Wikipedia

Zelenay

Zelenayowie herbu Jastrzębiec II – polski ród szlachecki pochodzenia węgierskiego.

Zelenayowie herbu Jastrzębiec
Ilustracja
Jastrzębiec, podstawowa wersja herbu Jastrzębiec II
Gniazdo rodzinne

Zelenche

Gałęzie

słowacka, polska

Historia edytuj

 
Tablica pamiątkowa ruin zamku Keseburg – 1144

Nazwisko Zelenay pochodzi od nazwy miejscowości „Zelenche” („Szerencse”), znajdującej się na północnym wschodzie Węgier, w komitacie Borsod-Abaúj-Zemplén[1]. Według hipotezy stawianej przez dr Romana Zelenaya, słowackiego genealoga i badacza historii rodziny, małżeństwo jednego z antenatów rodu z Gertrudis von Itter[2] pozwoliłoby odnaleźć przodków rodziny nawet w czasach Karola Wielkiego – w osobie Hiddi Hiddebolda – hrabiego Hassengau[3].

Zelenayowie spokrewnieni są z taki rodzinami jak książęta Mełech, baronowie von Keisenberg[4], baronowie Máriássy, baronowie Gordon czy rodem Zuccani di Bellano[5] – starą włoską rodziną szlachecką wspominaną już w XII wiecznych herbarzach jako zamieszkującą okolice jeziora Como.

Na tereny wschodnich kresów Rzeczypospolitej Obojga Narodów przybyli pod koniec XVI wieku wraz z królem Stefanem Batorym.

W XVI wieku Zelenayowie rozdzielili się na dwie gałęzie – żyjącą na terenach obecnej Słowacji oraz zamieszkującą kresy Rzeczypospolitej.

Pierwsze wzmianki o przodkach Zelenayów edytuj

 
Herb łączony Zelenayów oraz Kaisenbergów

Pierwszymi przedstawicielami rodziny wymienionymi z imienia są żyjący w okolicach 850 r. Ed i Edumen (Edemen). Według „Gesta Hunganorum” XII wiecznego dzieła kronikarza Anonima opisującego historię powstania Królestwa Węgier, Ed oraz Edumen należeli do grupy siedmiu kabarskich lub Kumańskich książąt, którzy przysięgli wierność Almosowi, ojcu Árpáda.

„(…) po przybyciu na ziemie Rusinów, dotarli do miasta Kijowa bez napotkania jakiegokolwiek oporu, a następnie przeszli przez Kijów, przekroczyli rzekę Dniepr i zapragnęli podbić ziemie Ruthenów. Wtedy książęta Ruthenów którzy dowiedzieli się o tym zamiarze zdjął wielkich strach, ponieważ słyszeli, że książę Álmos, syn Vgeka, pochodzi od króla Attyli, któremu to ich ojcowie płacili coroczny trybut. Książę Kijowa i jego dowódcy zebrali się na naradę i postanowili, że wydadzą bitwę Álmosowi ponieważ wolą zginąć walcząc niż dobrowolnie oddać własne ziemie i stać się wbrew swojej woli poddanymi księcia Álmosa. Książę Kijowa wysłał posłańców do siedmiu książąt kumańskich, jego najwierniejszych przyjaciół, z prośbą o pomoc. Tych siedmiu książąt, których imiona brzmiały – Ed, Edum, Etu, Bunger, Ousad, ojciec Ursuura, Boyta oraz Ketel, ojciec Oluptulma, którym towarzyszyły ich konne oddziały, przybyło niezwłocznie, aby w imię przyjaźni z księciem Kijowa stanąć zbrojnie przeciwko Álmosowi (…). Książę Álmos oraz jego dowódcy zgodzili się na propozycję książąt Ruthenów i zawarł z nimi pokój. Wówczas książęta Ruthenów, a konkretnie Kijowa i Suzdalu dali Álmosowi swoich synów jako zakładników, jak również wysłali mu 10 000 marek srebra, 1 000 koni z siodłami i uzdami dekorowanymi na Rutheńską modłę, ponadto 100 kumańskich chłopców oraz 40 wielbłądów objuczonych w niezliczone skóry gronostajów i norek oraz wiele innych podarków. Wówczas wspomniani wcześniej książęta Kumanów (…) widząc łaskawość, z jaką książę Álmos traktował Ruthenów stanęli przed jego obliczem, padli mu do stóp i z własnej woli poddali się jego władzy mówiąc: „Od tego dnia wybieramy ciebie na naszego pana i władcę aż do ostatniego pokolenia i tam, gdzie poprowadzi cię los, tam my pójdziemy za tobą”. To samo, co powiedzieli Álmosowi powtórzyli składając przysięgę w pogański sposób i w ten sam sposób Álmos i jego dowódcy związali się z nimi przysięgą. Następnie siedmiu książąt Kumanów razem ze swoimi żonami, synami oraz niezliczoną liczbą swoich poddanych zgodzili się przybyć do Panonii. (…) Ich potomkowie żyją do dnia dzisiejszego w różnych miejscach Węgier.”[6]

Według kroniki „Gesta Hunnorum et Hunganorum(inne języki)” autorstwa żyjącego w XIII wieku najsłynniejszego węgierskiego kronikarza Szymona Kézai Ed i Edument byli w prostej linii potomkami Attyli oraz córki cesarza Honoriusza.

„Iste igitur Chaba filius Ethelæ est legitimus ex filia Honorii imperatoris Græcorum genitus, cui Edemen et Ed filii sui sunt vocati. Edemen autem, cum Hungari in Pannoniam secundario sunt reversi, cum maxima familia patris sui et matris introivit, nam mater eius de Corosminis orta erat. Ed vero in Scitia remansit apud patrem. Ex isto enim Chaba generation Abæ est egressa”[7].”

„Csaba był prawowitym potomkiem Attyli poprzez córkę greckiego imperatora Honoriusza. Csaba miał dwóch synów, Edemena i Eda. Edemen wkroczył do Panonii wraz z wielkim orszakiem jego matki i ojca kiedy Węgrzy powrócili po raz drugi, natomiast Ed pozostał w Scytii ze swoim ojcem. Csaba jest przodkiem klanu Aba.”

Osiedlenie się przodków Zelenayów na terenie Węgier edytuj

Zgodnie z opisem Anonima zamieszczonym w „Gesta Hunganorum” Ed oraz Edumen otrzymali od księcia Árpáda liczne nadania ziem znajdujących się w pobliżu rzeki Takta, od których nazwy "Szerencs" pochodzi nazwisko "Zelenay".

 
Dokument sporu Laszlo Zelenai z palatynem Lorincem Hedervari

„Książę Árpád wraz ze swoimi szlachcicami wymaszerował z zamku Ung i z wielką radością rozbił obóz za górą Tarcal na równinie rozciągającej się w pobliżu rzeki Takta, w pobliżu góry Szerencs i, spoglądając z góry na piękno tych ziem nazwali je „szczęściem”, co brzmiało w ich języku „szerelmes”, ponieważ pokochali je tak bardzo, że do dnia dzisiejszego nosi nazwę „Szerencse”, od słowa „szerelem”. Tam książę Árpád i jego dowódcy razem ze wszystkim jego ludźmi, nie bacząc na znój, wznieśli dla siebie domy w których odpoczywali i pozostali tam kilka dni kiedy dokonywali podboju okolicznych terenów aż po rzekę Sajo i Solivar. Tam, w pobliżu rzeki Takta, niedaleko lasów Árpád nadał Edowi i Edumenowi wiele ziem wraz z zamieszkującymi je poddanymi. Ich potomkowie, dzięki boskiej łasce, okazali się godni ich posiadania aż do dnia dzisiejszego”[8].

Zelenayowie w średniowiecznych dokumentach edytuj

We wczesnośredniowiecznych dokumentach Zelenayowie występują jako „de Zelen”, „de Szelen”, „Zelenai”, „Zelena”, „Zerenche” czy „Zelenche”. Od początku XIV wieku Zelenayowie pisali się „z Bélszeg” (dzisiejszy Banatski Sokolac na granicy Serbii i Rumunii), co najprawdopodobniej świadczy o otrzymaniu przez Zelenayów istotnych nadań w tym rejonie oraz przeniesienie tamże politycznej i gospodarczej aktywności rodziny[9]. Zelenayowie posiadali ziemie rozsiane po całym terytorium Królestwa Węgier, jak również dzisiejszej Słowacji czy Serbii. Miejscowości związane z Zelenayami to między innymi Dolné Zelenice i Horné Zelenice (notowane w kronikach od IX wieku pod nazwą „Zela”, „Zelene” na Słowacji, Egyek na Węgrzech czy Belszeg na terenie dzisiejszej Serbii).

Znani Zelenayowie edytuj

  • Ed i Edumen – pierwsi przedstawiciele rodziny Zelenayów wymieniani w dokumentach, żyjący w okolicach 850 – 900 r.[10]
  • Danko Zelenyai (1286) – królewski namiestnik w Klobušicach[11].
  • Stephanus Zelenyai (1366) – królewski namiestnik w Klobušicach[12].
  • András Zelenay (1391) – właściciel[13] Egyek.
  • Elyas de Zelenya (Zelenyai) (1406) – vicecomes Szabolcs[14]. [1]
  • László Zelenay (1550) – dowódca zamku w Egerze[17]
  • Władysław Zelenay (ur. 14 grudnia 1898 w Berdyczowie) – podczas II Wojny Światowej stał na czele organizacji podziemnej działającej w Brześciu. Na początku 1943 pojmany, torturowany oraz rozstrzelany przez Gestapo wraz ze starszym synem Stefanem, również członkiem ruchu oporu. Od 1939 udzielał schronienia osobom poszkodowanym przez zawieruchę wojenną (m.in. Marii Rodziewiczównie)[21].
  • Zygmunt Zelenay (ur. 1910 w Berdyczowie, zm. 1998 w Warszawie) – magister inżynierii lądowej, członek konspiracji w okresie II Wojny Światowej. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[23].

Przypisy edytuj

  1. ↑ CSÁNKI DEZSŐ, CSALÁDNÉVMUTATÓ [online], 2018.
  2. ↑ Walther Kienast, Die Fränkische Vasallität: von den Hausmeiern bis zu Ludwig dem Kind und Karl dem Einfältigen, ISBN 3-465-01847-8.
  3. ↑ Anton Scharer, Georg Scheibelreiter, Historiographie im frühen Mittelalter, ISBN 3-486-64832-2 [dostęp 2016-04-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-27] (niem.).
  4. ↑ Protocoll der Reichs-Friedens-Deputation zu Rastatt. Herausgegeben Tom 1.
  5. ↑ Niccolò Orsini De Marzo [online], www.orsinidemarzo.com [dostęp 2017-11-15].
  6. ↑ Peter F. Sugar, Péter Hanák, A History of Hungary, Indiana University Press, 1990, ISBN 978-0-253-20867-5 [dostęp 2022-02-22] (ang.).
  7. ↑ Simon, Gesta Hungarorum, Budapest: Central European University Press, 1999, ISBN 978-963-386-569-9, OCLC 651842869 [dostęp 2022-02-22].
  8. ↑ The Gesta Hungarorum of Anonymus, the Anonymous Notary of King Béla: a translation [online], ucl.ac.uk [dostęp 2024-04-26].
  9. ↑ Hits (zelenay) [online], hungaricana.hu [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  10. ↑ http://real.mtak.hu/83872/1/Cs%C3%A1nki_%C3%96rd%C3%B6gF_Csal%C3%A1dn%C3%A9vmutat%C3%B3.pdf
  11. ↑ Gyula Kristó, Magyarország története, 895-1301, 1998, ISBN 963-379-442-0.
  12. ↑ János Karácsony, Magyarország egyháztörténete főbb vonásaiban 970-től 1900-ig Budapest: Könyvértékesítő Vállalat, 1956, ISBN 963-02-3434-3.
  13. ↑ Geiza Varga, Hajdumegye leirása: A Magyar Orvosok és Természetvizsgálók 1882. debreczenben tartott XXII-dik nagy gyülésének alkalmábol, kiadja, és a Nagy Gyüles tagjainak emlékül ajánlja Hajdumegye kôzönsége, Nyomattot a Város Könyvnyomdájában, 1882 [dostęp 2016-04-15] (węg.).
  14. ↑ Erik Fügedi, Ispánok, bárók, kiskirályok, 1986, ISBN 963-14-0582-6.
  15. ↑ Bártfa szabad királyi város levéltára. 1319-1526. (Budapest, 1910.) | Könyvtár | Hungaricana [online], hungaricana.hu [dostęp 2024-04-26] (węg.).
  16. ↑ Borsodi oklevelek a Heves Megyei Levéltárban (Documentatio Borsodiensis 1. Herman Ottó Múzeum Miskolc, 1980) | Library | Hungaricana [online], hungaricana.hu [dostęp 2024-04-26] (ang.).
  17. ↑ Agria 25.-26. (Az Egri Múzeum Évkönyve – Annales Musei Agriensis, 1989-1990) | Library | Hungaricana [online], library.hungaricana.hu [dostęp 2022-02-22].
  18. ↑ Miklós Schneider, Trencsén megye 1725-1732. évi nemességvizsgálatai [online] [dostęp 2022-02-22].
  19. ↑ University, Law, Jurisprudence, And History Petc [online].
  20. ↑ Powstańcze Biogramy – Adolf Zelenay [online], www.1944.pl [dostęp 2022-02-22] (pol.).
  21. ↑ Berdyczowska rodzina Zelenay | Słowo Polskie [online] [dostęp 2022-02-22] (pol.).
  22. ↑ http://bc.wbp.lodz.pl/Content/60437/DziennikLodzki1966nr120.pdf
  23. ↑ http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19510230280/O/M19510280.pdf
  24. ↑ Roman Zelenay; Slovak Politician, 40, „The New York Times”, 3 listopada 1993, ISSN 0362-4331 [dostęp 2016-04-15].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zelenay&oldid=73624857”