Wikipedia

Aliteracja

powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers

Aliteracja (z łac. ad + litera) – powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers[1].

Aliteracja jest nadal żywa w świecie anglosaskim.
Aliterowane motto Uniwersytetu w Glasgow (J 14, 6)

HistoriaEdytuj

Aliteracja często była używana w dawnej poezji, szczególniej w klasycznej greckiej i rzymskiej[2], oraz w staroangielskiej[3] i średnioangielskiej, staroniemieckiej i skandynawskiej (literatura islandzka). Na aliteracji była oparta wersyfikacja Eddy. W poezji nowożytnej aliteracją posługiwali się zwłaszcza Edgar Allan Poe[4], Algernon Charles Swinburne[5] i Gerard Manley Hopkins[6]. Aliteracji nie brak również u Williama Szekspira[7]. Stanowiła też często element poezji indyjskiej jako jeden ze środków ozdobnego stylu (alamkara). Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji z rzymskiego poety Enniusza: O Tite, tute tati, tibi tanta tyranne tulisti.

Inne przykłady aliteracji:

  • biją boże bębny
  • przecież pięknie pana przepraszam
  • skup skór surowych
  • it takes two to tango (ang.) – do tanga trzeba dwojga
  • World Wide Web (WWW)
  • Veni, vidi, vici (łac., przypisywane Cezarowi) – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
  • Ego sum via et veritas et vita (pl. Ja jestem droga i prawda i życie) – z łacińskiej Ewangelii według św. Jana (14, 6)
  • Sancte sator suffragator
legum lator largus dator (Anonim)
  • Love’s labours lost (William Szekspir)
  • I sing of brooks, of blossoms, birds, and bowers (Robert Herrick)
  • Five miles meandering with a mazy motion (Samuel Taylor Coleridge)
  • When tossed on time's tempestuous tide (Pamelia S. Vining)
  • Altho' I be the basest of mankind,
From scalp to sole one slough and crust of sin (Alfred Tennyson)
  • All the breath and the bloom of the year in the bag of one bee:
All the wonder and wealth of the mine in the heart of one gem:
In the core of one pearl all the shade and the shine of the sea: (Robert Browning)
  • on scrolls of silver snowy sentences" (Hart Crane)[8]
  • Grau, grämlich, griesgram, greulich, Gräber, grimmig,
Etymologisch gleicherweise stimmig, –
Verstimmen uns. (Johann Wolfgang Goethe)
  • zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (Józef Czechowicz)
  • Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa (Stanisław Barańczak)
  • Maria Mater Misericordiae (Maryja Matka Miłosierdzia)
  • O tem, że banda i że bat,
że bagno, bunt i brud z obory, (Lucjan Szenwald)
  • As kingfishers catch fire, dragonflies draw flame; (Gerard Manley Hopkins)
  • So as they stray'd a swan they saw
Sail stately up and strong,
And by a silver chain she drew
A little boat along, (Robert Southey)
  • Kinder, Küche, Kirche (slogan popularny w Niemczech )
  • Piękna panna Patrycja piła piwo po południu przy płomieniu paleniska, podczas gdy patriota pan Paweł palił papierosa.

Aliteracja występuje także w poezji czeskiej[9], gdzie jest podkreślona akcentem inicjalnym. Jest obecna w jednej z najstarszych pieśni religijnych Slovo do světa stvořenie[10]. Pojawia się też w Modlitwie Kunhuty[11]. Piotr Gierowski zauważa jej użycie w liryce Bohuslava Reynka[12].

Sekwencja, w której wszystkie elementy aliterują ze sobą to tautogram.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Alliteration (ang.). encyclopedia.com. [dostęp 2018-05-14].
  2. ↑ Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.
  3. ↑ Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej. Zarys, Wrocław 1981, s. 31; Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of late Old English metrical prayers, Warszawa, 2013; Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.
  4. ↑ Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.
  5. ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Aliteracja, Język Polski, 1-2/2000, s. 79-92.
  6. ↑ Zobacz: Stanisław Barańczak, Gerard Manley Hopkins: model świata i polscy tłumacze, Literatura na świecie, 8/1981), s. 246-268.
  7. ↑ Ewa Kujawska-Lis: „Słowa z kapelusza? – Shakespeare, Barańczak i sztuka aliteracji” (pol.). academia.edu. [dostęp 2017-11-01].
  8. ↑ Alliteration (ang.). thefreedictionary.com. [dostęp 2016-12-09].
  9. ↑ Milan Blahynka: Aliterace v české poezii, zvláště nejnovější (cz.). digilib.phil.muni.cz. [dostęp 2017-12-22].
  10. ↑ Opakování výrazů (cz.). czechency.org. [dostęp 2017-12-22].
  11. ↑ Jan Lehár: Úvahy o dvou staročeských básních (cz.). sas.ujc.cas.cz. [dostęp 2017-12-22].
  12. ↑ Piotr Gierowski: Doświadczenie sacrum i jego poetyckie formy w twórczości Bohuslava Reynka (PDF) (pol.). cejsh.icm.edu.pl, 2012. [dostęp 2017-12-22].

BibliografiaEdytuj

  • Jonathan Roper (red.): Alliteration in Culture. New York: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 978-0-230-23264-8.
  • Lucylla Pszczołowska, Instrumentacja dźwiękowa, Wrocław 1977.
  • Adam Kulawik, Poetyka, Warszawa 1990.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aliteracja&oldid=67477495”