Winna Góra (województwo wielkopolskie)
Winna Góra – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Środa Wielkopolska. Nazwa pochodzi od powszechnych w okolicy w wiekach średnich winnic (winogrona uprawiano tu do końca XIX wieku[3]).
| wieś | |
-palac_tyl.jpg) Pałac w Winnej Górze, fasada ogrodowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
420 |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
63-013[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PSR |
| SIMC |
0597200 |
Położenie na mapie gminy Środa Wielkopolska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu średzkiego  | |
 52°12′21″N 17°26′49″E/52,205833 17,446944[1]
| |
Wieś duchowna, własność biskupstwa poznańskiego, pod koniec XVI wieku leżała w powiecie pyzdrskim województwa kaliskiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego.
Historia
edytujPierwsza wzmianka o Vineus Mons (Winnej Górze) pochodzi z 1250, kiedy to książę Bolesław Pobożny nadał wieś biskupowi poznańskiemu Boguchwałowi[5]. Nie znamy dokładnej daty erygowania parafii winnogórskiej, ale ksiądz Stanisław Kozierowski zauważa, że „prawdopodobnie benedyktyni lubińscy, w rozmaitych okolicach sąsiedzi Awdańców, przez nich popierani, mieli tu kaplicę, nie wiadomo, czy już wtedy św. Michałowi, patronowi Awdańców poświęconą”[6]. Pod koniec XIII wieku we wsi znajdował się dwór biskupa poznańskiego Jana. W 1305 biskup poznański Andrzej z Czermina herbu Zaremba założył na nowo i uposażył kościół parafialny w Winnej Górze. Wieś w 1331 została spustoszona przez Krzyżaków.
W Winnej Górze funkcjonował szpital, założony zapewne przez któregoś z biskupów poznańskich, ale już w 1737 nie istniał, a jego fundusze zaginęły[7].
W posiadaniu biskupów poznańskich Winna Góra pozostawała do 1796, kiedy to rząd pruski przeprowadził kasatę majątków kościelnych. W 1807 Napoleon nadał Winną Górę wraz z okolicznymi folwarkami generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Dąbrowski spędził w Winnej Górze ostatnie lata swojego życia, po nim majątek odziedziczył syn, Bronisław Dąbrowski, a następnie potomkowie córki, Bogusławy z Dąbrowskich Mańkowskiej.
W rękach Mańkowskich Winna Góra pozostawała do 1939. Od 1963 pałac i park były własnością poznańskiego Instytutu Ochrony Roślin, który do dzisiaj posiada we wsi Polową Stację Doświadczalną[8]. Od 2003 wydzierżawiony w prywatne ręce lokalnemu przedsiębiorcy. W pałacu od 1987 znajdowała się niewielka ekspozycja poświęcona generałowi Dąbrowskiemu (początkowo jako samodzielna „Sala Pamięci”, a od 1997 oddział gnieźnieńskiego Muzeum Początków Państwa Polskiego).
Od 10 października 2018 w pałacu w Winnej Górze mieścił się oddział Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy. W styczniu 2021 roku Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze stał się samodzielną instytucją kultury samorządu województwa wielkopolskiego. Charakter placówki najtrafniej oddaje pojęcie „centrum interpretacji historii", które swą misję realizuje wokół postaci generała Jana Henryka Dąbrowskiego oraz prekursorów i prekursorek pracy organicznej. Pałac Dąbrowski organizuje inicjatywy kulturalne i obywatelskie, nawiązuje współpracę z lokalnym instytucjami i organizacjami oraz bierze udział w budowaniu świadomości regionalnej Wielkopolan. Interdyscyplinarny Zespół Pałacu Dąbrowskiego poszukuje odpowiedzi na pytania o to, jak różne historyczne drogi Polaków do odzyskania niepodległości, związane zarówno z postacią generała Dąbrowskiego, jak i Organiczniczek i Organiczników budujących polską siłę ekonomiczną i społeczną, mogą wspierać rozumienie współczesności oraz inspirować do pracy na rzecz rozwiązywania aktualnych problemów
Zabytki
edytuj- Neoklasycystyczny pałac z 1910.
- Kościół pw. św. Michała Archanioła
barokowy z 1766, w wyniku rozbudowy z 1912 uzyskał neobarokowe prezbiterium i transept. Kaplica grobowa Jana Henryka Dąbrowskiego, pierwotnie, według projektu Seweryna Mielżyńskiego z 1863 neogotycka, w 1912 przebudowana na neobarokową. Wewnątrz sarkofag generała, wzorowany na rzymskim sarkofagu Scypiona Barbatusa.
Ludzie związani z Winną Górą
edytuj- Jan Henryk Dąbrowski – gen. twórca legionów, zmarł w Winnej Górze,
- Maciej Mielżyński – działacz polityczny i społeczny, urodzony w Winnej Górze,
- Stanisław Kupś (1879–1948) – działacz społeczny i polityczny, delegat na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu, od 1910 aż do śmierci związany z Winną Górą[9],
- Stanisław Kozierowski – ksiądz, historyk i onomasta, proboszcz miejscowej parafii, zmarł w Winnej Górze,
- Henryk Mańkowski (1872–1924) – kolekcjoner, numizmatyk, prezes Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie (w latach 1908–1920) i Poznaniu (1920–1924),
- Andrzej Bujakiewicz – dyrygent i pedagog, urodzony w Winnej Górze.
Turystyka
edytuj
Przez Winną Górę przebiega czarny szlak rowerowy, łączący Żerków przez Raszewy, Śmiełów, Nową Wieś Podgórną, Czeszewo i Białe Piątkowo z Miłosławiem.
-
Fronton z herbem -
![Pałac, litografia N. Ordy (1880)[10]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Album_widokow_przedstawiajacych_miejsca_historyczne_Ksiestwa_Poznanskiego_i_Prus_Zachodnich_1880_%285414375%29_%28cropped%29.jpg/120px-Album_widokow_przedstawiajacych_miejsca_historyczne_Ksiestwa_Poznanskiego_i_Prus_Zachodnich_1880_%285414375%29_%28cropped%29.jpg)
-
Sala pamięci gen. Dąbrowskiego
.JPG)
![Pałac, litografia N. Ordy (1880)[10]](/wiki/Plik:Album_widokow_przedstawiajacych_miejsca_historyczne_Ksiestwa_Poznanskiego_i_Prus_Zachodnich_1880_(5414375)_(cropped).jpg)
-palac_sala_Dabrowskiego.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148355
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1472 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2019-02-04].
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 245.
- ↑ Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski T.1 Zawiera numera 1–616 lata 984–1287, Poznań, 1877 [dostęp 2019-02-04].
- ↑ Stanisław D. Kozierowski, Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, 1934, s. 229.
- ↑ Józef Łukaszewicz, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej, t. I, 1858, s. 359.
- ↑ Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy [online], www.ior.poznan.pl [dostęp 2019-02-04].
- ↑ Słownik delegatów na Polski Sejm Dzielnicowy [online], www.wtk.poznan.pl [dostęp 2019-01-29].
- ↑ Napoleon Orda, Album widoków historycznych Polski : poswięcony rodakom. Seria 5, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich, W Warszawie: lit. M. Fajansa, 1880.