Aliteracja
powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers
Aliteracja (z łac. ad + litera) – powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers[1].
Historia
edytujAliteracja często była używana w dawnej poezji, szczególniej w klasycznej greckiej i rzymskiej[2], oraz w staroangielskiej[3] i średnioangielskiej, staroniemieckiej i skandynawskiej (literatura islandzka). Na aliteracji była oparta wersyfikacja Eddy. W poezji nowożytnej aliteracją posługiwali się zwłaszcza Edgar Allan Poe[4], Algernon Charles Swinburne[5] i Gerard Manley Hopkins[6]. Aliteracji nie brak również u Williama Szekspira[7]. Stanowiła też często element poezji indyjskiej jako jeden ze środków ozdobnego stylu (alamkara). Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji z rzymskiego poety Enniusza: O Tite, tute tati, tibi tanta tyranne tulisti.
Inne przykłady aliteracji:
- biją boże bębny
- przecież pięknie pana przepraszam
- skup skór surowych
- it takes two to tango (ang.) – do tanga trzeba dwojga
- World Wide Web (WWW)
- Veni, vidi, vici (łac., przypisywane Cezarowi) – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
- Ego sum via et veritas et vita (pl. Ja jestem droga i prawda i życie) – z łacińskiej Ewangelii według św. Jana (14, 6)
- Sancte sator suffragator
- legum lator largus dator (Anonim)
- Love’s labour's lost (William Szekspir)
- I sing of brooks, of blossoms, birds, and bowers (Robert Herrick)
- Five miles meandering with a mazy motion (Samuel Taylor Coleridge)
- When tossed on time's tempestuous tide (Pamelia S. Vining)
- Altho' I be the basest of mankind,
- From scalp to sole one slough and crust of sin (Alfred Tennyson)
- All the breath and the bloom of the year in the bag of one bee:
- All the wonder and wealth of the mine in the heart of one gem:
- In the core of one pearl all the shade and the shine of the sea: (Robert Browning)
- on scrolls of silver snowy sentences (Hart Crane)[8]
- Grau, grämlich, griesgram, greulich, Gräber, grimmig,
- Etymologisch gleicherweise stimmig, –
- Verstimmen uns. (Johann Wolfgang Goethe)
- zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (Józef Czechowicz)
- Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa (Stanisław Barańczak)
- Maria Mater Misericordiae (Maryja Matka Miłosierdzia)
- O tem, że banda i że bat,
- że bagno, bunt i brud z obory (Lucjan Szenwald)
- As kingfishers catch fire, dragonflies draw flame (Gerard Manley Hopkins)
- So as they stray'd a swan they saw
- Sail stately up and strong,
- And by a silver chain she drew
- A little boat along (Robert Southey)
- Kinder, Küche, Kirche (slogan popularny w Niemczech)
- Piękna panna Patrycja piła piwo po południu przy płomieniu paleniska, podczas gdy patriota pan Paweł palił papierosa.
Aliteracja występuje także w poezji czeskiej[9], gdzie jest podkreślona akcentem inicjalnym. Jest obecna w jednej z najstarszych pieśni religijnych Slovo do světa stvořenie[10]. Pojawia się też w Modlitwie Kunhuty[11]. Piotr Gierowski zauważa jej użycie w liryce Bohuslava Reynka[12].
- Sekwencja, w której wszystkie elementy aliterują ze sobą to tautogram.
Aliteracja a przekład
edytujProblem aliteracji w polskiej poezji i jej tłumaczenia na język niemiecki jest przedmiotem badań naukowych. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):
- Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. Leise, leise, wir wollen das Wasser im Tal nicht wecken[13]
- Jak bór w borze (Bolesław Leśmian) – niem. Wald im Wald[14]
- Idę młody, genialny, niosę but w butonierce (Bruno Jasieński) – Ich schreite jung, genial, trage im Knopfloch den Schuh[15]
- Bzdury, bujdy, banialuki (Kazimierz Wierzyński) – niem. Narren, Nonsens, Neppvereine[16]
- Warczy windami rozmachu, … (Julian Przyboś) – niem. Es knarrt im Aufzug der Wucht, …[17]
- Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach – niem. Schreckliche Burgen. Burgen auf Bergen
- Strasznie mieszkają straszni mieszczanie (Julian Tuwim) – niem. Beherbergen schrecklich schreckliche Bürger[18]
- Moreny, mureny i morza i zorze – niem. Moränen, Muränen, und Meeren und Mähren
- Bodziszki, modliszki (Wisława Szymborska) – niem. die Dillen und Grillen[19]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Alliteration. encyclopedia.com. [dostęp 2018-05-14]. (ang.).
- ↑ Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.
- ↑ Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej. Zarys, Wrocław 1981, s. 31; Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of late Old English metrical prayers, Warszawa, 2013; Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.
- ↑ Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Aliteracja, Język Polski, 1-2/2000, s. 79-92.
- ↑ Zobacz: Stanisław Barańczak, Gerard Manley Hopkins: model świata i polscy tłumacze, Literatura na świecie, 8/1981), s. 246-268.
- ↑ Ewa Kujawska-Lis: „Słowa z kapelusza? – Shakespeare, Barańczak i sztuka aliteracji”. academia.edu. [dostęp 2017-11-01]. (pol.).
- ↑ Alliteration. thefreedictionary.com. [dostęp 2016-12-09]. (ang.).
- ↑ Milan Blahynka: Aliterace v české poezii, zvláště nejnovější. digilib.phil.muni.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
- ↑ Opakování výrazů. czechency.org. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
- ↑ Jan Lehár: Úvahy o dvou staročeských básních. sas.ujc.cas.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
- ↑ Piotr Gierowski: Doświadczenie sacrum i jego poetyckie formy w twórczości Bohuslava Reynka (PDF). cejsh.icm.edu.pl, 2012. [dostęp 2017-12-22]. (pol.).
- ↑ Emil Daniel Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne, Szczecin 2015, s. 85 [dostęp 2024-03-20] (pol.).
- ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 98.
- ↑ E D Lesner, "But w butonierce". O przekładzie, 2015, s. 110.
- ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 119.
- ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 128.
- ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 143.
- ↑ E D Lesner, „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 202.
Bibliografia
edytuj- Jonathan Roper (red.): Alliteration in Culture. New York: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 978-0-230-23264-8.
- Lucylla Pszczołowska, Instrumentacja dźwiękowa, Wrocław 1977.
- Adam Kulawik, Poetyka, Warszawa 1990.
- Emil Daniel Lesner: „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne. Szczecin 2015. ISBN 978-83-7518-747-2.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Monika Konert-Panek: Angielszczyzna a polszczyzna – foniczne aspekty stylistyki. Wyzwania dla tłumacza. cejsh.icm.edu.pl. [dostęp 2017-12-16]. (pol.).