Bamian (miasto)

Krajobraz kulturowy i zabytki archeologiczne w dolinie Bamian^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Afganistan
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV, VI
Numer ref.	208
Region	Azja i Pacyfik
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2003; na 27. sesji
Obiekt zagrożony	2003
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Bamian
‏بامیان‎
Państwo	Afganistan
Wilajet	Bamian
Populacja (2021); • liczba ludności	; 96 610
	Położenie na mapie Afganistanu Bamian
	34°49′N 67°49′E/34,816667 67,816667
	Informacje w Wikipodróżach

Bamian (pers. ‏بامیا‎ Bâmyân) – miasto w środkowym Afganistanie, w górach Hindukusz, u podnóży masywu Baba (na wysokości 2545 m n.p.m.), nad rzeką Bamian (dorzecze Amu-darii). Miasto w 2021 roku liczyło prawie 97 tys. mieszkańców^[1]. Jest ośrodkiem administracyjnym prowincji Bamian oraz centrum handlowym regionu rolniczego (na nawadnianych polach uprawiane są zboża, ziemniaki i drzewa owocowe).

Dolina rzeki Bamian znana jest z pozostałości wielowiekowego kultu buddyjskiego, szczególnie z kompleksu świątyń wykutych w skale w okresie od I do VIII wieku, gdzie wykuto olbrzymie posągi Buddy, zniszczone przez talibów w 2001 roku.

Geografia

Bamian leży 130 km na północny zachód od Kabulu^[2]. Zlokalizowane jest w górach Hindukusz na wysokości 2590 m n.p.m.^[2]^[a]), w dolinie o długości 50 km i szerokości 15 km – depresji tektonicznej na wysokości 2500–3000 m n.p.m., ograniczonej od południa i wschodu masywem Koh-e Baba (5135 m n.p.m.)^[3]^[4]. Przez dolinę i miasto przepływa rzeka Bamian^[4]. Bamian jest centrum administracyjnym prowincji Bamian^[4] oraz centrum handlowym regionu rolniczego – na nawadnianych polach doliny uprawiane są zboża, lucerna, ziemniaki oraz drzewa owocowe, np. jabłonie i morele^[3].

Klimat

Klimat w dolinie ma charakter górski kontynentalny z suchymi latami i długimi, ciężkimi zimami^[3]^[4].

Średnia temperatura i opady dla Bamianu
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C]	12.0	12.5	20.6	28.7	29.4	31.2	33.2	32.2	31.4	26.2	20.6	13.0	24,3
Średnie temperatury w dzień [°C]	1.0	2.0	7.9	15.6	19.9	24.1	26.3	26.1	22.9	17.4	11.0	5.1	14,9
Średnie dobowe temperatury [°C]	-6.4	-4.8	1.4	8.6	12.4	16.3	18.4	17.4	12.8	7.8	1.6	-2.8	6,9
Średnie temperatury w nocy [°C]	-12.1	-10.5	-3.8	2.9	5.7	8.5	10.0	8.8	4.2	0.0	-4.9	-8.6	0,0
Rekordy minimalnej temperatury [°C]	−30.5	-28.4	−21.2	-6.5	-2.5	0.6	5.4	3.0	-2.6	-7.9	−14.5	−25.0	−10,8
Opady [mm]	8.3	15.7	27.4	29.8	26.0	5.7	1.0	0.0	3.1	4.2	7.5	4.3	133,0
Średnia liczba dni śnieżnych	5	7	6	2	0	0	0	0	0	0	1	3	24
Średnia liczba dni z opadami	0	0	2	7	6	1	1	0	0	2	2	0	21
Średnie usłonecznienie [h]	196.7	174.6	210.7	239.4	style="background:#000000;color:#Błąd w wyrażeniu: nieoczekiwany operator „>”;font-size:85%;text-align:center;"\|	356.9	372.9	357.8	325.3	276.7	245.5	198.0	2983,1
Źródło: Hong Kong Observatory^[5], NOAA (1960–1983)^[6] 7 maja 2017

Historia

Początki osadnictwa w dolinie rzeki Bamian sięgają III w. p.n.e.^[4] Miasto wyrosło na szlaku handlowym łączącym Baktrię z Kabulem i północno-zachodnimi Indiami^[3].

Rozwój doliny rzeki Bamian zapoczątkował w drugiej połowie I wieku władca plemienia Kuszanów Kaniszka. Król ten był protektorem buddyzmu oraz opiekunem nauki i sztuki, za jego panowania powstały pierwsze świątynie buddyjskie w dolinie. Za panowania Kuszanów dolina stała się prężnym ośrodkiem buddyzmu i centrum klasztornym^[4]. W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i 40 m^[2]. Nowe świątynie i klasztory buddyjskie zakładano do VIII wieku – w skale wykuto ponad 1000 cel mnichów buddyjskich^[4] (mieszkało tu ich ponad tysiąc w dziesięciu klasztorach) i dużych pomieszczeń obrzędowych. Umieszczano w nich liczne malowidła ścienne i rzeźby. Buddyjskie budowle sakralne powstawały także w sąsiedniej dolinie rzeki Kakrak.

Bamian po raz pierwszy jest wzmiankowany w źródłach chińskich z V w.^[2] Miasto odwiedzali chińscy podróżnicy, m.in. mnisi buddyjscy Faxian (337–422) ok. roku 400 i Xuanzang (602–664) w roku 630^[2]. Xuanzang sporządził opis miasta, jego budowli oraz życia jego mieszkańców^[3].

W VII w. miastem rządzili książęta, najprawdopodobniej heftaliccy^[2]. W VIII w. władcy przeszli na islam^[2]. W 871 roku miasto zajął safarydzki władca Jakub Ibn Lajs as-Saffar (840–879)^[2]. Miasto przechodziło z rąk do rąk, a w końcu zostało zniszczone w 1221 roku przez Czyngis-chana i nigdy nie odzyskało dawnej świetności^[2].

W 1840 roku, pod Bamian rozegrała się jedna z bitew I wojny brytyjsko-afgańskiej^[2]. W latach 1922–1930 zabytki archeologiczne Bamian badali członkowie francuskiej ekspedycji Délégation Archéologique Française en Afghanistan (DAFA)^[3]. W 1964 roku Bamian zostało centrum administracyjnym prowincji Bamian^[3].

Posągi Buddy

Osobny artykuł: Posągi Buddy w Bamianie.

W IV–V w. wykuto w zboczach Bamian dwa ogromne posągi Buddy o wysokości 53 i ok. 40 m^[2]. W okresie swojej świetności posągi były pokryte tynkiem i pomalowane^[4]. Opisane zostały przez chińskiego mnicha Xuanzanga, który wspominał o ich bogatych dekoracjach ze złota i kamieni szlachetnych^[4]. Opisany przez Xuanzanga trzeci posąg, który miał mieć gigantyczną długość 300 m nie został jeszcze odnaleziony^[3]. W 2008 roku odkryto natomiast mocno zniszczony posąg leżącego Buddy z III w. o długości 15 m^[2].

W marcu 2001 roku rządzący Afganistanem talibowie zniszczyli za pomocą ognia artyleryjskiego oraz środków wybuchowych dwa największe posągi Buddy (53- i 40-metrowy), gdyż uznali ich istnienie za sprzeczne z zasadami islamu^[4]. Przeciw tej decyzji protestowało wiele krajów, w tym także islamskich. Nie zapobiegła jej nawet osobista interwencja Kofi Annana. Zburzenie zabytkowych posągów wywołało falę oburzenia na całym świecie^[4].

W 2003 roku krajobraz kulturowy i zabytki archeologiczne w dolinie rzeki Bamian wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[7].

Uwagi

↑ UNESCO podaje wysokość 2500 m n.p.m.

Przypisy

↑ Estimated Population of Afghanistan 2021-22. [dostęp 2021-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Bamiyan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-05-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h BĀMĪĀN, [w:] Encyclopædia Iranica, III, 6, 15 grudnia 1988, s. 657-661 [dostęp 2017-04-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley: Nomination File [online] [dostęp 2013-12-21] (ang.).
↑ Climatological Normals of Bamiyan, [w:] Hong Kong SAR Government [online] [dostęp 2017-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-25] (ang.).
↑ Bamiyan Climate Normals 1961–1990, [w:] National Oceanic and Atmospheric Administration [online] [dostęp 2017-05-07] .
↑ UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley [online] [dostęp 2013-12-21] (ang.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[5] UNESCO podaje wysokość 2500 m n.p.m.

[3] Estimated Population of Afghanistan 2021-22. [dostęp 2021-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)].

[Britannica-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Bamiyan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-05-07] (ang.).

[EI-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h BĀMĪĀN, [w:] Encyclopædia Iranica, III, 6, 15 grudnia 1988, s. 657-661 [dostęp 2017-04-30] (ang.).

[unesco208nf-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley: Nomination File [online] [dostęp 2013-12-21] (ang.).

[HKO-8] Climatological Normals of Bamiyan, [w:] Hong Kong SAR Government [online] [dostęp 2017-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-25] (ang.).

[NOAA-9] Bamiyan Climate Normals 1961–1990, [w:] National Oceanic and Atmospheric Administration [online] [dostęp 2017-05-07] .

[unesco208-10] UNESCO, Cultural Landscape and Archaeological Remains of the Bamiyan Valley [online] [dostęp 2013-12-21] (ang.).

[1]

[a]

[b]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]