Bazyli Aleksandrowicz Martysz, także jako Wasyl Martysz (ur. 21 lutego 1874[1] w Teratynie, zm. 4 maja 1945 tamże) – prawosławny duchowny, protoprezbiter, naczelny kapelan wyznania prawosławnego Wojska Polskiego, święty prawosławny, jeden z męczenników chełmskich i podlaskich.

Święty
Bazyli Martysz
święty kapłan męczennik
Ilustracja
Protoprezbiter WP Bazyli Martysz
Data i miejsce urodzenia

21 lutego 1874
Teratyn

Data i miejsce śmierci

4 maja 1945
Teratyn

Czczony przez

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Kanonizacja

7–8 czerwca 2003
Chełm
przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Wspomnienie

pierwsza niedziela czerwca

Patron

Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego

Szczególne miejsca kultu

Warszawa

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski

Życiorys

edytuj

Był synem Aleksandra Martysza i jego żony Katarzyny zd. Korolczuk. Jego ojciec pracował w Łukowie jako sędzia, następnie zaś przyjął święcenia diakońskie i kapłańskie i został proboszczem parafii w Molczycach[2]. Bazyli był jednym z pięciorga dzieci. W wieku kilkunastu lat wyjechał z ojcem na kilka miesięcy na Alaskę, gdyż Aleksander Martysz pełnił w jednej z miejscowych parafii prawosławnych posługę hipodiakona[2].

Bazyli Martysz ukończył niższą szkołę duchowną w Chełmie, a następnie seminarium duchowne w tym samym mieście. Nie przyjął święceń kapłańskich natychmiast po ukończeniu szkoły, lecz podjął pracę katechety w Suwałkach, a następnie w Łukowie i Sosnowcu. Na kapłana został wyświęcony dopiero po ślubie z Olgą Nowik[2]. Po przyjęciu święceń na własną prośbę podjął służbę duszpasterską w eparchii Aleutów i Alaski; w 1900 wyjechał na Alaskę, gdzie obsługiwał początkowo parafię w Afognak, a następnie w Kodiak[2]. W 1905 ks. Martysz został przeniesiony do parafii w Pensylwanii, zaś w 1906 – do Kanady (prowadził misję w Toronto)[2]. Po powrocie do Polski w 1912 związał się z Sosnowcem; nauczał tam religii prawosławnej.

25 września 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego „w charakterze kapelana prawosławnego w randze IX z przydziałem do Sekcji Religijno-Wyznaniowej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych[3]. W marcu 1920 został mianowany szefem Głównego Urzędu Duszpasterskiego wyznania prawosławnego w Sekcji Wyznań Niekatolickich i Opieki nad Grobami Wojennymi Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W 1922 zweryfikowany został w stopniu protoprezbitera ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W 1927, po kolejnej reorganizacji służby duszpasterstwa wyznań niekatolickich, wyznaczony został na stanowisko szefa Wydziału Wyznania Prawosławnego w Biurze Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[4]. Dwa lata później zajmowane przez niego stanowisko przemianowane zostało na – szef Głównego Urzędu Duszpasterskiego Prawosławnego[5]. Z dniem 31 maja 1934 przeniesiony został w stan spoczynku[6]. Obowiązki naczelnego kapelana wyznania prawosławnego przejął dziekan ksiądz Szymon Fedorońko, zamordowany przez NKWD w Katyniu w 1940.

Był współpracownikiem metropolitów warszawskich Jerzego i Dionizego. Uczestniczył w przygotowaniach do uzyskania autokefalii przez Kościół prawosławny w Polsce. Po przejściu na emeryturę w 1936 powrócił do rodzinnego Teratyna w powiecie hrubieszowskim.

4 maja 1945 został zamordowany przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Zbigniewa Góry „Jacka”[a]. Informację tę podała prawosławna publicystka Ałła Matreńczyk w oparciu o dokument NSZ z Archiwum Państwowego w Lublinie, bez podania dokładnych informacji o samym dokumencie[2]. Prawdopodobnie chodzi o meldunek „Jacka” przejęty przez Sowietów i przetłumaczony na język rosyjski, o następującej treści: „4 maja [19]45 r., o 3.50, wykonano egzekucję na Ukraińcu [ks.] Bazylim Martyszu. Przy okazji przywieziono ziarno na karmę dla koni”[10]. Szereg prawosławnych źródeł, o charakterze żywotów świętych, informuje jedynie o zamordowaniu duchownego i podkreśla brutalność sprawców, nie wskazując, kim dokładnie byli[11][12][13][14].

 
Widok ogólny cmentarza prawosławnego w Teratynie. Dokładne miejsce pochówku Bazylego Martysza nie zostało ustalone

Pierwotnie pochowany na cmentarzu prawosławnym w Teratynie. Jesienią 1968 jego szczątki zostały przewiezione do Warszawy i pochowane na prawosławnym cmentarzu wolskim. Na początku 2003 roku dokonano ekshumacji relikwii świętego i przeniesiono je do prawosławnej cerkwi pw. św. Jana Klimaka w Warszawie.

Życie prywatne

edytuj

Dziećmi Bazylego Martysza byli m.in.:

Sobór Męczenników Chełmskich i Podlaskich

edytuj
 
Relikwie św. Bazylego Martysza w cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie

20 marca 2003 Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego podjął uchwałę o zaliczeniu Bazylego Martysza do Soboru Chełmskich i Podlaskich Męczenników XX w. (św. kapłan-męczennik Bazyli). Uroczystości kanonizacyjne odbyły się w dniach 7–8 czerwca 2003 w Chełmie w grupie męczenników chełmskich i podlaskich[2].

Bazyli Martysz jest m.in. patronem Prawosławnego Ordynariatu WP.

Ordery i odznaczenia

edytuj
  1. Dowódca oddziału, Zbigniewa Góra, w okresie okupacji hitlerowskiej podlegał Leonardowi Zub-Zdanowiczowi[7], w późniejszym okresie związanemu z opozycyjnym wobec AK odłamem NSZ, tzw. NSZ-ONR[8][9] Nie wiadomo, czy kwestie te (w tym dawnej podległości Zub-Zdanowiczowi) miały jakiekolwiek znaczenie w maju 1945 r.

Przypisy

edytuj
  1. W Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 7 czerwca 1934 ukazało się sprostowanie daty urodzenia Bazylego Martysza z 20 lutego 1877 na 21 lutego 1874.
  2. a b c d e f g A. Matreńczyk: Św. Bazyli Martysz – duchowy opiekun prawosławnych żołnierzy. W: red. A. Radziukiewicz: Nieść pokój, kochać ludzi. Arcybiskup generał dywizji Miron (Chodakowski) 1957–2010. Warszawa: Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "SWAT", 2011, s. 27–33. ISBN 978-83-930536-5-0.
  3. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 93 z 25 października 1919 roku, poz. 3545.
  4. Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 842.
  5. Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 411, 901.
  6. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. nr 11 z 07.06.1934
  7. Zbigniew Góra. listawykletych.pl. [dostęp 2023-12-07].
  8. Jan Rylski: Bohater z krwią na rękach. tygodnikprzeglad.pl, 2013-08-12. [dostęp 2023-12-07].
  9. Por. Bohdan Piętka: Brygada świętokrzyska. Hitlerowscy kolaboranci na sztandarach prawicy. tygodnikprzeglad.pl, 2017-10-02. [dostęp 2023-12-07].
  10. Archiwum Państwowe w Lublinie, Narodowe siły Zbrojne Okręg III - Lublin, 35/1074/0/1/12, k. 34. Dokument można obejrzeć on-line w przeglądarce szukajwarchiwach http://www.szukajwarchiwach.pl/35/1074/0#tabJednostki
  11. Nikomu nic złego nie zrobiłem
  12. św. męcz. Bazyli
  13. Święty kapłan-męczennik Bazyli (Martysz)
  14. Patron
  15. Biography for Xenia Grey w bazie IMDb (ang.)
  16. filmpolski.pl: PRZERWANA GRA
  17. Bogusław Kaczyński, Xenia Grey - księżna Chicago, Fundacja Orfeo, Warszawa, 1993, ISBN 83-86041-00-5
  18. filmpolski.pl: WINA IKARA
  19. [1], [2], [3]
  20. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 27.

Bibliografia

edytuj