Wikipedia

Antoni Kasztelan

Antoni Kasztelan (ur. 27 kwietnia 1896 w Gryżynie, zm. 14 grudnia 1942 w Królewcu) – kapitan administracji Wojska Polskiego, żołnierz Armii Cesarstwa Niemieckiego w czasie I wojny światowej, powstaniec wielkopolski i uczestnik wojny z bolszewikami. W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 kierował kontrwywiadem Obrony Wybrzeża. Został stracony w niewoli niemieckiej.

Antoni Kasztelan
Ilustracja
Antoni Kasztelan, 1934
kapitan administracji kapitan administracji
Data i miejsce urodzenia

27 kwietnia 1896
Gryżyna, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

14 grudnia 1942
Królewiec, III Rzesza

Przebieg służby
Lata służby

1916–1942

Siły zbrojne

Armia Cesarstwa Niemieckiego
Wojsko Polskie

Formacja

Armia Wielkopolska

Jednostki

49 Huculski Pułk Strzelców
Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 10
1 Morski Batalion Strzelców
Samodzielny Referat Informacyjny Dowództwa Floty

Stanowiska

adiutant batalionu
dowódca kompanii
referent

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
powstanie wielkopolskie
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
kampania wrześniowa
Obrona Wybrzeża

Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Wielkopolski Krzyż Powstańczy Krzyż Żelazny (1813) II Klasy

Życiorys edytuj

Syn Pawła i Agnieszki z Dudziaków. Często zmieniał szkoły, ponieważ usuwano go za kolportowanie polskojęzycznych książek oraz współpracę z polskimi kółkami harcerskimi i sportowymi. Ostatecznie w 1915 roku ukończył gimnazjum w Kościanie. W 1916 roku został wcielony do armii niemieckiej i otrzymał przydział do artylerii. Na froncie walczył w szeregach 5 Dolnośląskiego pułku artylerii ciężkiej z Głogowa. W trakcie działań wojennych był dwukrotnie ranny, w tym ciężko pod Verdun[1].

Po I wojnie światowej powrócił do Wielkopolski i w 1919 brał udział w tamtejszym powstaniu, a po jego zakończeniu służył w 6 pułku Strzelców Wielkopolskich. Pod koniec 1919 został przyjęty do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w Poznaniu. W 1920 roku został mianowany podporucznikiem w korpusie oficerów piechoty. W tym czasie cały swój majątek (wart około 20 tys. marek) ofiarował Skarbowi Państwa. W czasie wojny z bolszewikami został ciężko ranny pod Mławą[2].

Dekretem Wodza Naczelnego L. 2670 z 1 marca 1921 r., jako absolwent 2 klasy Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty, został mianowany podporucznikiem w piechocie – z dniem 1 listopada 1920 roku i 46. lokatą. W tym okresie pozostawał w dyspozycji Naczelnego Dowództwa[3].

Od 1921 pełnił służbę w 49 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Kołomyi[4]. Na stopień porucznika awansowany został ze starszeństwem z dniem 1 maja 1921 roku w korpusie oficerów piechoty. 26 marca 1931 roku został przeniesiony do baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 10 w Gródku Jagiellońskim na stanowisko dowódcy kompanii[5]. 23 października 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie do 1 Morskiego Batalionu Strzelców w Wejherowie[6][7][8][9]. Początkowo pełnił służbę na stanowisku adiutanta batalionu, a następnie dowódcy kompanii[10]. 4 lipca 1935 roku ogłoszono jego przeniesienie do Dowództwa Floty w Gdyni[11]. Został przydzielony do Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Floty na stanowisko referenta[12]. Na tym stanowisku służbowym zasłużył się w wykrywaniu niemieckich szpiegów działających na Wybrzeżu, zwłaszcza Gdyni[13]. Na stopień kapitana został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 84. lokatą w korpusie oficerów piechoty[14]. W 1937 roku otrzymał pozwolenie na noszenie munduru oficera marynarki[10]. Zgodnie z pragmatyką oficerską, po osiągnięciu wieku 42 lat, został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do grupy administracyjnej korpusu oficerów administracji[15].

W kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki szefa kontrwywiadu w Dowództwie Obrony Wybrzeża. Wziął udział w obronie Helu. 1 października kontradmirał Józef Unrug delegował go razem z komandorem Marianem Majewskim na rokowania kapitulacyjne w sopockim Grand Hotelu z dowódcą Wehrmachtu w Zatoce Gdańskiej, generałem lotnictwa Leonardem Kaupischem[16].

Po kapitulacji 2 października dostał się do niewoli i został skierowany do Oflagu X B Nienburg. Na początku listopada 1939 roku został przewieziony do gdańskiego Gestapo, gdzie był przesłuchiwany w sprawie rzekomych przestępstw przeciwko III Rzeszy i jej obywateli względnie osób narodowości niemieckiej. Po wykonaniu czynności śledczych został skierowany do Oflagu X A Itzehoe, a w połowie maja 1940 roku do Stalagu XX A w Biskupiej Górce. W lipcu 1940 roku został „zwolniony” z niewoli i wbrew konwencji genewskiej oddany w ręce Gestapo[17]. W śledztwie był bity i torturowany. 4 lutego 1941 roku został ujęty w ewidencji obozu koncentracyjnego Stutthof pod numerem 10433. W obozie włączył się do działalności konspiracyjnej. Od końca 1941 był więziony w Gdańsku. 12 stycznia 1942 sąd specjalny w Gdańsku wydał wyrok skazujący go na czterokrotną karę śmierci za działanie na szkodę państwa niemieckiego. W czerwcu 1942 roku został przewieziony do więzienia „Neubau” w Królewcu i umieszczony w celi śmierci. 14 grudnia 1942 roku został zgilotynowany[18].

Niemcy przekazali ciało Instytutowi Anatomii Uniwersytetu Królewieckiego[19]. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (kwatera 1-3-3)[20].

 
Symboliczny grób Antoniego Kasztelana na Cmentarzu Witomińskim

Życie prywatne edytuj

Od 1921 Antoni Kasztelan był żonaty z Marią, zmarłą w 1993. Mieli czworo dzieci: Stanisława (ur. 1923) – żołnierza Armii Krajowej, Zygmunta (1926–2013) – żołnierza Armii Krajowej, absolwenta Akademii Medycznej w Gdańsku i lekarza urologa[21], oraz Marię (ur. 1934) – absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Trzecie z kolei dziecko, Danuta, zmarło we wczesnych latach dzieciństwa i jest pochowane na Starym Cmentarzu w Wejherowie. Obok jej nagrobka znajduje się symboliczna tablica upamiętniająca Antoniego Kasztelana.

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

Pamięci kapitana Kasztelana poświęcono tablice na Cmentarzu Starym w Wejherowie oraz w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdyni.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 5.
  2. ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 7.
  3. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 19 III 1921, s. 485.
  4. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 63, 253.
  5. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 103.
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 330.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 90, 624.
  8. ↑ Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 96.
  9. ↑ Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 95.
  10. ↑ a b c Pertek 1989 ↓, s. 415.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 95.
  12. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 903.
  13. ↑ Pertek 1989 ↓, s. 78, 415.
  14. ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 388.
  15. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 306.
  16. ↑ Sokołowska 2022 ↓, s. 19.
  17. ↑ Pertek 1989 ↓, s. 78.
  18. ↑ Pertek 1989 ↓, s. 416–420.
  19. ↑ Rozporządzenie o wykonaniu kary śmierci głosiło: Przy przekazywaniu zwłok proszę wziąć pod uwagę Instytut Anatomii Uniwersytetu w Królewcu Gazeta Polska nr 38 20 września 2006.
  20. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Cmentarze Komunalne w Gdyni.
  21. ↑ Zygmunt Kasztelan – nekrolog [dostęp z dnia: 2016-01-27].
  22. ↑ M.P. z 2010 r. nr 90, poz. 1044 „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
  23. ↑ Ordery i odznaczenia z okazji Dnia Weterana. prezydent.pl, 16 września 2010. [dostęp 2010-09-17]. (pol.).
  24. ↑ M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  25. ↑ M.P. z 1929 r. nr 67, poz. 135 „za zasługi, położone w powstaniu wielkopolskiem”.
  26. ↑ Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym [online], powstancy-wielkopolscy.pl [dostęp 2022-03-31].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Kasztelan&oldid=70392494”