Wieża mieszkalna w Żelaźnie
Wieża mieszkalna w Żelaźnie (niem. Eisersdorf, Kreis Glatz) – zabytkowa budowla gotycka z przełomu XV/XVI wieku w Żelaźnie w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Kłodzko.
 nr rej. 1466 z dn. 29.11.65
| |
 Widok od południowego wschodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Żelazno powiat Kłodzko |
| Typ budynku |
murowany z kamienia łamanego |
| Styl architektoniczny |
gotyk |
| Kondygnacje |
cztery |
| Rozpoczęcie budowy |
koniec XV w. |
| Ukończenie budowy |
początek XVI w. |
| Ważniejsze przebudowy |
1689 i 1727 |
| Zniszczono |
22 października 1646 przez pożar |
| Odbudowano |
1689 |
| Właściciel |
obecnie własność prywatna |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
 50°22′10,827″N 16°40′22,699″E/50,369674 16,672972
| |
Położenie edytuj
Wieża mieszkalna znajduje się w południowo-zachodniej Polsce w Sudetach Wschodnich, w południowo-wschodniej części Kotliny Kłodzkiej[1], około 7 km na południe od centrum Kłodzka. Usytuowana jest na wzgórzu w pobliżu ujścia potoku Piotrówka do Białej Lądeckiej.
Historia edytuj
Wieża wzniesiona została na przełomie XV/XVI wieku, najprawdopodobniej po roku 1485[2], na terenie majątku sędziowskiego. Była przebudowywana w 1689 i 1727 roku. Fundator nie jest znany, historycy wskazują na postać burgrabiego zamku kłodzkiego Jacoba Stanke von Koritau, właściciela lokalnych dóbr. Nieznana pozostaje również pierwotna funkcja wieży. Według badaczy[jakich?] wieża pełniła funkcję średniowiecznej strażnicy, lub rycerskiej siedziby mieszkalnej. Wieża w Żelaźnie stanowiła majątek sędziowski i mieszczański, jedynie okresowo była siedzibą rycerską. Podczas wojny trzydziestoletniej 22 października 1646 wieżę zniszczył pożar. W roku 1727 wieża została odbudowana, otynkowano ją i nakryto siodłowym dachem. Podziały wewnątrz wieży są wtórne i pochodzą z okresu przebudowy, na co wskazuje wykuta na nadprożu portalu wejściowego data 1727, prawdopodobnie pierwotnie na każdej kondygnacji znajdowało się jedno pomieszczenie. Początkowo budynek nie był otynkowany, obecnie tynk zakrywa pierwotne mury. Podczas II wojny światowej w murach wieży mieścił się niewielki niemiecki obóz pracy przymusowej dla ok. 20 więźniów różnych narodowości, wśród nich byli Anglicy, Francuzi i Polacy[3]. Możliwe, że nie była to początkowo wieża mieszkalna, nie trafiono bowiem na ślady okien w murach. W niszczejącej po drugiej wojnie światowej średniowiecznej wieży w 1966 r. przeprowadzono remont generalny, po czym przekazano ją drużynie harcerskiej z Żelazna. Zabytek pod opieką harcerzy pozostał około dwudziestu lat, po czym w znacznym stopniu zdegradowany został opuszczony. Obecnie wieża jest własnością prywatną.
Decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 29 listopada 1965 roku wieża została wpisana do rejestru zabytków[4].
Architektura edytuj
Budowla gotycka, pochodząca z przełomu XV/XVI wieku, zbudowana z kamienia łamanego na planie kwadratu o bokach 6,5 × 7 metrów w kształcie czterokondygnacyjnej murowanej, nieotynkowanej i niepodpiwniczonej wieży, nakrytej dachem siodłowym[2]. W ścianach na pierwszym piętrze zachowane relikty wykusza latrynowego i wąskie otwory okienne, interpretowane jako otwory strzelnicze lub wentylacyjne, pochodzące z późniejszego okresu[2]. Na każdej kondygnacji mieści się dwutraktowy układ komunikacyjny z drabiniastymi schodami, oddzielony od siebie przepierzeniem, oświetlony szczelinowymi okienkami oraz jedna izba mieszkalna wyposażona w prostokątne okno[5]. Parter pierwotnie nakryty był stropem wspartym na kamiennych wspornikach które zachowały się do obecnych czasów.
Galeria edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna 1:100 000, wyd. EKO-GRAF, Wrocław 1997.
- ↑ a b c Józef Pilch: Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2005, s. 476. ISBN 83-213-4366-X.
- ↑ Pałace Śląska – Żelazno
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2014-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Wieża w Żelaźnie
Bibliografia edytuj
- Małgorzata Chorowska, Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2.
- Józef Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2005, ISBN 83-213-4366-X, OCLC 69480077.