Wawrzyniec Żmurko
Wawrzyniec Żmurko (ur. 10 lipca 1824 w Jaworowie, zm. 3 kwietnia 1889 we Lwowie) – polski matematyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej, wynalazca konograficznych przyrządów geometrycznych, uważany za prekursora lwowskiej szkoły matematycznej[1].
 Portret Wawrzyńca Żmurki drzeworyt Aleksandra Regulskiego według rysunku Jana Spitziara (1882) | |
| Data i miejsce urodzenia |
10 lipca 1824 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 kwietnia 1889 |
| Profesor nauk matematycznych | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Lwowski |
Życiorys edytuj
Pochodził z rodziny chłopskiej. Ukończył gimnazjum w Przemyślu i dwuletni kurs filozoficzny we Lwowie. W latach 1845–1849 studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim i matematykę na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1848 udał się do Wiednia, gdzie utrzymując się z udzielania lekcji uczęszczał na wykłady na uniwersytecie i politechnice. W 1849 został mianowany docentem Politechniki Wiedeńskiej. Jego rozprawa habilitacyjna pod tytułem Beitrag zum Integralcalcul ukazała się w Sprawozdaniach z posiedzeń Akademii Umiejętności w Wiedniu. W 1851 jako pierwszy Polak otrzymał kierownictwo katedry w Akademii Technicznej we Lwowie[1] (przekształconej w Politechnikę w 1877). W 1871 został kierownikiem katedry matematyki na Uniwersytecie Lwowskim. Pracował równolegle na obu stanowiskach do roku 1884, w którym ustąpił ze stanowiska na Politechnice, pozostając do śmierci na Uniwersytecie. Był dziekanem Wydziału Filozoficznego UL w roku akademickim 1878/1879 i rektorem UL w roku 1885/1886.
W 1878 został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie.
Należał do Akademii Umiejętności w Krakowie (od 1872) i Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. Był również członkiem pierwszego zarządu (wydziału) lwowskiego Towarzystwa dla Pielęgnowania i Rozpowszechniania Wiadomości Technicznych, Przemysłowych i Przyrodniczych (utworzone w 1862, formalnie działające od 1866, kiedy zatwierdzono statut i wybrano władze)[2]. W latach 1879–1981 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika[3].
Publikował w języku polskim i niemieckim, jego rozprawy ukazywały się w publikacjach stowarzyszeń naukowych. Dotyczyły teorii równań różniczkowych, teorii funkcji analitycznych i rzeczywistych, algebry liniowej i zastosowań matematyki. Za jego najważniejsze dzieło uważa się Wykład matematyki na podstawie ilości o dowolnych kierunkach[4][5] (2 tomy, 1861, 1864). Swoją rozprawę pt. Badania w dziedzinie nauki o równaniach oparte na poglądach analityczno-geometrycznych w przestrzeni (1879)[6] zadedykował Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu. Opisał w niej wynalezione przez siebie przyrządy konograficzne, które miały ułatwiać kreślenie krzywych stożkowych oraz urządzenie o nazwie integrator do graficznego rozwiązywania zadań z rachunku całkowego. Wynalezione przez niego przyrządy nagrodzono medalami na wystawach (Wiedeń 1873, Lwów 1877, Paryż 1878 Londyn 1878).
Jego żoną była Helena (zm. 1894 w wieku 67 lat)[7]. Był ojcem malarza Franciszka Żmurki i teściem prof. Oskara Fabiana. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Politechnika Lwowska 1844-1945
- ↑ Technicy Lwowa i Krakowa wobec perspektywy odzyskania przez Polskę niepodległości, Józef Piłatowicz, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki" nr 3–4/1999, s. 89–108
- ↑ Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika – władze. [dostęp 2006-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-03)].
- ↑ Wawrzyniec Żmurko, Wykład matematyki na podstawie ilości o dowolnych kierunkach. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2019-07-23].
- ↑ Wawrzyniec Żmurko, Wykład matematyki na podstawie ilości o dowolnych kierunkach. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2019-07-23].
- ↑ Wawrzyniec Żmurko, Badania w dziedzinie nauki o równaniach oparte na poglądach analityczno-geometrycznych w przestrzeni [online], Przedstawiono na posiedzeniu Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu, dnia 10 lutego 1879 roku. Wyciąg z Pamiętników Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu 1879, t. 11., polona.pl [dostęp 2019-07-23].
- ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 3, Nr 276 z 4 grudnia 1894.
- ↑ Cmentarz Łyczakowski. [dostęp 2006-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-09-04)].
Bibliografia edytuj
- Biografie matematyków, Paweł Pietroń
- Andrzej Śródka: Uczeni Polscy XIX i XX stulecia. Tom IV: S–Ż. Warszawa: Agencja Wydawnicza Aries, 1998.
Linki zewnętrzne edytuj
- Prace Wawrzyńca Żmurko dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Dzieła Wawrzyńca Żmurki w bibliotece Polona