Ziarnojadek wielkodzioby

Ziarnojadek wielkodzioby
	Sporophila maximiliani
	(Cabanis, 1851)
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	tanagrowate
Podrodzina	ziarnojadki
Rodzaj	Sporophila
Gatunek	ziarnojadek wielkodzioby
Synonimy
	Fringilla crassirostris Wied, 1830; Oryzoborus maximiliani Cabanis, 1851; Oryzoborus maximiliani magnirostris Phelps & Phelps Jr, 1950; Oryzoborus maximiliani maximiliani Cabanis, 1851; Sporophila maximiliani parkesi Olson, 1981; Sporophila maximiliani maximiliani (Cabanis, 1851);
	Fringilla crassirostris Wied, 1830; Oryzoborus maximiliani Cabanis, 1851; Oryzoborus maximiliani magnirostris Phelps & Phelps Jr, 1950; Oryzoborus maximiliani maximiliani Cabanis, 1851; Sporophila maximiliani parkesi Olson, 1981; Sporophila maximiliani maximiliani (Cabanis, 1851);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ziarnojadek wielkodzioby^[3], ryżołusk wielkodzioby^[4] (Sporophila maximiliani) – gatunek małego ptaka z rodziny tanagrowatych (Thraupidae). Występuje plamowo w środkowej i północnej części Ameryki Południowej. Obecnie znany jest z pojedynczych stanowisk w Boliwii, Brazylii, Gujanie, Gujanie Francuskiej, Surinamie i Wenezueli^[5]. Gatunek zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Takson ten jako pierwszy opisał w 1830 roku Maximilian zu Wied-Neuwied, nadając mu nazwę Fringilla crassirostris. W 1851 roku Jean Cabanis umieścił ziarnojadka wielkodziobego w nowo utworzonym przez siebie rodzaju Oryzoborus, a ponieważ nazwa Oryzoborus crassirostris była już zajęta przez ziarnojadka grubodziobego, autor zaproponował nową nazwę – Oryzoborus maximiliani^[6]. Obecnie ziarnojadek wielkodzioby jest umieszczany w rodzaju Sporophila^[3]^[7]^[8].

Takson ten bywał łączony w jeden gatunek z ziarnojadkiem czarnym (S. nuttingi), grubodziobym (S. crassirostris) i czarnodziobym (S. atrirostris)^[9], często też za podgatunek ziarnojadka wielkodziobego uznawano podgatunek occidentalis ziarnojadka grubodziobego^[9]^[10].

Jeszcze niedawno wyróżniano dwa podgatunki Sporophila maximiliani^[6]^[9]:

S. m. parkesi Olson 1981 (syn. Oryzoborus m. magnirostris Phelps, Sr & Phelps, Jr, 1950) – wschodnia Wenezuela, zachodnia Gujana i wschodnia Gujana Francuska do północnej Brazylii;
S. m. maximiliani (Cabanis, 1851) – środkowa i wschodnia Brazylia.

W 2018 opublikowano wyniki badań, którym poddano większość istniejących okazów muzealnych S. maximiliani. Nie stwierdzono różnic w morfometrii i upierzeniu uzasadniających wydzielanie ich do dwóch osobnych podgatunków, zaproponowano zatem uznanie taksonu parkesi za synonim podgatunku nominatywnego^[6]. Propozycja ta została zaakceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), który obecnie uznaje ziarnojadka wielkodziobego za gatunek monotypowy^[7]. Niektórzy autorzy nadal jednak wyróżniają dwa podgatunki^[8]^[11].

Morfologia

Długość ciała 14,5–16,5 cm^[8].

Samiec jest cały czarny z matowym niebieskim połyskiem, oprócz białego lusterka. Ma wielki, masywny dziób w kolorze kości słoniowej, którego faktura nie jest gładka i często widać na nim pęknięcia lub grzbiety. Nogi czarne, tęczówka bardzo ciemna^[8]. Samica jest brązowa z wierzchu, od spodu jaśniejsza, płowobrązowa; skrzydła i ogon nieco ciemniejsze niż wierzch ciała. Ma czarniawy dziób i ciemne nogi^[8].

Występowanie i środowisko

Ziarnojadek wielkodzioby obecnie znany jest z pojedynczych stanowisk w Boliwii, Brazylii, Gujanie, Gujanie Francuskiej, Surinamie i Wenezueli^[2]^[5].

Występuje w zaroślach łęgowych, mokradłach słodkowodnych i zaroślach wtórnych^[2]. Jest też widywany na wilgotnych pastwiskach i wilgotnych obszarach z wysokimi trawami^[8]. Występuje do wysokości 1100 m n.p.m.^[2]^[5]

Rozród

Gniazdo w kształcie kubka budowane jest przez samicę głównie z łodyg i wąsów czepnych winorośli. Samica znosi 2 jaja, szarobiałe, z jasnobrązowymi plamkami różnej wielkości i kilkoma czarnymi plamami. Wysiadywaniem zajmuje się samica^[8]^[12].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ziarnojadek wielkodzioby od 2017 roku klasyfikowany jest jako gatunek zagrożony (EN, Endangered); wcześniej, od 2013 roku miał status gatunku narażonego (VU, Vulnerable), a od 2004 – gatunku bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened). Liczebność populacji szacowana jest na 1000–2499 dorosłych osobników, rozmieszczony plamowo w nie więcej niż kilkunastu lokalizacjach. Szacuje się, że populacja systematycznie maleje z powodu zawężania się i zanikania jego naturalnego siedliska oraz wyłapywania w celach handlu ptakami^[2]^[5].

BirdLife International wymienia 4 ostoje ptaków IBA, w których ten gatunek występuje^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sporophila maximiliani, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2025-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Sporophila maximiliani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Sporophilinae Ridgway, 1901 - ziarnojadki - Seedeaters (wersja: 2024-10-23). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-02-20].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 375, 1999.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Species factsheet: Great-billed Seed-finch Sporophila maximiliani [online], BirdLife International, 2017 [dostęp 2025-02-20] .
↑ ^a ^b ^c Flávio Kulaif Ubaid, et al. Taxonomy, natural history, and conservation of the Great-billed Seed-Finch Sporophila maximiliani (Cabanis, 1851) (Thraupidae, Sporophilinae). „Zootaxa”. 4442 (4), s. 551–571, 2018. DOI: 10.11646/zootaxa.4442.4.4. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tanagers and allies. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-14]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A. Jaramillo & C.J. Sharpe: Great-billed Seed-Finch (Sporophila maximiliani), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2025-02-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Great-billed Seed-finch (Oryzoborus maximiliani). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-30)]. (ang.).
↑ Denis Lepage: Great-billed Seed-Finch Sporophila maximiliani (Cabanis, 1851). Avibase. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-02-20] .
↑ Cesar A.B.C.A.B. Medolago Cesar A.B.C.A.B. i inni, Description of the Nest and Eggs of the Great-billed Seed-Finch (Sporophila maximiliani), „The Wilson Journal of Ornithology”, 128 (3), 2016, s. 638–642 (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sporophila maximiliani, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2025-02-20] (ang.).

[iucn-2] Sporophila maximiliani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Sporophilinae Ridgway, 1901 - ziarnojadki - Seedeaters (wersja: 2024-10-23). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-02-20].

[mc-4] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 375, 1999.

[birdlife-5] Species factsheet: Great-billed Seed-finch Sporophila maximiliani [online], BirdLife International, 2017 [dostęp 2025-02-20] .

[Zoo-6] Flávio Kulaif Ubaid, et al. Taxonomy, natural history, and conservation of the Great-billed Seed-Finch Sporophila maximiliani (Cabanis, 1851) (Thraupidae, Sporophilinae). „Zootaxa”. 4442 (4), s. 551–571, 2018. DOI: 10.11646/zootaxa.4442.4.4. (ang.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tanagers and allies. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-14]. (ang.).

[botw-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A. Jaramillo & C.J. Sharpe: Great-billed Seed-Finch (Sporophila maximiliani), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2025-02-20]. (ang.).

[ibc-9] Great-billed Seed-finch (Oryzoborus maximiliani). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-30)]. (ang.).

[Avibase-10] Denis Lepage: Great-billed Seed-Finch Sporophila maximiliani (Cabanis, 1851). Avibase. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).

[hbwcheck-11] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-02-20] .

[nest-12] Cesar A.B.C.A.B. Medolago Cesar A.B.C.A.B. i inni, Description of the Nest and Eggs of the Great-billed Seed-Finch (Sporophila maximiliani), „The Wilson Journal of Ornithology”, 128 (3), 2016, s. 638–642 (ang.).

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]