Wikipedia

Zabytki w Lublinie

Dzięki temu, że Lublin jest jednym z najstarszych miast Polski, zachowały się w nim pamiątki z różnych epok, począwszy od zarania polskiej państwowości, przez pełne średniowiecze, renesans (szczególnie tzw. renesans lubelski, który stanowił złoty okres w rozwoju miasta), barok, klasycyzm, aż po czasy późniejsze. Swoje materialne ślady pozostawili tam zarówno zaborcy, jak i działacze niepodległościowi. Również XX wiek zostawił po sobie wiele obiektów. Pamiątki te uzupełniają zbiory muzeów, oferta kulturalna teatrów i kin.

Kolaż zdjęć Lublina. Stare Miasto i Śródmieście, kamienice w Rynku, Zamek Lubelski, Stare Miasto, kamienica Klonowica, kamienice przy placu Po Farze.

Obok Bramy Krakowskiej drugi rozpoznawalny symbol architektoniczny miasta stanowi Zamek Lubelski. Budowę grodu na wzgórzu zamkowym przypisuje się Bolesławowi Chrobremu. Najstarszymi zachowanymi obiektami w zamku są kaplica Świętej Trójcy oraz XIII-wieczny donżon. Z czasów budowy i rozbudowy zamku pochodzi również gotycka baszta obronna, znajdująca się obok Bramy Krakowskiej. W pobliżu zamku usytuowane są dawne zabudowania szpitala św. Łazarza i kościół św. Wojciecha.

Istotną częścią architektury Lublina jest miejscowa architektura kościelna. Budowle sakralne prezentują różne okresy stylowe od gotyku do czasów współczesnych.

Z uwagi na bogatą historię osadnictwa, którego początki sięgają VI wieku, w Lublinie znajduje się szereg zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Poniżej przedstawiony jest spis wybranych zespołów i obiektów znajdujących się w granicach administracyjnych Lublina i wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych według stanu na 20 lipca 2009 roku[1].

Stare Miasto edytuj

 
Trybunał Koronny (Stary Ratusz) nocą
 
Teatr Stary

Wybrane zabytki znajdujące się na obszarze Starego Miasta:

 
Plac Łokietka – Brama Krakowska, w tle Wieża Trynitarska
  • część dawnych fortyfikacji miejskich:
    • mury obronne z Basztą Gotycką, zwaną także Basztą Półokrągłą i będąca, wraz z fragmentem murów obronnych, świadectwem gotyckich obwarowań staromiejskich.
    • Brama Krakowska – XIV-wieczna brama strzegąca dostępu do Starego Miasta, historyczny symbol miasta. Pozostałość murów obronnych z XIV wieku; zbudowana w stylu gotyckim, w XVIII wieku nadano jej rys barokowy.
 
Brama Grodzka
  • Brama Grodzka, zwana też Żydowską – brama miejska prowadząca z zamku na Stare Miasto, kolejna pozostałość pierwszych murowanych elementów obwarowań Lublina, wybudowanych w 1342 roku, po zezwoleniu Kazimierza Wielkiego.
 
Dziedziniec zamkowy – kaplica Trójcy Świętej i donżon
  • zespół zamkowy:
    • zamek lubelski – pierwotnie zbudowany w XII wieku, wielokrotnie przebudowywany, podczas okupacji niemieckiej mieściło się tam więzienie, następnie na takie same cele zamek zaadaptowało NKWD, dopiero w połowie lat 50. XX wieku powstało tu Muzeum Lubelskie.
    • XIII-wieczny donżon – zabytek sztuki romańskiej i jedna z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie, powstała w XIII wieku jako budowla obronno-mieszkalna. Stanowiła część grodu kasztelańskiego, a w XIX wieku, w czasie budowy gmachu przeznaczonego na więzienie, wieża znalazła się w obrębie murów zamku.
    • Kaplica Trójcy Świętej – znajdująca się na dziedzińcu zamkowym, połączona z częścią muzealną zamku, wystawiona przed rokiem 1327. W drugim dziesięcioleciu XV wieku podjęte zostały prace malarskie we wnętrzu kościoła – ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Malowidła ukończono w 1418 roku, co zostało utrwalone cyrylicą na tablicy fundacyjnej w łuku tęczowym kościoła.
    • dawne więzienie
    • fragment muru obwodowego z basztą
 
Wnętrze archikatedry
 
Kościół dominikanów
  • zespół klasztorny dominikanów:
    • kościół pw. św. Stanisława – jedna z najstarszych świątyń Lublina, wraz z klasztorem jest jedną z najdłużej istniejących instytucji miasta. Za datę pierwszej fundacji kościoła klasztornego przyjmuje się rok 1253, obecny kościół został zbudowany w XIV wieku, z fundacji Kazimierza Wielkiego w 1342 r. Świątynię otacza jedenaście kaplic.
    • klasztor – od południa do bazyliki przylega kompleks klasztorny, z dwoma wirydarzami, z pochodzącą z wieku XIV częścią wschodnią, mieszczącą m.in. wspartą na jednym filarze „Salę Unii” – dawny refektarz klasztorny, rozbudowywany w wiekach XVI-XVIII. Według podań w roku 1569 w sali tej podpisano akt unii lubelskiej.
 
Plac Po Farze, widok na fundamenty kościoła św. Michała, dawny dom mansjonarski oraz tzw. Mały Ratusz
  • zespół dawnego kościoła farnego:
    • fundamenty kościoła pw. św. Michała – nieistniejącego obecnie kościoła farnego, jednej z najstarszych świątyń w mieście, prawdopodobnie pierwszej murowanej świątyni we wschodniej Polsce. Budowla była najstarszym gotyckim kościołem Lublina, jednak z powodu zniszczeń po pożarze została rozebrana w roku 1846. W 2002 r. dokonano zagospodarowania placu Po Farze, wyeksponowano fundamenty kościoła, wmontowano w nie oświetlenie, położono kostkę i wykonano mury z wapienia.
    • dom mansjonarski – XV-wieczny zabytek w zespole dawnego kościoła farnego, pierwotnie baszta w murach miejskich[3], a po powołaniu w XVI wieku mansjonarzy, przebudowana na kamienicę mieszkalną[4]. W późniejszych czasach budynek był wielokrotnie przebudowywany, przed II wojną światową służył m.in. jako kamienica czynszowa, obecnie mieszka w nim Janusz Palikot[5].
    • plebania, obecnie dom kultury
 
Kamienice na Rynku Starego Miasta, „strona Lubomelskich”
 
Rynek Starego Miasta, po prawej stronie kamienica Konopniców
 
Muzeum Dom Złotnika przy ul. Złotej
 
Brama Rybna
  • wybrane[6] kamienice staromiejskie:
    • kamienica Klonowica, Rynek 2 – jej fasadę zdobią sgraffitowe medaliony z wyobrażeniami znanych osób związanych z Lublinem: Sebastiana Klonowica, Biernata z Lublina, zmarłego w Lublinie Jana Kochanowskiego oraz Wincentego Pola.
    • kamienica, Rynek 3
    • kamienica, Rynek 4
    • kamienica, Rynek 5
    • kamienica Chociszewska, Rynek 6 – rozpoczyna tak zwaną „stronę Lubomelskich” Starego Miasta.
    • kamienica, Rynek 7 – odbudowana po pożarze w XVI wieku w stylu klasycystycznym.
    • kamienica Lubomelskich, Rynek 8 – z zachowanym renesansowym portalem oznaczonym datą 1540 i cennymi polichromiami o tematyce świeckiej. Jej fasada ma bardzo specyficzny czerwony odcień. U szczytu budowli znajduje się wmurowana w fasadę attyka renesansowa. W piwnicy budynku zachowały się renesansowe malowidła.
    • kamienica Pod Lwami, Rynek 9 – renesansowa kamienica, której właścicielem był pierwotnie Jerzy Organista. Jej gzyms zdobią trzy kute w kamieniu lwy.
    • kamienica Rynek 10
    • kamienica, Rynek 11
    • kamienica Konopniców, Rynek 12 – jako jedna z nielicznych zachowała oryginalną fasadę pokrytą świeckimi malowidłami.
    • kamienica Muzyków, Rynek 16 – pierwotnie była własnością Stanisława Mężyka, rajcy lubelskiego. Ze względu na dekorację zyskała nazwę kamienicy Muzyków, gdyż zdobi ją fryz z postaciami grajków, poświęcony Janowi z Lublina.
    • kamienica Wieniawskich, Rynek 17 – mieszkał w niej Tadeusz Wieniawski, ojciec skrzypka i kompozytora – Henryka Wieniawskiego, który urodził się tu w 1835 r.
    • kamienice, Grodzka 5 i 5a – na parterze kamienic znajduje się Muzeum Aptekarstwa. Kiedyś stanowiły odrębną własność, od XVII wieku należały do rodziny lubelskich aptekarzy – Lewickich, wobec czego zostały połączone jedną klatką schodową.
    • kamienica, Grodzka 11 – powstała na początku XVII wieku jako plebania kościoła farnego. Po wyburzeniu fary została przejęta przez Skarb Państwowy w 1870 r. i przekazana gminie żydowskiej jako przytułek dla ubogich.
    • kamienica, Grodzka 23 – znajduje się na skraju Starego Miasta od strony południowo-zachodniej na pochyłości skarpy, tuż za dawnym murem obronnym przy Bramie Grodzkiej. Powstała w XVII wieku jako budynek drewniany, a w 1784 roku architekt Jan Tobiasz Heinze pobudował kamienicę murowaną.
    • kamienica przy ulicy Archidiakońskiej 3
    • kamienica przy ulicy Archidiakońskiej 6
    • mansjonaria, Archidiakońska 9 – pierwotnie baszta w murach miejskich, z furtą prowadzącą z zamku do kościoła farnego. Po powołaniu w XVI wieku grupy mansjonarzy (duchownych, których zadaniem było stałe rezydowanie przy farze) przebudowano basztę na kamienicę mieszkalną.
    • kamienica, Złota 3 – siedziba Muzeum Literackiego im. J. Czechowicza, będącego filią Muzeum Lubelskiego. Budynek współgra z otaczającymi go barokowymi kamienicami, choć sam jest wzniesiony w stylu klasycystycznym[7].
    • kamienica, Złota 4 – jej fasada składa się ze złotych fresków, a kończąca budowlę attyka barokowa została wmurowana w gmach i zlewa się z malowidłami. Posiada dwie bramy, z czym wiąże się lubelska legenda o starym złotniku i jego pięknej córce.
    • Brama Rybna – XV-wieczna brama zrekonstruowana całkowicie po II wojnie światowej. Należała niegdyś do właścicieli kamienic Rynek 5 i Grodzka 2, z którymi sąsiaduje. Prowadzi do Placu Rybnego, gdzie dawniej odbywał się ożywiony handel.
    • kamienica Bractwa Różańcowego, Rybna 3
    • pałac Pawęczkowskich, Rybna 10 – powstały w pierwszej połowie XIX wieku w wyniku przebudowy nieukończonego kościoła i klasztoru trynitarzy, którzy przenieśli się do opuszczonych budynków pojezuickich.
  • pałace Na Korcach (ob. ul. Królewska):
    • zespół pałacu biskupiego, ul. Królewska 11. Kompleks składa się z dwóch budynków połączonych ze sobą kaplicą. Jeden z nich jest siedzibą Kurii Metropolitarnej, w drugim rezyduje arcybiskup. Powstał jako rezydencja szlachecka, a w ręce kurii biskupiej, wraz z sąsiednim pałacem Konsystorskim, dostał się w 2. poł. XIX stulecia. W skład zespołu pałacowego wchodzą:
      • pałac Łańcuchowskich, ob. biskupi
      • pałac konsystorski
      • kaplica
      • ogrodzenie
      • ogród
    • pałac Jabłonowskich-Sapiehów
    • pałac Pociejów, ul. Królewska 17 – obecnie siedziba Domu Słów[8].

Śródmieście edytuj

Wybrane zabytki znajdujące się na obszarze Śródmieścia:

 
Grand Hotel Lublinianka przy placu Litewskim
 
Kościół św. Józefa przy ul. Świętoduskiej
 
Pałac Czartoryskich
 
Krakowskie Przedmieście
 
Widok na Aron ha-kodesz w synagodze-muzeum lubelskiej jesziwy

Wzgórze Czwartek edytuj

 
Kościół św. Mikołaja

Lista zabytków znajdujących się na obszarze Wzgórza Czwartek[10]:

Kalinowszczyzna edytuj

Lista zabytków znajdujących się na obszarze dzielnicy Kalinowszczyzna:

 
Macewy na starym cmentarzu żydowskim
 
Kościół św. Agnieszki

Inne dzielnice edytuj

 
Muzeum Wsi Lubelskiej, dwór z Żyrzyna

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 63–75 [dostęp 2015-09-23].
  2. ↑ Geneza trybunału koronnego: studyum z dziejów sądownictwa polskiego XVI wieku. Oswald Balzer. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
  3. ↑ Jarmark Jagielloński w Lublinie: Kościół farny pw. św. Michała. [dostęp 2009-05-19]. (pol.).
  4. ↑ Lubelski Ośrodek Informacji Turystycznej: Ciekawe miejsca w Lublinie - inne obiekty. [dostęp 2009-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 maja 2009)]. (pol.).
  5. ↑ Wirtualna Polska: Poseł Palikot bez pozwolenia maluje swój zabytkowy dom. [dostęp 2009-05-19]. (pol.).
  6. ↑ W artykule wymieniono tylko wybrane kamienice ze spisu Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
  7. ↑ Muzeum mieści się w kamienicy przy ul. Złotej 3, ofiarowanej przez zasłużoną dla Lublina rodzinę Riabininów.
  8. ↑ Izba Drukarstwa: Pałac Pociejów. [dostęp 2009-08-21]. (pol.).
  9. ↑ lublin.eu: Gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. [dostęp 2009-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-03)]. (pol.).
  10. ↑ Nr rej.: A/251 z 10.06.1967.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabytki_w_Lublinie&oldid=71862078”