Andrzej Batko
Andrzej Batko (ur. 3 listopada 1933 w Lublinie, zm. 8 marca 1997 w Warszawie) – polski biolog, głównie mykolog, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
biolog |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
| Wydział | |
| Stanowisko | |
| Partia | |
| Rodzice |
Walerian Batko, Anna Batko z d. Popławska |
| Małżeństwo |
Nelly Jarowaja, Antonina Hanna Trukawka |
| Dzieci |
Andrzej, Katarzyna, Bazyli |
Życiorys edytuj
Jego rodzicami byli Walerian i Anna (z Popławskich) Batkowie, oboje byli nauczycielami. Miał młodszą siostrę. Urodził się w Lublinie, ale w związku z wybuchem II wojny światowej przenieśli się do Komarówki Podlaskiej. Tam chodził do szkoły podstawowej i rozpoczął średnią. Następnie uczył się w gimnazjach w Warszawie (Gimnazjum im. Poniatowskiego), Busku-Zdroju i Krzeszowicach. Maturę zdał w tym ostatnim w 1951[1].
W latach 1949–1956 był członkiem Związku Młodzieży Polskiej. Członkiem PZPR został w 1968[1], po wydarzeniach marcowych[2]. Był też członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego Pracowników Szkół Wyższych i Instytucji Naukowych[1].
Jego pierwszą żoną była Nelly Jarowaja, która zajmowała się podobną tematyką badawczą, tj. grzybami atakującymi bezkręgowce. Dla jej uhonorowania Batko jeden z nowo opisanych przez siebie rodzajów nazwał Nellymyces ('grzyb Nelly')[3]. Jedynym opisanym gatunkiem jest Nellymyces megaceros, czyli „wielkorogi”, a sam Batko po rozwodzie spolszczał tę nazwę, przekręcając na „rogi Nelly”[3][2]. Według jego studentów i współpracowników był to jeden z przejawów jego humoru wyrażany podczas zajęć akademickich[2]. Kolejną żoną była Antonina Hanna Trukawka. Miał troje dzieci – Andrzeja z pierwszego oraz Katarzynę i Bazyla z drugiego małżeństwa[1].
Odbył długie wyjazdy stypendialne do Związku Radzieckiego i Czechosłowacji, ale twierdził, że nie lubi wyjeżdżać za granicę, delegując w tym celu swoich podwładnych[2].
Zmarł 8 marca 1997 roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym na warszawskim Grabowie[1].
Kariera naukowa edytuj
Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego przyznało mu stypendium w formie studiów na Wydziale Biologii i Gleboznawstwa Moskiewskiego Uniwersytetu im. Łomonosowa. Tam pod kierunkiem A.A. Jewłachowej napisał pracę magisterską o grzybach entomopatogenicznych Bolezni nasekomych, wyzywajemyje entomoftorowymi gribami. Obronił ją z wyróżnieniem w 1956. Z tamtejszą Katedrą Entomologii współpracował do 1959[1].
Po powrocie do Polski został starszym asystentem w Zakładzie Ekologii PAN. W 1964 przez kilka miesięcy przebywał na stypendium w Instytucie Entomologii Czechosłowackiej Akademii Nauk w Pradze, współpracując z Jaroslavem Weiserem. W 1965 przez pół roku pracował w Wydziale Kwarantanny i Ochrony Roślin Ministerstwa Rolnictwa[1], na stanowisku starszego inspektora[4], a następnie znalazł zatrudnienie na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego (wówczas jeszcze Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi), gdzie pozostał aż do śmierci. W tym roku wstąpił też do Polskiego Towarzystwa Botanicznego[1].
W 1966 pod opieką Aliny Skirgiełło obronił pracę doktorską Studium nad owadomorkowatymi (Entomophthoraceae) Polski i krajów ościennych[1]. Praca habilitacyjna składała się z dwóch części: Filogeneza a struktury taksonomiczne Entomophthoraceae oraz Struktura ontogenezy, filogeneza a taksonomia Volvocales. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1977[1].
Początkowo, tj. w 1965, miał stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin UW. W 1966 został adiunktem, w 1978 docentem, a w 1992 profesorem nadzwyczajnym. W latach 1975–1981 był również adiunktem w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN i kierownikiem tamtejszego Zakładu Metodologii Dialektycznej i Filozoficznych Problemów Nauk Biologicznych. W 1975 został członkiem Komitetu Biologii Ewolucyjnej i Teoretycznej PAN. W latach 1977–1981 kierował Studium Biologii dla Pracujących. W latach 1987–1988 był prodziekanem ds. studenckich Wydziału Biologii UW, a w 1979–1992 kierownikiem Zakładu Systematyki i Geografii Roślin UW. Od 1987 był kuratorem Ogrodu Botanicznego UW. W roku szkolnym 1989/1990 pracował także jako nauczyciel biologii w warszawskim Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego[1][4].
Zainteresowania naukowe edytuj
W centrum jego zainteresowań były organizmy określane wówczas jako plechowce. W okresie od pracy magisterskiej do doktorskiej zajmował się głównie biologią owadomorkowców. Są to grzyby pasożytujące na owadach i roztoczach, więc część z jego prac miała potencjał zastosowania w zwalczaniu szkodników upraw[5], np. szarańczy (nadobnik włoski), ale jego głównym osiągnięciem była nowa klasyfikacja tej grupy[2]. Następnie jego zainteresowania przeniosły się na grzyby wodne. Efektem tego była m.in. publikacja podręcznika Zarys hydromikologii[2]. Opisał naukowo kilka nowych gatunków, w tym Nellymyces megaceros i pasożytujące na nim Rozellopsis uliginosa, należące do lęgniowców, a więc w późniejszych systemach taksonomicznych nieuznawane za grzyby[3]. Jest też autorem rodzajów owadomorków: Entomophaga, Zoophthora, Strongwellsea, Erynia, Furia i Pandora[4]. Zajmował się również fykologią, zwłaszcza systematyką toczkowców, przy czym w tej dziedzinie w większej mierze zajmował się nie tyle własnymi badaniami, ile wspieraniem swoich uczniów, tworząc warszawskie środowisko fykologiczne[4]. Kolejnym jego zainteresowaniem była taksonomia numeryczna i wykorzystanie technik informatycznych w oznaczaniu roślin i grzybów, w czym był w Polsce prekursorem[2]. Był współtwórcą programów komputerowych TAXAL i THAMNOS[1]. Na Wydziale Biologii UW wykładał ogólną botanikę, jednak rozszerzał zakres wykładu. Doprowadził do odnowienia Ogrodu Botanicznego UW, rekomendując objęcie jego kierownictwa przez Hannę Werblan-Jakubiec. W opinii jednego ze współpracowników, Tomasza Majewskiego, w każdej dziedzinie, którą się zajmował, miał wybitne osiągnięcia, ale zbyt szybko je zmieniał, aby zdobyć odpowiednio szerokie uznanie[2].
Wyróżnienia i upamiętnienie edytuj
W 1975 i 1978 był otrzymał nagrody Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki[1].
W 1999 w Ogrodzie Botanicznym UW zorganizowano poświęconą mu sesję naukową i nadano jego imię pomnikowemu drzewu (buk Andrzeja Batki)[2].
Dla jego uhonorowania nazwano rodzaj owadomorka Batkoa[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Katarzyna Słojkowska, Materiały Andrzeja Batko [pdf], Archiwum PAN [dostęp 2023-08-07].
- ↑ a b c d e f g h i Tomasz Jagielski, Izabela Wyszomirska (red.), 50 lat Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego we wspomnieniach, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019, s. 90–91, 120, 155–157, 203, 228, 262, 303, 315–316, 319, ISBN 978-83-235-3835-6, ISBN 978-83-235-3843-1.
- ↑ a b c Piotr Panek, Typowy grzyb Nelly [online], Niedowiary. Blog (szalonych) naukowców, 17 lutego 2023.
- ↑ a b c d e Tomasz Majewski, Batko Andrzej [online], Giganci nauki [dostęp 2023-08-08].
- ↑ Piotr Panek, Trują i duszą, czyli jak grzyby walczą o lepsze życie [online], Pulsar, 19 lutego 2023.