Zjawa płowa

Zjawa płowa
	Eidolon helvum
	(Kerr, 1792)
	; Kolonia rozrodcza zjawy płowej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	rudawkokształtne
Nadrodzina	Pteropodoidea
Rodzina	rudawkowate
Podrodzina	Eidolinae
Rodzaj	zjawa
Gatunek	zjawa płowa
Synonimy
	Vespertilio Vampyrus helvus Kerr, 1792; Pteropus stramineus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803; Pteropus flavus? Illiger, 1815; Pteropus mollipilosus H. Allen, 1862; Pterocyon paleaceus Peters, 1862; Pteropus palmarum Heuglin, 1865; Xantharpyia leucomelas Fitzinger, 1866; Xantharpyia leucomelas Fitzinger, 1869; Leiponyx buettikoferi Jentink, 1881; Pterocyon sabaeus K. Andersen, 1907; Pterocyon palaeceus Ellerman, Morrison-Scott & Hayman, 1953; Pterocyon palaceus Koopman, 1975; Eidolon helvum annobonensis Juste, Ibáñez & Machordom, 2000;
Podgatunki
	E. h. helvum (Kerr, 1792); E. h. annobonense Juste, Ibáñez & Machordom, 2000; E. h. sabaeum (K. Andersen, 1907);
	E. h. helvum (Kerr, 1792); E. h. annobonense Juste, Ibáñez & Machordom, 2000; E. h. sabaeum (K. Andersen, 1907);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	; Zjawa płowa – zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zjawa płowa^[16] (Eidolon helvum) – gatunek ssaka z podrodziny Eidolinae w obrębie rodziny rudawkowatych (Pteropodidae), największy nietoperz kontynentalnej Afryki. Według listy IUCN nadano mu kategorię niższego ryzyka, jednak obserwuje się spadkowy trend w liczebności tego gatunku.

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr nadając mu nazwę Vespertilio Vampyrus helvus^[2]. Holotyp pochodził z Senegalu^[17].

E. dupreanum jest czasem traktowana jako podgatunek E. helvum^[17]^[18]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[18]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe
E. h. annobonense	Eidolon helvum annobonensis	Juste, Ibáñez & Machordom, 2000	San Antonio de Palé (1°24′S 5°38′E/-1,400000 5,633333), wyspa Annobón, Gwinea Równikowa^[19].
E. h. sabaeum	Pterocyon sabaeus	K. Andersen, 1907	Lahidż, Aden, Jemen^[20].

Etymologia edytuj

Eidolon: ειδωλον eidolon „widmo, zjawa”^[21].
helvum: łac. helvus „jasnożółty, płowożółty”^[22].
annobonense: Annobón, Gwinea Równikowa^[14].
sabaeum: łac. sabaeus „mieszkaniec Saby”, od gr. σαβαιος sabaios „mieszkaniec Saby”, od Σαβα Saba „Saba”^[23].

Zasięg występowania edytuj

Zjawa płowa występuje w Afryce i na Półwyspie Arabskim zamieszkując w zależności od podgatunku^[18]:

E. helvum helvum – szeroki zasięg w subsaharyjskiej i równikowej, od Mauretanii i Senegalu na wschód do Sudanu i Etiopii oraz na południe do Namibii i Południowej Afryki, włącznie z wyspami Bioko, Wyspa Świętego Tomasza, Wyspa Książęca oraz Pemba, Zanzibar i Mafia w archipelagu Zanzibar.
E. helvum annobonense – wyspa Annobón, niedaleko Gwinei Równikowej.
E. helvum sabaeum – Półwysep Arabski w skrajnie południowo-zachodniej Arabii Saudyjskiej i zachodnim Jemenie.

Morfologia edytuj

Zjawa płowa jest największym nietoperzem kontynentalnej Afryki. Długość ciała (bez ogona) 150–195 mm, długość ogona 10–15,5 mm, długość ucha 27,2–28 mm, długość tylnej stopy 31,5–38,5 mm, długość przedramienia 117–132 mm; masa ciała 230–350 g^[24]. Samce są nieco większe od samic. Futro zjawy płowej jest koloru brudnożółtego z ciemnymi przypalanymi końcówkami. Futro samców jest bardziej pomarańczowe, samic żółtawe.

Ekologia edytuj

Siedlisko edytuj

Zjawa płowa ma największy zasięg wśród owocożernych nietoperzy Afryki: występuje głównie w klimacie subsaharyjskim, w lasach i sawannach, oraz wokół południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. Można ją spotkać zarówno na terenach zurbanizowanych jak i na terenach położonych powyżej 2000 m n.p.m. Kolonie obsiadają wysokie drzewa.

Pokarm edytuj

Dieta zjawy płowej uzależniona jest od pogody i sezonu wegetacyjnego roślin. W skład pokarmu wchodzą: owoce palm z rodzaju borassus, kwiaty baobabu, kwiaty roślin z rodziny ślazowatych, kwiaty koralodrzewu, mango, owoce smaczliwki, owoce asyminy trójklapowej, figi, owoce męczennicy, flaszowiec siatkowaty, nieśplik japoński^[25], nietoperze te również mogą zjadać miękką korę niektórych drzew. Owocożerne nietoperze są bardzo istotnymi roznosicielami nasion, pełnią ważną rolę w regeneracji tropikalnych lasów, rozprzestrzeniając nasiona wraz z odchodami.

Zachowanie edytuj

Nietoperze z tego gatunku są zwierzętami bardzo socjalnymi, żyją w dużych koloniach liczących od kilkudziesięciu tysięcy do nawet miliona osobników, za miejsca na kolonie wybierają sobie grupy wysokich drzew. Nietoperze nocą dzielą się na mniejsze grupy, które razem przemieszczają się na żerowiska. Zjawy są jednym z najważniejszych roznosicieli nasion często bardzo zagrożonych gatunków drzew. Nietoperze te są bardzo aktywne również za dnia i często obserwuje się przemieszczanie i głośne „spory” w obrębie kolonii.

Uwagi edytuj

↑ ^a ^b Nomen nudum.
↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Pterocyon paleaceus Peters, 1862.

Przypisy edytuj

↑ Eidolon helvum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. xvii, 91. (ang.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).
↑ J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugthiere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. Aus den Jahren 1804–1811, s. 90, 98, 1815. (niem.).
↑ H. Allen. Descriptions of new Pteropine Bats from Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 13, s. 159, 1861. (ang.).
↑ W.C.H. Peters. Eine neue Gattung von Eidechsen aus der Familie der Scincoiden, Sepomorphus caffer, vor.. „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1861, s. 423, 1862. (niem.).
↑ T. von Heuglin. II. Wissenschaftliches. Weitere Einsendung an die Kaiserl. Leopold.-Carol. deutsche Akademie der Wissenschaften, mit zoologischen Notizen aus Afrika. „Leopoldina”. 5, s. 34, 1865. (niem.).
↑ T. von Heuglin & L.J.F.J. Fitzinger. Systematische Übersicht der Säugethiere Nordost - Afrika’s mit Einschluß der arabischen Küste, des rothen Meeres, der Somáli- und der Nilquellen-Länder, südwärts bis zum vierten Grade nördlicher Breite. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 54, s. 544, 1866. (niem.).
↑ L.J.F.J. Fitzinger. Kritische Durchsicht der Ordnung der Flatterthiere oder Handflügler (Chiroptera). Familie der Flughunde (Cynopteri). I. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 60, s. 461, 1869. (niem.).
↑ F.A. Jentink. Description of a new African bat, Leiponyx büttikoferi. „Notes from the Leyden Museum”. 3 (15), s. 59, 1881. (ang.).
↑ K.Ch. Andersen. On Pterocyon, Rousettus and Myonycteris. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 7 (114), s. 505, 1907. (ang.).
↑ J.R. Ellerman, T.C.S. Morrison-Scott & R.W. Hayman: Southern African mammals 1758 to 1951: a reclassification. London: British Museum (Natural History), 1953, s. 44. (ang.).
↑ K.F.. Bats of the Sudan. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 154 (4), s. 357, 1975. (ang.).
↑ ^a ^b J. Juste, C. Ibáñez & A. Machordom. Morphological and allozyme variation of Eidolon helvum (Mammalia: Megachiroptera) in the islands of the Gulf of Guinea. „Biological Journal of the Linnean Society”. 71 (2), s. 373, 2000. DOI: 10.1111/j.1095-8312.2000.tb01262.x. (ang.).
↑ R.R. Cooper-Bohannon R.R. i inni, Eidolon helvum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-3 [dostęp 2022-05-10] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 80. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Eidolon helvum. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-05-10].
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 100. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ Zijlstra ↓, s. N#19717.
↑ Zijlstra ↓, s. N#19725.
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 252, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, helvum [dostęp 2022-05-10] .
↑ Sabaean. Merriam-Webster. [dostęp 2022-05-10]. (ang.).
↑ N. Giannini, C. Burgin, V. Van Cakenberghe, S. Tsang, S. Hintsche, T. Lavery, F. Bonaccorso, F. Almeida & B. O’Toole: Family Pteropodidae (Old World Fruit Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 115. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ Bruce D. Patterson. Book Review: Walker's Mammals of the World (Sixth Edition). Ronald M. Nowak. „International Journal of Primatology”. 21 (3), s. 561-563, 2000-06-01. DOI: 10.1023/A:1005404305946. ISSN 0164-0291. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).

Bibliografia edytuj

J.S. Zijlstra: Home. Hesperomys project. [dostęp 2022-05-10]. (ang.).

[nn-4] Nomen nudum.

[npp-13] Niepoprawna późniejsza pisownia Pterocyon paleaceus Peters, 1862.

[itis-1] Eidolon helvum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Kerr-2] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. xvii, 91. (ang.).

[Geoffroy-3] É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).

[Illiger-5] J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugthiere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. Aus den Jahren 1804–1811, s. 90, 98, 1815. (niem.).

[Allen-6] H. Allen. Descriptions of new Pteropine Bats from Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 13, s. 159, 1861. (ang.).

[Peters-7] W.C.H. Peters. Eine neue Gattung von Eidechsen aus der Familie der Scincoiden, Sepomorphus caffer, vor.. „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1861, s. 423, 1862. (niem.).

[Heuglin-8] T. von Heuglin. II. Wissenschaftliches. Weitere Einsendung an die Kaiserl. Leopold.-Carol. deutsche Akademie der Wissenschaften, mit zoologischen Notizen aus Afrika. „Leopoldina”. 5, s. 34, 1865. (niem.).

[Fitzinger-9] T. von Heuglin & L.J.F.J. Fitzinger. Systematische Übersicht der Säugethiere Nordost - Afrika’s mit Einschluß der arabischen Küste, des rothen Meeres, der Somáli- und der Nilquellen-Länder, südwärts bis zum vierten Grade nördlicher Breite. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 54, s. 544, 1866. (niem.).

[Fitzinger1869-10] L.J.F.J. Fitzinger. Kritische Durchsicht der Ordnung der Flatterthiere oder Handflügler (Chiroptera). Familie der Flughunde (Cynopteri). I. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 60, s. 461, 1869. (niem.).

[Jentink-11] F.A. Jentink. Description of a new African bat, Leiponyx büttikoferi. „Notes from the Leyden Museum”. 3 (15), s. 59, 1881. (ang.).

[Andersen-12] K.Ch. Andersen. On Pterocyon, Rousettus and Myonycteris. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 7 (114), s. 505, 1907. (ang.).

[Ellerman&inni-14] J.R. Ellerman, T.C.S. Morrison-Scott & R.W. Hayman: Southern African mammals 1758 to 1951: a reclassification. London: British Museum (Natural History), 1953, s. 44. (ang.).

[Koopman-15] K.F.. Bats of the Sudan. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 154 (4), s. 357, 1975. (ang.).

[Juste&inni-16] J. Juste, C. Ibáñez & A. Machordom. Morphological and allozyme variation of Eidolon helvum (Mammalia: Megachiroptera) in the islands of the Gulf of Guinea. „Biological Journal of the Linnean Society”. 71 (2), s. 373, 2000. DOI: 10.1111/j.1095-8312.2000.tb01262.x. (ang.).

[iucn-17] R.R. Cooper-Bohannon R.R. i inni, Eidolon helvum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-3 [dostęp 2022-05-10] (ang.).

[Cichocki&inni-18] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 80. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-19] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Eidolon helvum. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-05-10].

[Burgin&inni-20] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 100. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[CITEREFZijlstra[http://hesperomys.com/n/19717_N#19717]-21] Zijlstra ↓, s. N#19717.

[CITEREFZijlstra[http://hesperomys.com/n/19725_N#19725]-22] Zijlstra ↓, s. N#19725.

[Palmer-23] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 252, 1904. (ang.).

[24] The Key to Scientific Names ↓, helvum [dostęp 2022-05-10] .

[m-w-25] Sabaean. Merriam-Webster. [dostęp 2022-05-10]. (ang.).

[Giannini&inni-26] N. Giannini, C. Burgin, V. Van Cakenberghe, S. Tsang, S. Hintsche, T. Lavery, F. Bonaccorso, F. Almeida & B. O’Toole: Family Pteropodidae (Old World Fruit Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 115. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[27] Bruce D. Patterson. Book Review: Walker's Mammals of the World (Sixth Edition). Ronald M. Nowak. „International Journal of Primatology”. 21 (3), s. 561-563, 2000-06-01. DOI: 10.1023/A:1005404305946. ISSN 0164-0291. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).

[16]

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[b]

[12]

[13]

[14]

[15]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]