Wikipedia

Aimé Bonpland

Aimé Jacques Alexandre Bonpland[1] (ur. w sierpniu 1773 w La Rochelle, zm. w maju 1858) – francuski podróżnik, odkrywca, botanik, uczestnik wyprawy naukowej Alexandra Humboldta do Ameryki.

Aimé Jacques Alexandre Bonpland
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

sierpień 1773
La Rochelle

Data śmierci

maj 1858

Zawód, zajęcie

botanik, odkrywca, podróżnik

Multimedia w Wikimedia Commons
Obraz przedstawiający Bonplanda i Humboldta u stóp Chimborazo
Obraz przedstawiający Humboldta i Bonplanda w amazońskim lesie deszczowym

Życiorys edytuj

Bonpland urodził się jako Aimé Jacques Alexandre Goujaud[2] w La Rochelle we Francji 22[3][2][1], 28[4] lub 29 sierpnia 1773. Jego ojciec był lekarzem[5]. Około 1790 Aimé, podobnie jak jego brat Michel, podjął studia medyczne w Paryżu[6]. Od 1791 uczęszczał na kursy prowadzone w tamtejszym Muzeum Historii Naturalnej. Wśród jego nauczycieli byli m.in. Jean-Baptiste Lamarck, Antoine Laurent de Jussieu i René Louiche Desfontaines[6]. Później Bonpland kontynuował naukę pod okiem Jeana-Nicolasa Corvisarta[3] i być może uczęszczał również na zajęcia prowadzone przez Pierre’a-Josepha Desaulta w Hôtel-Dieu.

W okresie rewolucji francuskiej i wojen rewolucyjnej Francji Bonpland służył jako chirurg we francuskiej armii[1] lub marynarce wojennej[7][2][3][5].

 
Wyprawa Humboldta i Bonplanda do Ameryki

Poznawszy w Paryżu Alexandra Humboldta[8][5], zgodził się dołączyć do niego w trwającej pięć lat podróży do Ameryki[9]. Wyprawa ta obejmowała tereny Ameryki Południowej, Środkowej i Stany Zjednoczone[10][3]. Podczas niej Humboldt i Bonpland zebrali okazy ok. 6000 gatunków roślin, spośród których ok. 2000 do tego czasu było nieznane w Europie[11]. Wyniki odkryć i badań botanicznych będących efektem wyprawy Bonpland publikował następnie od 1808 do 1816 w serii tomów, zatytułowanej Plantes equinoxiales[3].

Po powrocie do Francji, dzięki wstawiennictwu Humboldta, otrzymał od Napoleona stypendium w wysokości 3000 franków rocznie w ramach wdzięczności za liczne okazy roślin, które przekazał Muzeum Historii Naturalnej[12][5]. Cieszył się sympatią cesarzowej Józefiny, która mianowała go naczelnikiem ogrodów w Malmaison[3][5][13]. W 1813 roku opublikował Description des plantes rares cultivées à Malmaison et à Navarre[3]. W tym okresie poznał Gay-Lussaca, Arago i innych wybitnych naukowców. Starał się o powrót do Ameryki Południowej[14][3][5].

Kiedy cesarzowa Józefina zmarła w 1814, Bonpland przestał być kierownikiem ogrodu w Malmaison[15]. Wyjechał do Londynu, gdzie nawiązał kontakt z rewolucjonistami Simona Bolivara szukającymi pomocy w walkach przeciw Hiszpanom[15]. W 1816 został zatrudniony jako profesor historii naturalnej w Buenos Aires[3]. Do jego zadań w Argentynie miało też należeć zaszczepienie nowoczesnych, europejskich metod rolnictwa[16]. Bonpland przywiózł ze sobą z Europy i introdukował wiele roślin wcześniej w Ameryce nieznanych.

Po pewnym czasie porzucił stanowisko, aby zająć się badaniami przyrody Ameryki Południowej[3]. W 1820 osiadł w osadzie Santa Ana w pobliżu rzeki Paraná, gdzie zajmował się m.in. uprawą i sprzedażą yerba mate[17][18]. Kolonia znajdowała się na terytorium spornym, do którego prawa rościły sobie tak Paragwaj, jak i Argentyna; ponadto dyktator Paragwaju, Gaspar Rodriguez de Francia, miał żywić obiekcje co do działalności botanika: obawiał się argentyńskiej konkurencji na rynku yerba mate[17][19]. W grudniu 1821 oddział 400 paragwajskich żołnierzy splądrował farmę Bonplanda, a sam botanik został aresztowany jako szpieg i pozbawiony wolności[17]; przetrzymywano go w Santa Maria[20] do 1829[3]. O jego uwolnienie bezskutecznie starali się m.in. Humboldt i Bolivar[17]. Podczas przymusowego pobytu tamże ożenił się i miał kilkoro dzieci[21]. Miał swobodę przemieszczania się po mieście: pełnił funkcję lekarza miejscowej biedoty[3] i garnizonu wojskowego[7].

Bonpland odzyskał wolność ok. 1830[22][23][5], a w 1831 powrócił do Argentyny, gdzie osiedlił się w San Borja, nieopodal granicy z Paragwajem[22][3]. Utrzymywał się z rolnictwa i handlu yerba mate[24][7]. W 1853 wrócił do Santa Ana, gdzie uprawiał drzewka pomarańczowe, które sam zaintrodukował do Argentyny[3]. Otrzymał od rządu Corrientes majątek ziemski w podzięce za zasługi[3]. Jedna z tamtejszych miejscowości nosi nazwę Bonpland, na jego cześć[25], podobnie jak inna miejscowość w prowincji Misiones. Do końca życia utrzymywał korespondencję z Humboldtem[22].

Zmarł w wieku 84 lat w San Borja[5], Santa Ana[2], albo w Restauración[4] w dniu 4[1] lub 11[4] maja 1858, przed planowanym powrotem do Paryża[3][22].

Dziedzictwo edytuj

Kuratorem jego kolekcji roślin zdeponowanych w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej we Francji była Alicia Lourteig[26]. Adolphe Brunel napisał jego biografię[27]. Fabularyzowany opis jego podróży z Humboldtem pojawia się w książce Rachuba świata Daniela Kehlmanna[28].

W dzielnicy Buenos Aires, Palermo Hollywood, jedną z ulic nazwano na cześć Bonplanda; znajduje się ona w sąsiedztwie ulic Darwina, FitzRoya i Humboldta. Ulica jego imienia znajduje się również w mieście Bahía Blanca w Argentynie, w Caracas w Wenezueli oraz w Montevideo w Urugwaju. Jego imieniem nazwano też księżycowy krater Bonpland[29] i górę w Andach[30] oraz w Nowej Zelandii[31].

Na jego cześć nazwano również wiele zwierząt i roślin, w tym kałamarnicę Grimalditeuthis bonplandi i orchideę Ornithocephalus bonplandi.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Encyclopædia Britannica 1911 ↓.
  2. ↑ a b c d ACAB 1900 ↓.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Encyclopædia Britannica 1878 ↓.
  4. ↑ a b c Aimé Jacques Alexandre (Goujaud) Bonpland, [w:] Charles Smith, Some Biogeographers, Evolutionists, and Ecologists: Chrono-Biographical Sketches, 2007 [dostęp 2022-12-05].
  5. ↑ a b c d e f g h The American Journal of Science and Arts 1858 ↓.
  6. ↑ a b Bell 2010 ↓, s. 3.
  7. ↑ a b c American Cyclopædia 1879 ↓.
  8. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 70.
  9. ↑ Andreas Daum, Alexander von Humboldt, Munich: C. H. Beck, 2019, s. 44–61, ISBN 978-3-406-73436-6.
  10. ↑ Timothy Rooks, How Alexander von Humboldt put South America on the map [online], Deutsche Welle, 12 grudnia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03].
  11. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 149.
  12. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 156.
  13. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 179.
  14. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 157.
  15. ↑ a b Wulf 2017 ↓, s. 225.
  16. ↑ Wulf 2017 ↓, s. 226.
  17. ↑ a b c d Wulf 2017 ↓, s. 227.
  18. ↑ Bell 2010 ↓, s. 196.
  19. ↑ George Sarton, Aimé Bonpland (1773–1858), „Isis” (34), 1943, s. 385–399. (reprint z 1962 w: George Sarton on the History of Science).
  20. ↑ Johann Rudolph Rengger, Ensayo histórico sobre la revolucion del Paraguay y el gobierno dictatorio del doctor Francia, 1827, s. 34.
  21. ↑ Aurelio Schinini, Aimé Bonpland: Un naturalista francés en Corrientes, 2013.
  22. ↑ a b c d Wulf 2017 ↓, s. 338.
  23. ↑ Julios Cesar Chavez, El Supremo Dictador, 1942 (hiszp.).
  24. ↑ Osvaldo Obregón, Los soportes histórico y científico de la pieza Humboldt & Bonpland, taxidermistas de Ibsen Martínez, „Latin American Theatre Review”, 1999, s. 25–43 (hiszp.).
  25. ↑ Muncipio de Bonpland [online], Government of Corrientes [dostęp 2022-12-05].
  26. ↑ C. Sastre, Alicia Lourteig (1913-2003), „Adansonia”, 25 (2), 2003, s. 149–150.
  27. ↑ Adolphe Brunel, Biographie d’Aimé Bonpland. Compagnon de voyage et collaborateur d’Al. de Humboldt | WorldCat.org [online], WorldCat [dostęp 2022-12-05] (ang.).
  28. ↑ Krzysztof Cieślik, Kosmos Humboldta. Jak zapomnieliśmy o niemieckim geniuszu [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  29. ↑ Bonpland [online], Gazetteer of Planetary Nomenclature [dostęp 2022-12-05].
  30. ↑ La travesía de Humboldt [online], www.arcgis.com [dostęp 2022-12-05].
  31. ↑ Bob Brockie, Adventurers proved how exciting life of a scientist can be [online], Stuff, 3 lipca 2016 [dostęp 2022-12-05] (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Bonpland, Aimé, [w:] Appletons’ Cyclopædia of American Biography, t. 1, New York: D. Appleton & Co., 1900.
  • Bonpland, Aimé Jacques Alexandre, [w:] Hugh Chisholm (red.), Encyclopædia Britannica, wyd. 11, t. 4, Cambridge University Press, 1911, s. 213.
  • Aimé Bonpland, [w:] Encyclopædia Britannica, wyd. 9, t. 4, New York 1878, s. 36.
  • Death of Bonpland, „The American Journal of Science and Arts”, 26 (77), 1858, s. 301–304.
  • Bonpland, Aimé, [w:] George Ripley, Charles A. Dana (red.), The American Cyclopædia, t. 3, New York: D. Appleton & Co, 1879, s. 72.
  • Stephen Bell, A Life in Shadow: Aimé Bonpland in Southern South America, 1817–1858, Stanford University Press, 2010, ISBN 978-0-8047-7427-7.
  • Andrea Wulf, Człowiek, który zrozumiał naturę. Nowy świat Aleksandra von Humboldta, Poznań: Wyd. Poznańskie, 2017, ISBN 978-83-7976-604-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aimé_Bonpland&oldid=71802314”