Łyszczec wiechowaty

Łyszczec wiechowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	goździkowate
Rodzaj	łyszczec
Gatunek	łyszczec wiechowaty
	Nazwa systematyczna
	Gypsophila paniculata L.; Sp. pl. 1:407. 1753
Synonimy
	Gypsophila paniculata Fisch.;
	Gypsophila paniculata Fisch.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łyszczec wiechowaty, gipsówka wiechowata (Gypsophila paniculata L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goździkowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej i środkowej Europy, Kaukazu, Syberii, Mongolii i Chin, jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się też w innych rejonach świata^[3]. W Polsce występuje na naturalnych siedliskach tylko w nielicznych miejscach: na Nizinie Podlaskiej i w dolinie Bugu w Czumowie koło Hrubieszowa^[4]. Spotykany był także w różnych miejscach kraju jako gatunek synantropijny, uciekinier z upraw^[4], jest bowiem uprawiany i często dziczejący^[5]. Okazy dziko rosnące podlegają w Polsce ochronie.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziająca się, naga, delikatna. Wysokość rośliny 40–80 cm (odmiany uprawne do 120 cm). Brak pędów płonych, gałązki z kwiatostanami są bezlistne.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe, liście równowąskie i zaostrzone, zrośnięte nasadami. Mają szerokość do 7,5 mm i 3–5 nerwów.
Kwiaty: Białe, lub różowawe, drobne, zebrane w szeroką wiechę o bardzo cienkich gałązkach. Kwiaty promieniste, 5-krotne. Działki kielicha zrośnięte, płatki korony równowąskoklinowate, na szczycie zaokrąglone, 1 słupek z dwoma szyjkami, 10 pręcików dłuższych od płatków^[4].
Owoc: Torebka zawierająca brodawkowane nasiona.
Korzeń: Gruby i długi.

Biologia i ekologia

Bylina, chamefit. Siedlisko: wydmy, świetliste lasy, zbocza. Preferuje miejsca piaszczyste. Kwitnie od czerwca do września, jedna roślina wytwarza ok. 1000 kwiatów^[4]. Liczba chromosomów 2n = 34^[5].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[6]. W latach 1983–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą^[7]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony)^[8]. Zagrożony jest przez zalesianie ugorów i innych miejsc, na których występuje^[4].

Zastosowanie

Roślina ozdobna, uprawiana głównie na kwiat cięty, wykorzystywany do wytwarzania wieńców, bukietów, itp. Czasami sadzony także w ogródkach skalnych i na rabatach. Istnieje wiele kultywarów, np. `Bristol Fairy` o pełnych, białych kwiatach, `Compact Plena` o pełnych i lekko różowych kwiatach^[9].
Roślina lecznicza, dawniej używana w medycynie ludowej.

Uprawa

Rozmnaża się go najczęściej z nasion wysiewanych w marcu-kwietniu do inspektu, sadzonki należy pikować^[10]. Na stałe miejsce wysadza się je we wrześniu. Lubi gleby lekkie, piaszczyste, dobrze nawapnione, stanowiska suche i słoneczne^[10]. Jest całkowicie odporny na mróz^[9]. Po przekwitnięciu roślinę ścina się, by ponownie zaczęła rosnąć.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-12]. (ang.).

[D-4] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[klucz-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2014-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-7] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[C-10] Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]