeusz Gajl: Herby szlachty Polski. Od średniowiecza do 1918 roku. Brzezia Łąka: Poligraf, 2023, s. 451, 518. ISBN 978-83-8308-093-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Herb Treter z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla