Tywa (niem. Thue) – niewielka rzeka w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, będąca prawym dopływem dolnej Odry, płynąca w górnym biegu przez Pojezierze Myśliborskie, w środkowym i dolnym biegu – Równinę Wełtyńską.

Tywa
Ilustracja
Ujście Tywy do Kanału Dolnej Odry i dalej do Odry Wschodniej
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Rzeka
Długość 47,9 km
Powierzchnia zlewni

264,5 km²

Średni przepływ

0,71 m³/s ujście

Źródło
Miejsce Góralice na płd. od Trzcińska-Zdroju
Wysokość

70

Współrzędne

52°58′12,7″N 14°41′14,3″E/52,970200 14,687300

Ujście
Recypient Odra Wschodnia
Miejsce

na płd. od Gryfina

Współrzędne

53°13′52″N 14°28′39″E/53,231111 14,477500

Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na lewo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Tywa spiętrzona przed jazem przy małej elektrowni w miejscowości Trzaski
Leśne zakole rzeki poniżej osady Osuch, w okolicach Mielenka Gryfińskiego.
Jaz zastawkowy na Tywie w przy małej elektrowni wodnej w miejscowości LubanowoTrzaski

Geografia

edytuj

Długość rzeki wynosi 47,9 km, powierzchnia zlewni 264,5 km²[1][2], przepływ miarodajny SNQ obliczony dla przekroju ujściowego rzeki – 0,71 m³/s[3].

Ze względu na czasową i przestrzenną zmienność przepływu rzeka Tywa jest klasyfikowana jako nizinna w górnym biegu gdzie dno ma podłoże błotnisto-piaszczyste. 5 km od źródła rzeki (w jej środkowym biegu) staje się rzeką górską – jej przepływ wynosi aż 0,91 m³/s, a struktura dna zmienia się w kamienną i piaszczystą[4].

Zlewnia ma charakter rolniczy, 68,42% zajmują grunty orne, pozostałą część zaś użytki zielone (7,84%) i wody (2,8%). Średnia szerokość koryta waha się od 1 m w rejonie źródłowym do 6 m w środkowym biegu rzeki. Jest rzeką stosunkowo płytką, maksymalna głębokość to 0,79 m w odcinku środkowym, natomiast minimalna 0,18 m w rejonie źródłowym. Jej charakterystycznym elementem jest wyraźna, głęboko wcięta dolina rzeczna, wykształcona w oparciu o południkowo przebiegającą rynnę polodowcową[5].

Źródła Tywy znajdują się na wysokości około 70 m n.p.m.[5] w okolicy miejscowości Góralice, uchodzi zaś do Odry Wschodniej - Regalicy poprzez kanał ciepłowniczy Elektrowni Dolna Odra. Ujściowy odcinek (Żórawki – Gryfino) biegnący przez płaski teren jest przebudowany i wykorzystywany jako kanał odprowadzający wody chłodnicze Elektrowni Dolna Odra[1].

Przepływa przez 8 jezior rynnowych: Trzcińskie, Dołgie (Dłużyna), Grzybno (Leśne), Grodziskie, Długie, Dłużec, Mostowe, Święte.

Większe miejscowości nad Tywą: Trzcińsko-Zdrój, Strzeszów, Swobnica, Banie, Lubanowo, Tywica.

Dolina dolnej Tywy jest ważnym korytarzem ekologicznym pomiędzy parkiem krajobrazowym Doliny Dolnej Odry a Ostoją Ptasią Natura 2000 „Jeziora Wełtyńskie”. Odcinek ten został włączony w 2004 roku do proponowanej listy obszarów siedliskowych Natura 2000[1].

Historia

edytuj

Pierwsza wzmianka z 1212 r. odnotowuje nazwę Tyua, kolejne Tywa (1226, 1305), Tywe (1234), Thue (do 1945 r.)[6].

Tywa ma największy spad wodny spośród rzek Pomorza Zachodniego, przez co jej wody wykorzystywano dawniej do napędu licznych młynów wodnych[7]. Do I połowy XIX wieku na odcinku od jeziora Strzeszów do ujścia funkcjonowało 13 urządzeń piętrzących, z czego 10 napędzało młyny. Rzeka płynęła nieuregulowanym, meandrującym korytem, na terenach zalewowych nie powstawały urządzenia melioracyjne. Na przełomie wieków w całym regionie nastąpił intensywny rozwój rolnictwa i związanych z nim prac melioracyjnych oraz regulujących cieki wodne. W roku 1936 na rzece istniało 31 urządzeń piętrzących. W okresie powojennym na obszarze doliny Tywy następuje renaturalizacja w wyniku braku konserwacji sieci melioracyjnej, porzucenia użytkowania części obszarów i zalesienia nieużytków. W bezpośrednim sąsiedztwie rzeki powiększyła się powierzchnia leśna, przede wszystkim kosztem wilgotnych łąk. Współcześnie na rzece zinwentaryzowano 29 budowli piętrzących – głównie niewielkich jazów i progów wybudowanych w celach melioracyjnych lub do napędu, w większości nieistniejących już, młynów. Obecnie użytkowane są one również do zaopatrywania w wodę systemów stawowych oraz jako niewielkie elektrownie (7 sztuk)[5].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Według Stefana Friedricha i Piotra Walocha z Katedry Botaniki i Ochrony Przyrody Akademii Rolniczej w Szczecinie; długość Tywy wynosi 44,6 km. Patrz: Dolina Tywy koło Gryfina – ważna ostoja zachodniopomorskiej przyrody. 2008.
  2. Odpowiednio 48,5 km oraz 256,4 km² według Małgorzata Raczyńska, Joanna Żurawska, Stanisław Czachorowski. Chruściki rzeki Rurzycy i Tywy na Nizinie Szczecińskiej (Północno-Zachodnia Polska). „Przegląd Przyrodniczy”. XI, 1, s. 18-19, 2000. Świebodzin: Klub Przyrodników. 
  3. 4.5.1. Sieć rzeczna. W: Abrys Technika: Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Gryfino. Poznań: 2004-04. [dostęp 2009-11-28].
  4. Małgorzata Raczyńska, Juliusz C. Chojnacki. The structure of macrozoobenthic communities in the Tywa River, a right-bank tributary of the Oder River (northwest Poland). „Oceanological and Hydrobiological Studies”. 38 (3), s. 31-42, Czerwiec 2009. Uniwersytet Gdański. Instytut Oceanografii.. DOI: 10.2478/v10009-009-0029-1. ISSN 1730-413X. [dostęp 2018-10-26]. (ang.). 
  5. a b c Przemiany krajobrazowe w dolinie rzeki Tywy w XIX I XX wieku. Michał Kupiec, Anna Adamkiewicz
  6. Ewa Rzetelska-Feleszko, Jerzy Duma: Nazwy rzeczne Pomorza między dolną Wislą a dolną Odrą. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 127.
  7. Rzeka Tywa, prawy doplyw Odry. [dostęp 2017-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-16)]. (pol.). na portalu Pomorski Krajobraz Rzeczny