Wikipedia

Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Tatabánya

< Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów
Tatabánya
Ilustracja
Widok na Tatabányę
Herb
Herb
Państwo

 Węgry

Komitat

Komárom-Esztergom

Powiat

Tatabánya

Burmistrz

Csaba Schmidt (p.o.)

Powierzchnia

91,45 km²

Populacja (2009)
• liczba ludności
• gęstość


70 333
769 os./km²

Nr kierunkowy

34

Kod pocztowy

2800

Położenie na mapie Węgier
Mapa konturowa Węgier, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Tatabánya”
Ziemia47°35′10,17″N 18°23′41,46″E/47,586158 18,394850
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tatabánya - miasto na prawach powiatu, położone w komitacie Komárom-Esztergom.

Położenie edytuj

Miasto położone jest w południowej części komitatu, w dolinie między wzgórzami Gerecse i Vértes, 55 km na zachód od Budapesztu. Z powodu swojego położenia Tatabánya stała się ważnym krajowym węzłem komunikacyjnym. Na jej obrzeżach przebiega autostrada M1 Budapeszt - Wiedeń, przez nią przebiega linia kolejowa łącząca te dwie stolice. Linie autobusowe łączą miasto ze wszystkimi okolicznymi miejscowościami i najważniejszymi miastami Węgier.

Historia edytuj

Obszar dzisiejszej Tatabányi był zasiedlony od czasów prehistorycznych. Liczne znaleziska dowodzą, że ludzie żyli tu nieprzerwanie od epoki kamienia. Węgrzy, przybywający tu w czasie zasiedlania ojczyzny (hónfoglalás), już zastali tu liczne i zróżnicowane etnicznie plemiona. Osadę Bánhida (ob. część Tatabányi]] wspomina się w dokumentach z 1288 roku. Wkrótce w jej okolicy powstają następne osady, dziś również należące do Tatabányi: Alsógalla i Felsőgalla. Region szybko się zaludniał dzięki bliskości twierdz (np. w Tata) - rozwijało się rzemiosło, rolnictwo i handel.

W średniowieczu region został dotknięty przez liczne klęski żywiołowe, zaś w wieku XVI zajęli go Turkowie. Podczas Reformacji mieszkańcy przyjęli wyznania protestanckie i pobudowali swoje świątynie. Po odejściu Turków z Węgier po pokoju karłowickim (1699) region stał się częścią majątku rodziny Esterházych, która osiedlała tu licznych katolików niemieckich i słowackich, w wyniku czego ludność regionu stała się w przeważającej większości katolicka.

Spis ludności przeprowadzony w l. 80-tych XVIII wieku wykazał, że w Alsógalla mieszkało 580 osób, a w Felsőgalla - 842 osoby. W tym czasie odkryto tu pokłady węgla, co dość szybko zmieniło życie regionu. Do końca XIX w. większość miejscowej ludności zajmowała się rolnictwem, ale w roku 1891 powstało Węgierskie Towarzystwo Kopalni Węgla Kamiennego, które miało dbać o rozwój górnictwa i przemysłu metalowego. Na święta Bożego Narodzenia 1896 wyjechał na powierzchnię pierwszy wózek węgla,[1] - zasobność pokładu szacowano na ok. 100 lat. Koło kopalni powstała kolonia, która w ciągu kilku lat została przyłączona do Alsógalla. We wrześniu 1902 roku Alsógalla stała się oddzielną gminą, która w maju 1903 r. przyjęła nazwę Tatabánya (Tata - pobliskie miasto - siedziba rodziny Esterházych, bánya - węg. "kopalnia"). Życie mieszkańców znacznie się ożywiło, powstały lokalne gazety, organizacje kulturalne i społeczne.

Krótko po upadku Węgierskiej Republiki Rad, 6 września 1919 roku górnicy z Tatabányi zaprotestowali przeciw wprowadzonemu przez rząd drastycznemu wzrostowi czasu pracy i seryjnym zatrzymaniom przywódców związków zawodowych. Wezwana przez dyrekcję żandarmeria strzelała do protestujących, w wyniku czego wielu robotników zginęło, wielu też zostało rannych. Na pamiątkę tej tragedii w 1950 roku uchwalono Dzień Górnika, który obchodzi się na Węgrzech 6 września. [1] [2]

Połączenie gmin edytuj

Już przed II wojną światową wspominano o planach połączenia gmin górniczych koło Tata. Już wtedy kopalnie tam się znajdujące były intensywnie eksploatowane.

Latem 1945 roku z inicjatywy mieszkańców powstała w Tatabányi komisja rewindykacyjna, działająca obok komisji powiatowej w Tata. Jesienią zaś Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zaczęło przygotowywać połączenie czterech gmin górniczych. 10 listopada rejent tych gmin spotkał się w Tata z przedstawicielem Ministerstwa, w wyniku czego ustalono warunki połączenia.

Na decyzję silnie wpłynęły szkody poczynione przez II wojnę światową - odbudowanie kosztowało dużo pieniędzy, czasu i energii. Gminy bały się utracenia samodzielności i zejścia w cień. Największych szkód doznała gmina Bánhida, ale po długich negocjacjach zgodziła się na połączenie. Z kolei 24 listopada zgodę cofnęła Alsógalla, bo rozporządzała ona infrastrukturą na najwyższym poziomie, a budynki były w najlepszym stanie, dlatego gmina bała się, że połączenie spowolni jej rozwój. Po kolejnych rozmowach, 24 czerwca 1946 roku wyraziła zgodę na połączenie.

Teraz przyszedł czas na sprawy organizacyjne. 1 października 1946 przedstawiciele czterech gmin wspólnie omówili sytuację majątkową i administracyjną. Wybrano nową radę miasta Tatabánya: składała się z 60 osób, z czego 30 należało do WPK, 25 do MSzDP, jedna do Niezależnej Partii Drobnych Rolników (FKgP), zaś 4 były przedstawicielami związków zawodowych. 10 października 1947 roku cztery gminy (Tatabánya, Alsógalla, Felsőgalla, Bánhida) ostatecznie przekształciły się w miasto.

Stolica komitatu edytuj

Po 1945 roku stolicą komitatu Komárom-Esztergom był Esztergom, ale kierownictwo komitatu wnioskowało o zmianę stolicy ze względu na słabe połączenie miasta, położonego nie tylko na pograniczu komitatu, ale i na granicy państwa. W 1948 roku zadecydowano, że stolicą komitatu zostanie Tata lub Tatabánya. W 1950 roku Rada ds. Gospodarki Narodowej przychyliła się do kandydatury Tatabányi ze względu na prężnie rozwijające się tam górnictwo i łatwy dojazd do miasta.

Po II wojnie światowej i odbudowie dawnych zakładów i budynków, otwarto również kopalnie. Miało to znaczny wpływ na wzrost liczby ludności, która osiągnęła swój szczyt w latach 80-tych, wynosząc 80 tys. Przemysłowy charakter miasta został w l. 80-tych już ostatecznie określony. Dominowało górnictwo i przemysł ciężki.

Po przemianach ustrojowych nastąpiło powolne przekształcanie się struktury gospodarczej Tatabányi. Na znaczeniu zyskiwały przedsiębiorstwa paliwowe, produkujące sprzęt medyczny oraz części samochodowe (szyby, obręcze kół). W roku 2009 na 500 hektarach powierzchni miasta znajdowało się ok. 25 średnich i dużych przedsiębiorstw, zatrudniających ok. 13 tys. osób.

W roku 1991 Tatabánya stała się miastem na prawach komitatu.

W l. 2007 - 08 otwarto w Tatabányi dwie galerie handlowe: Vértes Center i Omega Park.

Polska mniejszość w Tatabányi edytuj

Komitat Komárom-Esztergom (a w nim miasta Komárom i Tatabánya) jest jednym z głównych (po Budapeszcie) skupisk Polonii węgierskiej.[2]

Dzielnice edytuj

1 października 1947 roku cztery gminy: Bánhida, Felsőgalla, Alsógalla és Tatabánya połączyły się w jedno miasto.

Dzielnice śródmiejskie: Alsógalla, Bánhida, Felsőgalla, Kertváros, Óváros (starówka - dawna Tatabánya), Újtelep, Dózsakert, Újváros, Sárberek, Gál István-lakótelep

Przedmieścia: Csákányospuszta, Síkvölgypuszta, Szőlőhegy

Infrastruktura edytuj

W roku 2000 liczba gospodarstw domowych w Tatabányi wynosiła ponad 30 tys. Z tego ponad 90% jest skomunalizowanych, a 12% podłączonych do sieci gazowej (większość kuchni na Węgrzech jest elektryczna). 60% gospodarstw jest ogrzewanych z sieci (podobnie jak większość na Węgrzech - gazem) oraz posiada telefon. Prawie wszędzie jest telewizja kablowa. 98% dróg jest asfaltowych. Dobrze działa komunikacja masowa i wywóz śmieci.

Kształcenie edytuj

Do połowy XX wieku poziom kształcenia w mieście był uznawany za przeciętny. Jednak rozwój górnictwa spowodował, że w porównaniu ze średnią krajową znacznie spadła liczba kończących szkoły podstawowe. Pod koniec wieku sytuacja znów się zmieniła - coraz więcej osób kończyło szkoły średnie. W mieście jest 5 żłobków, 18 przedszkoli, 16 szkół podstawowych i 10 średnich. W roku 1992 powstała Szkoła Główna Nauk o Handlu, przez kilka lat była też obecna filia Szkoły Głównej im. Dénesa Gábora - ogólnokrajowej szkoły wyższej o profilu inżyniersko-menedżerskim.

Kultura i sport edytuj

Największą instytucją kulturalną w Tatabányi jest Teatr im. Mari Jászai.[3] Poza tym są liczne domy kultury, centra młodzieżowe, biblioteki i muzea. W mieście regularnie odbywają się imprezy kulturalno-rozrywkowe, z których najbardziej znany jest Szentivánéji Karnevál (23/24 czerwca - odpowiednik polskiej Nocy Świętojańskiej) i Dzień Górnika (6 września - jedną z konkurencji jest tam wyścig wózków do wywożenia węgla).

W roku 1910 powstał Górniczy Klub Sportowy (Tatabányai Bányász Sport Club - TBSC). Jest w mieście kilka klubów, w których działali sportowcy znani w całej Europie. Drużyna piłkarska FC Tatabánya gra obecnie w II lidze, ale szczypiorniści (Tatabánya Carbonex KC) i siatkarki (Tatabányai Volán SE) grają w I lidze.

W Tatabányi znajduje się szpital św. Barbary (szpital komitacki), do którego należy łaźnia, specjalizująca się w leczeniu schorzeń reumatycznych.

Przemysł, gospodarka edytuj

W końcu lat 60-tych XX wieku najważniejszą gałęzią przemysłu w mieście było górnictwo i gałęzie pokrewne. Po przemianach ustrojowych sprywatyzowano dogorywające górnictwo, powstały firmy miejscowe, a także międzynarodowe (gł. związane z motoryzacją i logistyką).

Zabytki i obiekty warte obejrzenia edytuj

 
Pomnik Turula

W Tatabányi, która jest miastem przemysłowym, nie można znaleźć wielu obiektów godnych obejrzenia, jest jednak kilka zabytkowych budynków, pomników przemysłu i dzieł sztuki nowoczesnej.

Muzea edytuj

  • Muzeum miejskie w Domu Kultury - wystawa poświęcona dziejom regionu i zbiory etnograficzne Lajosa Boglára z Ameryki Południowej;
  • Muzeum Górnictwa - skansen przemysłowy na terenie szybu nr 15, domy górników, muzeum dziejów szkolnictwa

Budynki, pomniki edytuj

  • Pomnik Turula na Kamiennej Górze (Kő-hegy); Turul był legendarnym ptakiem, który doprowadził Węgrów do Panonii w IX wieku;
  • Dom Ludowy - Teatr im. Mari Jászai
  • "Dom tulipanów"
  • Kościół św. Michała w Bánhida [4] i kościół św. Stefana[5]

Atrakcje naturalne edytuj

  • Jaskinia Selima i wzgórza Gerecse - miejsca ciekawe dla lubiących turystykę pieszą;
  • Park w starówce.

Instalacje współczesne edytuj

  • Jezioro w środku miasta, z wyspą pośrodku, na której znajduje się zegar słoneczny autorstwa László Szunyogha
  • Pomnik ofiar I wojny światowej w centrum Bánhida
  • Pomnik poety węgierskiego Endre Ady'a autorstwa Miklósa Melocco przed Szkołą Główną Nauk o Handlu [6]
  • Pomnik św. Stefana autorstwa László Varkolya w centrum Felsőgalla
  • Łaźnia Tatabányai Gyémánt Fürdő

Urodzili się w Tatabányi edytuj

  • 1926 - Márta Záray, tancerka i piosenkarka
  • 1948 - Judit Droppa, projektantka mody
  • 1949 - Gábor Reviczky, aktor teatralny
  • 1951 - Ádám Faludi, pisarz
  • 1952 - János Voga, piosenkarz, nauczyciel, prezenter radiowy
  • 1962 - László Palik, dziennikarz sportowy, kierwoca wyścigowy, prezes Hungaroring[7]
  • 1963 - József Kiprich, piłkarz, 70-krotny reprezentant kraju
  • 1966 - Eszter Nagy-Kálózy, aktorka[8]
  • 1975 - Viktor Kassai, piłkarski sędzia międzynarodowy
  • 1976 - Ildikó Sós, piłkarka wodna, reprezentantka kraju
  • 1977 - Bernadett Ferling, szczypiornistka, reprezentantka kraju
  • 1979 - Miklós Fehér, piłkarz, reprezentant kraju
  • 1982 - Ottó Kinizsi, aktor, reżyser, dramaturg
  • 1984 - Orsolya Herr, szczypiornistka, bramkarka, reprezentantka kraju

Miasta partnerskie edytuj

Galeria zdjęć edytuj

  •  
    Starówka
  •  
    Tulipanowy dom
  •  
  •  
    Siedziba komitatu (arch. socrealist.)
  •  
    Hotel Árpád
  •  
    Szkoła Główna Nauk o Handlu /MÜTF/

Przypisy edytuj

  1. ↑ Városunk Tatabánya.hu - I. akna - gróf Esterházy Ferenc akna
  2. ↑ Strona internetowa miasta
  3. ↑ VárosunkTatabánya.hu - Népház
  4. ↑ VárosunkTatabánya.hu - Bánhidai katolikus templom
  5. ↑ VárosunkTatabánya.hu - Szent István templom
  6. ↑ VárosunkTatabánya.hu - Melocco Miklós: Ady Endre
  7. ↑ http://www.varosunktatabanya.hu/vt01013102.html
  8. ↑ http://www.varosunktatabanya.hu/vt01013097.html

Linki zewnętrzne edytuj


Tatabánya


[[bg:Татабаня]] [[ca:Tatabánya]] [[cs:Tatabánya]] [[da:Tatabánya]] [[de:Tatabánya]] [[et:Tatabánya]] [[en:Tatabánya]] [[es:Tatabánya]] [[eo:Tatabánya]] [[fr:Tatabánya]] [[gl:Tatabánya]] [[id:Tatabánya]] [[it:Tatabánya]] [[lt:Tatabania]] [[mk:Татабања]] [[ms:Tatabánya]] [[nl:Tatabánya]] [[ja:タタバーニャ]] [[nn:Tatabánya]] [[pt:Tatabánya]] [[ro:Tatabánya]] [[qu:Tatabánya]] [[ru:Татабанья]] [[sk:Tatabánya]] [[sr:Татабања]] [[sv:Tatabánya]] [[vo:Tatabánya]] [[zh:陶陶巴尼奧]]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikiprojekt:Tłumaczenie_artykułów/Tatabánya&oldid=69868786”