Wikipedia

Banknoty Banku Polskiego (1919–1936)

Banknoty Banku Polskiego (1919–1936) – banknoty Banku Polskiego denominowane w złotych, emitowane z datami od 28 lutego 1919, do 11 listopada 1936 r., będące w obiegu od 28 kwietnia 1924 r. w II Rzeczypospolitej, w niektórych przypadkach również w pierwszym roku Generalnego Gubernatorstwa, ostatecznie wycofane 31 maja 1940 r[1].

Pierwsza emisja (1919) edytuj

Dnia 29 stycznia 1919 r. utworzono Urząd Skarbu Narodowego, a 5 lutego 1919 r. wydano dekret, podpisany przez ministra skarbu Józefa Englicha, zapowiadający wprowadzenie lecha jako jednostki walutowej Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z postulatami dyrektora Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej Stanisława Karpińskiego oraz artykułami prasowymi Mariana Gumowskiego 28 lutego 1919 r. nazwę rodzimej waluty zmieniono na złoty[2][3]. Przygotowania do wprowadzenia złotego rozpoczęto już w 1919 r. zamawiając w prywatnych wytwórniach mosiężne krążki do bicia monet[4] oraz drukując wyłącznie zagranicą banknoty z umieszczoną datą emisji 28 lutego 1919 r. o nominałach od 1 złotego do 5000 złotych. Niższe nominału (do 50 złotych włącznie) były drukowane w drukarni Banku Francuskiego w Paryżu, a wyższe – w Waterlow & Sons w Londynie[5].

Na awersach banknotów umieszczano z reguły popiersie Tadeusza Kościuszki wg portretu Antoniego Oleszczyńskiego. Naczelnika insurekcji wyjątkowo na pięciozłotówce zastąpiono Józefem Poniatowskim. Wspólnym motywem na rewersach był orzeł[6].

W związku z utrzymywaniem w obiegu marki polskiej wydrukowana seria banknotów złotowych trafiła do skarbca bankowego, a latach 1919–1923 drukowano i wpuszczano w obieg banknoty systemu markowego[6]. Wydrukowane banknoty złotowe wykorzystane zostały dopiero w dniu wprowadzenia reformy walutowej Władysława Grabskiego, tj. 28 kwietnia 1924 r., choć nie wszystkie jako banknoty weszły w tym dniu do obiegu. Dwa najniższe nominały, tj. jedno- i dwuzłotówka pojawiły się w kasach w funkcji biletów zdawkowych, mimo że ich szata graficzna, napisy oraz informacja o emitencie nie pasowały do tej roli[7]. Dwa najwyższe nominały, tj. londyńskie 1000 i 5000 złotych nie zostały wpuszczone do obiegu. Jednym z głównych powodów była zbyt wysoka wartość nominalna tych banknotów[8]. Częściowo utracono banknoty o nominale 1000 zł (4000 szt.) przy załadunku na statek w 1920 roku w Londynie do Gdańska, gdyż dokerzy angielscy, ulegając propagandzie bolszewickiej, wyrzucili część skrzyń z banknotami do morza myśląc, że znajduje się w nich broń i amunicja do walki przeciw Rosji Sowieckiej[9][8]. Pozostałe nigdy do wybuchu drugiej wojny światowej nie zostały wprowadzone do obrotu, ponieważ posiadały zbyt wysoką wartość nominalną dla potrzeb rynku pieniężnego, zalegając w skarbcu Banku Polskiego. Banknoty te w czasie kampanii wrześniowej 1939 zostały wywiezione do zamku w Dubnie na Wołyniu. Wszelki słuch po nich zaginął po wkroczeniu na te tereny Armii Czerwonej po 17 września 1939 r[6].

Pod koniec drugiego dziesięciolecia XXI w. banknot o nominale 5000 złotych znany jest tylko w postaci wzorów, tzn. egzemplarzy z dodatkowymi czerwonymi nadrukami:

  • „WZÓR Bez wartości.” albo
  • „SPECIMEN NO VALUE”.

Tysiączłotówkę można jednak spotkać w obrocie kolekcjonerskim w wersji przygotowanej do obiegu, tzn. z numeracją bieżącą i bez żadnych dodatkowych napisów. Stan zachowania takich banknotów w ogromnej większości wykazuje ślady zużycia. Wg jednej z hipotez, w czasie wojny obronnej 1939, banknoty weszły w jakiś sposób do obrotu, jako być może wypłata żołdu dla oficerów. Taki banknot, ukryty w podwójnej zelówce buta, został odnaleziony przy zamordowanym w Katyniu oficerze[10].

Jeszcze w 1924 r. obok banknotów emisji 1919 r. w obiegu pojawiły się wybrane nominały II emisji (1924) w praktycznie niezmienionej formie graficznej[6].

Nominały 5 do 50 złotych były sukcesywnie wycofywane jeszcze w latach dwudziestych XX w. i zastępowane przez banknoty III i IV emisji (1925–1929). Najwyższe obiegowe nominały, czyli stu- i pięćsetzłotówka, były w obrocie pieniężnym do końca stycznia 1940 r[6].

Banknoty wprowadzone jako bilety zdawkowe edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[11]
1 złoty    

Emisja: 28 lutego 1919

2 złote    

Emisja: 28 lutego 1919

Banknoty obiegowe edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[12]
5 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

10 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

20 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

50 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

100 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

500 złotych    

Emisja: 28 lutego 1919

Banknoty niewprowadzone do obiegu edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[13]
10 złotych    
1000 złotych    
5000 złotych    

Wzory edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
1 złoty    
2 złote    
5 złotych    
10 złotych    
20 złotych    
50 złotych    
100 złotych    
500 złotych    
1000 złotych    
5000 złotych    

Projekty i próby druku edytuj

  •  
    Awers wstępnej fazy projektu 10 złotych 1919
  •  
    Rewers wstępnej fazy projektu 10 złotych 1919
  •  
    Awers kolejnej fazy projektu 10 złotych 1919
  •  
    Rewers kolejnej fazy projektu 10 złotych 1919
  •  
    Awers projektu 100 złotych
  •  
    Rewers projektu 100 złotych
  •  
    Awers projektu 500 złotych
  •  
    Awers projektu 500 złotych
  •  
    Awers projektu 1000 złotych
  •  
    Awers projektu 1000 złotych
  •  
    Awers projektu 5000 złotych
  •  
    Rewers projektu 5000 złotych


Fałszerstwa edytuj

  •  
    fałszerstwo jednozłotówki
  •  
    fałszerstwo dwuzłotówki
  •  
    fałszerstwo pięciozłotówki
  •  
    fałszerstwo dziesięciozłotówki
  •  
    fałszerstwo dwudziestozłotówki
  •  
    fałszerstwo pięćdziesięciozłotówki

Druga emisja (1924) edytuj

Z datą 15 lipca 1924 r. wydrukowano banknoty drugiej emisji o nominałach: 5, 10 i 20 złotych, wprowadzone do obiegu od 30 września 1924 r[14]. Było to spowodowane brakiem najniższych nominałów w kasach banku[15]. Wzory banknotów praktycznie nie różniły się od swoich odpowiedników z emisji z 28 lutego 1919 r., choć dokonano drobnych zmian takich jak np. korekta tekstu klauzuli prawnej. Produkcja banknotów została przeniesiona do Polski, do drukarni Banku Polskiego w Warszawie[5], w której wykorzystano oryginalne francuskie klisze[15].

Banknoty II emisji były sukcesywnie wycofywane jeszcze w latach dwudziestych XX w. i zastępowane przez banknoty III i IV emisji (1925–1929)[6].

Banknoty obiegowe edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[16]
5 złotych    

Emisja: 15 lipca 1924

10 złotych    

Emisja: 15 lipca 1924

20 złotych    

Wzory edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
5 złotych    
10 złotych    
10 złotych    

Fałszerstwa edytuj

  •  
    fałszerstwo pięciozłotówki
  •  
    fałszerstwo dziesięciozłotówki
  •  
    fałszerstwo dwudziestozłotówki

Trzecia i czwarta emisja (1925–1929) edytuj

Z datami emisji 1925 oraz 1926 przygotowano i wprowadzono w 1927 r. trzy nominały banknotów: 10, 20 i 50 złotych o całkowicie zmodyfikowanych wzorach rysunków awersu oraz rewersu. Była to tzw. III emisja Banku Polskiego. Banknoty te drukowano początkowo w Państwowych Zakładach Graficznych, a później w Wytwórni Papierów Wartościowych[5].

Z datą emisji 1929 dokonano IV emisji. Były to te same nominały co poprzednio (10, 20, 50 złotych), o tych samych wzorach awersu i rewersu, lecz o poprawionej jakości druku. Papiery tej emisji trafiły do obiegu w latach 1929–1930. Były produkowane wyłącznie przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych w Warszawie[6].

Z końcem grudnia 1932 r. pozostające obiegu banknoty dziesięciozłotowe (III i IV emisji) zostały zastąpione przez monety. Banknoty dwudziestozłotowe tych emisji w latach trzydziestych XX w. zostały zastąpione przez banknoty o tych samych nominałach V i VI emisji. Mimo planów wprowadzenia nowego wzoru pięćdziesięciozłotówki, nominał ten pozostał do wybuchu drugiej wojny światowej w niezmienionej formie[14].

Wycofane z końcem 1932 r. banknoty dziesięciozłotowe ponownie wprowadzono do obiegu 26 sierpnia 1939 r., spodziewając się w okresie wojennym spontanicznego eliminowania przez ludność z użycia srebrnych monet o tym samym nominale[6].

Banknoty obiegowe III emisji (1925–1926) edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[17]
10 złotych    
20 złotych    

Emisja: 1 marca 1926

50 złotych    

Emisja: 28 sierpnia 1925

Banknoty obiegowe IV emisji (1929) edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[18]
10 złotych    

Emisja: 20 lipca 1929

20 złotych    

Emisja: 1 września 1929

50 złotych    

Emisja: 1 września 1929

Banknoty niewprowadzone do obiegu edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[19]
10 złotych    
20 złotych    


Wzory edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
10 złotych    
   
20 złotych    
50 złotych    
10 złotych    
20 złotych    

Projekty i próby druku edytuj

  •  
    Fotokopia awersu projektu 5 złotych 1927
  •  
    Awers fotoprojektu 10 złotych 1927
  •  
    Rewers fotoprojektu 10 złotych 1927
  •  
    Awers fotoprojektu 20 złotych 1927
  •  
    Rewers fotoprojektu 20 złotych 1927
  •  
    Awers próby koloru 10 złotych 1928
  •  
    Rewers próby koloru 10 złotych 1928
  •  
    Awers próby koloru
  •  
    Rewers próby koloru
  •  
    Awers częściowego druku próbnego 10 złotych 1928
  •  
    Rewers częściowego druku próbnego 10 złotych 1928
  •  
    Awers 10 złotych 1928 bez serii i numeracji
  •  
    Rewers 10 złotych 1928 bez serii i numeracji
  •  
    Druk próbny 20-złotówki
  •  
    Druk próbny 50-złotówki

Emisje z lat 1931–1936 edytuj

 
 
Nierozcięty arkusz 2-złotówki 1936 (w obiegu od wojny obronnej 1939 r.)

Po 1930 r. swoista konsekwencja emisyjna z lat dwudziestych Banku Polskiego została zarzucona[14]. Poszczególne banknoty ukazywały się pojedynczo, wykonane wedle oryginalnych, niepodobnych do siebie projektów. W ten sposób trafiły do obiegu w latach[5]:

  • 1934 pięciozłotówka z Kasztelanką Jana Matejki, czyli sportretowaną Stanisławą Serafińską (w niektórych źródłach[20] podawana jest błędna informacja o wprowadzeniu tego banknotu dopiero w 1939 r. – na szesnaście dni przed wybuchem wojny),
  • 1931 i 1938 kolejne dwie wersje dwudziestozłotówki z Emilią Plater,
  • 1934 i 1937 dwie emisje stuzłotówki z wizerunkiem księcia Józefa Poniatowskiego według projektu Józefa Mehoffera.

W 1936 r. została podjęta decyzja przez Bank Polski o unowocześnieniu papierowych znaków pieniężnych będących w obiegu. Stawiano przed tym projektem między innymi następujące cele[20]:

  • ujednolicenie i wzbogacenie szaty graficznej oraz
  • przedłużenie „życia” banknotów poprzez zastosowanie trwalszych gatunków papieru i farb drukarskich.

W tym celu rozpoczęto modernizację i wymianę maszyn poligraficznych na nowocześniejsze. Przygotowanie projektów powierzono Wacławowi Borowskiemu. Pierwszym i jedynym całkowicie ukończonym tego typu banknotem było wprowadzone do obiegu 20 złotych emisji z 1936 r[20]. Następnym miało być 50 złotych z wizerunkiem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z tą samą datą emisji (11 listopada 1936)[6]. Wojna spowodowała jednak przerwanie procesu produkcyjnego. Na początku września 1939 wydrukowano w całości i dostarczono do banku tylko 2000 szt[20]. Pozostały półfabrykaty w arkuszach o różnym stopniu zaawansowania druku. Arkusz drukarski tego banknotu zawierał 12 egzemplarzy i miał wymiary 557 x 515 mm. Oficjalnie nowa 50-złotówka nigdy nie została wprowadzona do obiegu, ale w pierwszych tygodniach wojny kilkaset sztuk znalazło się w obrocie na terenie województwa pomorskiego[20][21].

Na ostatnich latach odcisnęła się również groźba nadchodzącej wojny. Z tego powodu 26 sierpnia 1939 r., razem z:

trafił do obiegu dwuzłotowy banknot z księżną Dobrawą z datą emisji 26 lutego 1936, pierwotnie pełniący funkcję rezerwy na wypadek braku monet. Banknoty te wypuszczano niekiedy bez oznaczenia serii i numeracji, a nawet bez poddruku[6].

Banknoty obiegowe edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[22]
2 złote     Emisja: 26 lutego 1936
   
   
5 złotych    

Emisja: 2 stycznia 1930

20 złotych    
   
100 złotych    
   

Banknot niewprowadzony do obiegu edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu Charakterystyka[23]
50 złotych    

Wzory edytuj

Nominał Awers banknotu Rewers banknotu
20 złotych    
   
100 złotych    

Próby druku edytuj

  •  
    Druk rozbiegowy 20-złotówki

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 268–277, ISBN 978-83-7705-068-2.
  2. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 268, ISBN 978-83-7705-068-2.
  3. ↑ Mariusz Jakubowski, eli-web [online], eli-web [dostęp 2022-01-07] (pol.).
  4. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 270, ISBN 978-83-7705-068-2.
  5. ↑ a b c d Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 276, ISBN 978-83-7705-068-2.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 277, ISBN 978-83-7705-068-2.
  7. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 269, ISBN 978-83-7705-068-2.
  8. ↑ a b https://www.nbp.pl/publikacje/bankoteka/bankoteka-18.pdf
  9. ↑ Wiktor Porembski, POLSKIE BANKNOTY [online], pomorska.pl, 23 kwietnia 2015 [dostęp 2019-04-03] (pol.).
  10. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 348, 352–355, ISBN 978-83-913361-3-7.
  11. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 312–317, ISBN 978-83-913361-3-7.
  12. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 318–347, ISBN 978-83-913361-3-7.
  13. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 322–324, 348–355, ISBN 978-83-913361-3-7.
  14. ↑ a b c Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 276–277, ISBN 978-83-7705-068-2.
  15. ↑ a b https://www.cpnbp.pl/__data/assets/pdf_file/0005/250682/bankoteka-18.pdf
  16. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 356–365, ISBN 978-83-913361-3-7.
  17. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 370–377, ISBN 978-83-913361-3-7.
  18. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 386–391, ISBN 978-83-913361-3-7.
  19. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 380–385, ISBN 978-83-913361-3-7.
  20. ↑ a b c d e Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 406, ISBN 978-83-913361-3-7.
  21. ↑ Banknot 50 złotych 1936 [online], mojebanknoty.cba.pl [dostęp 2019-04-03].
  22. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 392–403, ISBN 978-83-913361-3-7.
  23. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, wyd. Pierwsze, t. I, 1794–1941, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 404–405, ISBN 978-83-913361-3-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Banknoty_Banku_Polskiego_(1919–1936)&oldid=72420213”