Wrzęśla

Wrzęśla
	; Purshia tridentata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	wrzęśla
	Nazwa systematyczna
	Purshia de Candolle ex Poiret; J. Lamarck et al., Encycl., Suppl. 4: 623. 1816
	Typ nomenklatoryczny
	P. tridentata (Pursh) A. P. de Candolle
Synonimy
	Cowania D. Don; Kunzia K. P. J. Sprengel;
	Cowania D. Don; Kunzia K. P. J. Sprengel;
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wrzęśla^[5] (Purshia DC.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. Należy do niego 6^[6]^[4]–7^[7] gatunków krzewów występujących w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych oraz w północnym Meksyku^[4]. W obrębie swego zasięgu należą do dominujących w krajobrazie roślin, tworzących na suchych obszarach rozległe zarośla lub podszyty w lasach z sosną żółtą i sosną Jeffreya^[8]. Rośliny te odgrywają istotną rolę jako pokarm dla ssaków kopytnych, zarówno dziko żyjących, jak i hodowanych. Od XIX wieku należą do podstawowych roślin pastewnych w zachodniej części USA^[8]. Na ich korzeniach stwierdzono żyjące w symbiozie bakterie brodawkowe z rodzaju Frankia. Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia Fredericka Traugotta Pursha (1774–1820), niemieckiego botanika, badacza flory Ameryki Północnej^[4].

Morfologia edytuj

Owoce Purshia stansburiana

Kwitnący krzew Purshia stansburiana

Pokrój: Krzewy osiągające 0,2–7,5 m wysokości. Pędy liczne i rozgałęzione. Kora cynamonowobrązowa, szarzejąca na starszych pędach, łuszcząca się papierzasto. Obecne krótkopędy^[4].
Liście: Trwałe lub opadające w okresie suszy, na krótkopędach wyrastają skupione w pęczkach. Wsparte są trwałymi, trójkątnymi i całobrzegimi przylistkami. Ogonek liściowy u większości gatunków nie występuje. Blaszka liściowa równowąska do jajowatej o długości do 1,5 cm, rzadko nieco dłuższa, skórzasta, rzadziej cienka. Całobrzega lub ząbkowana do klapowanej, na brzegach podwinięta. Od spodu blaszka liścia zwykle jest gęsto owłosiona, z wierzchu naga lub słabo owłosiona^[4].
Kwiaty: Rozwijają się pojedynczo na szczytach krótkopędów. Wsparte są podsadkami przypominającymi młode liście. Kwiaty osiągają średnicę 10–15 mm (rzadko do 25 mm). Hypancjum jest stożkowate do półkulistego (zwłaszcza podczas owocowania) o długości 2,5 do 6,5 mm. Od zewnątrz owłosione, wewnątrz nagie, z miodnikami. Działek kielicha jest 5 rozpostartych do podwiniętych, kształtu jajowatego. Działki od zewnątrz są zwykle gęsto owłosione. Płatków korony jest 5 o barwie białej, kremowożółtej do żółtej, rzadko czerwonej. Płatki mają kształt jajowaty do łopatkowatego, czasem z paznokciem u nasady. Pręciki krótsze od płatków, są liczne, zwykle w przedziale od 20 do 80. Owocolistków jest kilka-kilkanaście, zwykle do 15, rzadko do 31^[4].
Owoce: Niełupki jajowate do podługowatych, o długości od 4 do 12 mm, skórzaste. Ukryte są w trwałym hypancjum i trwałych działkach kielicha. U gatunków dawniej wyodrębnianych jako rodzaj Cowania niełupek powstaje od 3 do 31 i są przystosowane do wiatrosiewności – zwieńczone są długą i pierzastą ością. U gatunków z dawnego rodzaju Purshia w wąskim ujęciu (sensu stricto) niełupki są większe i w liczbie od jednej do trzech. Rozprzestrzeniane są przez gryzonie, które przenoszą je i gromadzą w formie zapasów^[4].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do podrodziny Dryadoideae, rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), rzędu różowców, kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[9]^[2].

Wykaz gatunków^[6]^[7]

Purshia ericifolia (Torr. ex A.Gray) Henrard
Purshia glandulosa Curran
Purshia mexicana (D.Don) S.L.Welsh
Purshia plicata (D.Don) Henrard
Purshia stansburiana (Torr.) Henrard
Purshia subintegra (Kearney) Henrard
Purshia tridentata (Pursh) DC.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-08] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-01-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h James Henrickson: Purshia de Candolle. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-08].
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900.
↑ ^a ^b Purshia. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2016-01-07].
↑ ^a ^b Purshia DC. ex Poir.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-19].
↑ ^a ^b James Albert Young, Charlie D. Clements: Purshia: The Wild and Bitter Roses. University of Nevada Press, 2002, s. 2,211.
↑ D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-08] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-01-07].

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h James Henrickson: Purshia de Candolle. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-08].

[rostaf-5] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900.

[tpl-6] Purshia. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2016-01-07].

[powo-7] Purshia DC. ex Poir.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-19].

[young-8] James Albert Young, Charlie D. Clements: Purshia: The Wild and Bitter Roses. University of Nevada Press, 2002, s. 2,211.

[9] D.D. Potter D.D. i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9 .

[5]

[6]

[4]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]