Aniela Kallas
Aniela Kallas, właśc. Aniela Korngut(ówna) (ur. 1868 w Galicji, prawdopodobnie w Samborze[1][2], zm. ok. 1942 we Lwowie[3]) – polska literatka, publicystka, dramaturg i tłumaczka pochodzenia żydowskiego. Posługiwała się też pseudonimami Juliusz Piasecki i Marian Biliński[4][5][6].
| Data i miejsce urodzenia |
1868 |
|---|---|
| Data śmierci |
1942 |
| Zawód, zajęcie |
pisarka |
| Narodowość |
polska |
Życiorys edytuj
Pierwsze dzieła Anieli Kallas, pisane jeszcze pod własnym nazwiskiem, publikowano w „Roczniku Samborskim”, skąd prawdopodobnie pochodziła[1][2]. Absolwentka pensji, została wolną słuchaczką Uniwersytetu Jagiellońskiego[5]; uczęszczała m.in. na wykłady z historii literatury prowadzone przez profesora Stanisława Tarnowskiego[7]. W 1894 przeniosła się do Gdańska i zaczęła pisać dla „Gazety Gdańskiej”. Od 1911 mieszkała we Lwowie, gdzie współpracowała z „Wiekiem Nowym” (do 1930)[5], publikowała również w czasopiśmie „«Jedność». Organ Żydów Polskich”[8]. Początkowo tworzyła pod wpływem twórczości Elizy Orzeszkowej (w 1902 przerobiła jej Meira Ezofowicza na sztukę teatralną). W swojej twórczości podejmowała wątki społeczno-obyczajowe; istotnym elementem jej dzieł są wątki żydowskie (Nasz żydowski światek, 1893; Duch czasu, 1898; Odszczepieńcy, 1909). Podejmowała także tematy historyczne (Rzeź galicyjska, 1896), tłumaczyła teksty z języka niemieckiego[5]. Zainspirowana dramatem Małka Szwarcenkopf autorstwa Gabrieli Zapolskiej, przerobiła go na powieść (wyd. 1927)[5]. Przyjaźniła się również z Elizą Orzeszkową, Marią Konopnicką, Leopoldem Meyetem i Ludwikiem Solskim.
Zginęła podczas II wojny światowej w nieznanych okolicznościach[5] – prawdopodobnie w getcie lwowskim.
Twórczość edytuj
W swojej twórczości Aniela Kallas podejmowała ważne tematy społeczne związane z równouprawnieniem kobiet: zakładanie szkół dla ubogich dziewcząt i domów opieki społecznej, walka o prawa wyborcze kobiet, równość małżeńska. Była zwolenniczką polityki asymilacyjnej, czemu dawała wyraz w swojej twórczości nawiązującej do pisarzy polskich, m.in. Adama Mickiewicza. Odwoływała się również do klasyków literatury jidysz – Icchaka Lejbusza Pereca i Szaloma Asza. W jej dziełach dominują wątki obyczajowe: nieudane związki, walka o szczerość relacji małżeńskich, związki pozamałżeńskie (podkreślała istnienie społecznego przyzwolenia na zdradzanie kobiet przez mężczyzn), stereotypy dotyczące roli kobiet, antagonizmy pokoleniowe (szczególnie w relacjach matka-córka). Poruszane w jej twórczości tematy wpisywały się w ówczesny dyskurs feministyczny i emancypacyjny[9].
Opublikowana w 1931 powieść biograficzna o Gabrieli Zapolskiej Zapolska według Anny Janickiej wyznacza „początek nurtu plotkarsko-gawędziarskiego” w polskim pisarstwie biograficznym[10]. Kallas przedstawiła swoją bohaterkę jako kobietę świadomie prowokującą opinię publiczną i wywołującą liczne skandale, w tym erotyczne.
Dzieła edytuj
Powieści i zbiory nowel edytuj
- Nasz żydowski światek: z pamiętników przyjaciółki (napisana w 1890 w Podgórzu, 1893)
- Pośród bezdroży (1903)
- Męty (1895)
- Nemezys („Rok 1846“, 1896)
- Duch czasu (1898)
- Walka (1904)
- Pożegnanie (1908)
- Ona i oni (1909)
- On i oni wszyscy (1910)
- Córki marnotrawne (1913)
- Dziecko (1914)
- Kobiety uczciwe (1917)
- Czyściec (1921)
- Tajemnica domu towarowego (1922)
- Małka Szwarcenkopf (na podstawie dramatu G. Zapolskiej, 1924)
- Świat obiecany (1927)
- Zapolska (powieść biograficzna, 1931)
Utwory sceniczne edytuj
- Wśród swoich (1905, sztuka ludowa, odznaczona w konkursie, 1901)
- Nędza (1905, dramat grany w Krakowie)
- Żona czy kochanka (1909, komedia)
- Wesoła pani (1905, komedia)
- Odszczepieńcy (1909, dramat)
- Powtórne małżeństwo (1910, dramat)
- Jan Waligóra (1931)
- Meir Ezofowicz (1907, przeróbka sceniczna powieści Orzeszkowej)
- Dwie sztuki szukają dyrektora teatru (Warszawa, 1934)
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rocznik Samborski: nowa serja illustrowana: wydawnictwo na cele dobroczynne samborskie. 1895-1896, R. 19 - Podkrapacka Digital Library [online], www.pbc.rzeszow.pl [dostęp 2019-12-21].
- ↑ a b O związkach autorki z miastem Sambor świadczą jej pierwsze publikacje w Roczniku Samborskim (Rocznik Samborski: nowa serja illustrowana: wydawnictwo na cele dobroczynne samborskie. 1895-1896, R. 19. https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/5399/edition/4966/content?ref=desc)
- ↑ O tym, że ostatnie lata życia Kallas spędziła we Lwowie świadczyć może m.in. jej nazwisko figurujące w „Księdze adresowej małopolski. Lwów-Stanisławów-Tarnopol”, rocznik 1935/1936: http://www.mtg-malopolska.org.pl/images/skany/ksiega_adresowa_1935_36/ksiega_adresowa_1935_36.pdf , s. 194.
- ↑ Katarzyna Wasyl, Pomiędzy świętym obowiązkiem a wiernością wobec siebie – losy bohaterek młodopolskiej powieści Walka Juliusza Piaseckiego (Anieli Korngut).
- ↑ a b c d e f Zofia Borzymińska, Korngutówna Aniela [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2019-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-22] (pol.).
- ↑ Wilhelm Feldman, Współczesna literatura polska: 1864-1918., t. t.2 s.221, Wydaw. Literackie, 1985, ISBN 83-08-01276-0, OCLC 749349705 [dostęp 2019-12-22].
- ↑ Prokop-Janiec 2013 ↓, s. 141.
- ↑ Prokop-Janiec 2013 ↓, s. 146.
- ↑ Prokop-Janiec 2013 ↓, s. 144-151.
- ↑ Anna Janicka, Sprawa Zapolskiej. Skandale i polemiki, Uniwersytet w Białymstoku, Alter Studio, Białystok 2013, 21 grudnia 2019.
Bibliografia edytuj
- Eugenia Prokop-Janiec: Pogranicze polsko-żydowskie: Topografie i teksty. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013. ISBN 978-83-233-3507-8.
Linki zewnętrzne edytuj
- Dzieła Anieli Kallas w bibliotece Polona