Allacma fusca

gatunek skoczogonków

Allacma fuscagatunek skoczogonka z rzędu zrosłopierścieniowych i rodziny podskoczkowatych. Osiąga 3–4 mm długości. Zamieszkuje Holarktykę.

Allacma fusca
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

skoczogonki

Rząd

zrosłopierścieniowe

Nadrodzina

Sminthuroidea

Rodzina

podskoczkowate

Podrodzina

Sminthurinae

Rodzaj

pchlinka

Podrodzaj

Allacma s.str.

Gatunek

Allacma (Allacma) fusca

Synonimy
  • Podura globosa Linnaeus, 1746
  • Podura fusca Linnaeus, 1758
  • Podura fusco-nigra Tullberg, 1872
  • Dicyrtoma fusca Parona, 1884
  • Smynthurus buskii Lubbock, 1862
  • Sphyrotheca stachi Jeannenot, 1957
  • Allacma fusca var. picea Latzel, 1917
  • Allacma fusca var. pardalina Latzel, 1917
Osobnik młodociany
Na grzybie

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten wprowadzony został do literatury po raz pierwszy w 1746 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Podura globosa. Pod nazwą ważną naukowo, Podura fusca, opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez wspomnianego autora[1]. W 1906 roku umieszczony został przez Carla J.B. Börnera w nowym rodzaju Allacma jako jego gatunek typowy[2]. Klasyfikuje się go w podrodzaju nominatywnym (Allacma s.str.) wraz z 7 innymi gatunkami, w tym jednym jeszcze nienazwanym[1].

Wygląd

edytuj

Skoczogonek o dużym (w północnej części Europy największy przedstawiciel całego podrzędu), przysadzistym, połyskującym ciele, osiągający 3–4 mm długości, porośniętym długimi, chropowatymi szczecinkami o łuskopodobnej mikrostrukturze[2]. Ubarwienie ma ciemnobrunatne[3] lub ciemnobrązowe[4] z głową zwykle jaśniejszą[2], rzadko białawą[3], ale zdarzają się też osobniki o podstawowej barwie niebieskawofioletowej z brunatnym odcieniem w bocznych i tylnych częściach odwłoka[3][2]. Niekiedy obecne jest na ciele cętkowanie, przywodzące na myśl to lamparcie[2].

Czułki mają człon trzeci w dolnej połowie o szczecinkach wyraźnie dłuższych i tęższych niż na reszcie czułka[3], a człon czwarty podzielony wtórnie na 16 pierścieni rzekomych. Narząd pozaczułkowy jest niewielkich rozmiarów[4]. Między czułkami a polami ocznymi występują kikutowate szczecinki zaczułkowe[2]. Szczeciny na górnym brzegu głowy są kolcowate i tęgie[3]. Warga górna ma trzy serie szczecinek, z których na pierwszą składa się ich 5 lub 6, na drugą: 5, a na trzecią: 4. Występuje jedna para szczecinek zawargowych. Głaszczki wargowe dysponują siedmioma szczecinkami proksymalnymi. Szczęka ma: płat zewnętrzny z trzema włoskami podpłatowymi, bardzo dużą pierwszą lamellę z palisadą grabiastych wyrostków u szczytu i haczykowatym piłkowaniem szerokiego pólka nasadowego, lamellę drugą i piątą delikatnie ząbkowane, trzecią lamellę z delikatnym piłkowaniem, czwartą lamellę zaopatrzoną w grube ząbki tylko na krawędzi, a szóstą lamellę silnie ząbkowaną na większej powierzchni[2].

Odnóża mają ostro zwieńczone szczecinki wierzchołkowe na stopogoleniach. Krętarz tylnej pary dzierży spłaszczony kolec[2]. Pazurek ma rzucającą się w oczy tunikę, piłkowany zewnętrzny (górny) brzeg części nasadowej oraz ząbek na stronie wewnętrznej (brzusznej)[3][2]. Z unguiculusa wyrasta długa nić, sięgająca do wierzchołka pazurka[2].

Odwłok jest przyrośnięty do tułowia. Na spodzie pierwszego jego segmentu znajduje się cewka brzuszna[3] z czterema szczecinkami dystalnymi, ułożonymi w dwa rzędy po dwie sztuki[2]. Na spodzie trzeciego segmentu odwłoka znajduje się hamowidło[3], zaopatrzone w cztery szczecinki[2]. Grzbietowa powierzchnia czwartego segmentu odwłoka ma parę otworów gruczołowych o kolistym kształcie[3]. Na spodzie czwartego segmentu odwłoka leżą widełki skokowe o charakterystycznej chetotaksji ramion, obejmującej m.in. 9 szczecin na stronie brzusznej, a na stronie grzbietowej dwie lub trzy szczególnie długie szczecinki z pałeczkowato pogrubionymi wierzchołkami[3][2]. Wyrostki szczytowe widełek mają rynienkowaty kształt z gładką krawędzią zewnętrzną oraz tępo ząbkowaną krawędzią wewnętrzną[3][2][4]. Długość wyrostków kuprowych (subanalnych) wynosi ¾ długości wyrostków szczytowych widełek. Nasadowa część tych wyrostków jest w przekroju okrągła, podczas gdy wierzchołkowa jest cienko rozpłaszczona i ma poszarpane brzegi[3].

Ekologia i występowanie

edytuj

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony[4], holarktyczny[2]. W palearktycznej części zasięgu stwierdzony został w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemczech, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwie, Litwie, Szwajcarii, Austrii, Włoszech, Polsce, Białorusi, Czechach, Słowacji, na Węgrzech, Ukrainie, w Chorwacji, Grecji i Afryce Północnej. W Europie jest to jeden z dwóch (obok A. gallica)[5], a w Polsce jedyny przedstawiciel rodzaju pchlinka (Allacma)[6][7].

Zamieszkuje wilgotne siedliska leśne[2], zwłaszcza położone blisko gruntu[4]. Bytuje m.in. na pniach drzew, w butwiejącym drewnie, na grzybach, na kamieniach[3], w ściółce[6] i na powierzchni gleby[4]. Żeruje na glonach[3].

Jako drobny gatunek przebywający na powierzchni gleby okresowo narażony jest na podwyższone stężenia CO2, niższe jednak niż w przypadku skoczogonków bytujących między cząsteczkami gleby na większych głębokościach. Eksperymentalnie wykazano, że A. fusca potrafi wytrzymać stężenie CO2 wynoszące 10% przez kilka godzin, podczas gdy żyjąca głębiej Folsomia candida przez ponad 6 tygodni[8].

Przypisy

edytuj
  1. a b Peter F. Bellinger, Kenneth A. Christiansen, Frans Janssens: Sminthurinae. [w:] Checklist of the Collembola of the World [on-line]. 1996-2019. [dostęp 2020-01-02].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p Arne Fjellberg: The Collembola of Fennoscandia and Denmark, Part II: Entomobryomorpha and Symphypleona. Leiden, Boston: Brill, s. 167, seria: Fauna Entomologica Scandinavica.
  3. a b c d e f g h i j k l m n Jan Stach: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część II Skoczogonki – Collembola. Warszawa: Polski Związek Entomologiczny, PWN, 1955.
  4. a b c d e f (409 ALfus) Allacma fusca (Linnaeus, 1758). [w:] Collembola [on-line]. University of Roehampton. [dostęp 2020-01-02].
  5. Allacma fusca (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-01-02].
  6. a b M. Starzynska: Entognatha. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-09)].
  7. Allacma fusca – Pchlinka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-01-02].
  8. D. Zinkler, J. Platthaus. Tolerance of soil-dwelling Collembola to high carbon dioxide concentrations. „European Journal of Entomology”. 93, s. 443–450, 1996. ISSN 1210-5759.