Bazyli Martysz
Bazyli Aleksandrowicz Martysz, także jako Wasyl Martysz (ur. 21 lutego 1874[1] w Teratynie, zm. 4 maja 1945 tamże) – prawosławny duchowny, protoprezbiter, naczelny kapelan wyznania prawosławnego Wojska Polskiego, święty prawosławny, jeden z męczenników chełmskich i podlaskich.
| święty kapłan męczennik | |
 Protoprezbiter WP Bazyli Martysz | |
| Data i miejsce urodzenia |
21 lutego 1874 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 maja 1945 |
| Czczony przez | |
| Kanonizacja |
7–8 czerwca 2003 |
| Wspomnienie |
pierwsza niedziela czerwca |
| Patron | |
| Szczególne miejsca kultu | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujBył synem Aleksandra Martysza i jego żony Katarzyny zd. Korolczuk. Jego ojciec pracował w Łukowie jako sędzia, następnie zaś przyjął święcenia diakońskie i kapłańskie i został proboszczem parafii w Molczycach[2]. Bazyli był jednym z pięciorga dzieci. W wieku kilkunastu lat wyjechał z ojcem na kilka miesięcy na Alaskę, gdyż Aleksander Martysz pełnił w jednej z miejscowych parafii prawosławnych posługę hipodiakona[2].
Bazyli Martysz ukończył niższą szkołę duchowną w Chełmie, a następnie seminarium duchowne w tym samym mieście. Nie przyjął święceń kapłańskich natychmiast po ukończeniu szkoły, lecz podjął pracę katechety w Suwałkach, a następnie w Łukowie i Sosnowcu. Na kapłana został wyświęcony dopiero po ślubie z Olgą Nowik[2]. Po przyjęciu święceń na własną prośbę podjął służbę duszpasterską w eparchii Aleutów i Alaski; w 1900 wyjechał na Alaskę, gdzie obsługiwał początkowo parafię w Afognak, a następnie w Kodiak[2]. W 1905 ks. Martysz został przeniesiony do parafii w Pensylwanii, zaś w 1906 – do Kanady (prowadził misję w Toronto)[2]. Po powrocie do Polski w 1912 związał się z Sosnowcem; nauczał tam religii prawosławnej.
25 września 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego „w charakterze kapelana prawosławnego w randze IX z przydziałem do Sekcji Religijno-Wyznaniowej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych”[3]. W marcu 1920 został mianowany szefem Głównego Urzędu Duszpasterskiego wyznania prawosławnego w Sekcji Wyznań Niekatolickich i Opieki nad Grobami Wojennymi Ministerstwa Spraw Wojskowych.
W 1922 zweryfikowany został w stopniu protoprezbitera ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W 1927, po kolejnej reorganizacji służby duszpasterstwa wyznań niekatolickich, wyznaczony został na stanowisko szefa Wydziału Wyznania Prawosławnego w Biurze Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[4]. Dwa lata później zajmowane przez niego stanowisko przemianowane zostało na – szef Głównego Urzędu Duszpasterskiego Prawosławnego[5]. Z dniem 31 maja 1934 przeniesiony został w stan spoczynku[6]. Obowiązki naczelnego kapelana wyznania prawosławnego przejął dziekan ksiądz Szymon Fedorońko, zamordowany przez NKWD w Katyniu w 1940.
Był współpracownikiem metropolitów warszawskich Jerzego i Dionizego. Uczestniczył w przygotowaniach do uzyskania autokefalii przez Kościół prawosławny w Polsce. Po przejściu na emeryturę w 1936 powrócił do rodzinnego Teratyna w powiecie hrubieszowskim.
4 maja 1945 został zamordowany przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Zbigniewa Góry „Jacka”[a]. Informację tę podała prawosławna publicystka Ałła Matreńczyk w oparciu o dokument NSZ z Archiwum Państwowego w Lublinie, bez podania dokładnych informacji o samym dokumencie[2]. Prawdopodobnie chodzi o meldunek „Jacka” przejęty przez Sowietów i przetłumaczony na język rosyjski, o następującej treści: „4 maja [19]45 r., o 3.50, wykonano egzekucję na Ukraińcu [ks.] Bazylim Martyszu. Przy okazji przywieziono ziarno na karmę dla koni”[10]. Szereg prawosławnych źródeł, o charakterze żywotów świętych, informuje jedynie o zamordowaniu duchownego i podkreśla brutalność sprawców, nie wskazując, kim dokładnie byli[11][12][13][14].
Pierwotnie pochowany na cmentarzu prawosławnym w Teratynie. Jesienią 1968 jego szczątki zostały przewiezione do Warszawy i pochowane na prawosławnym cmentarzu wolskim. Na początku 2003 roku dokonano ekshumacji relikwii świętego i przeniesiono je do prawosławnej cerkwi pw. św. Jana Klimaka w Warszawie.
Życie prywatne
edytujDziećmi Bazylego Martysza byli m.in.:
- Xenia Grey (Ksenia Martyszówna) – polska śpiewaczka operetkowa i aktorka, popularna w okresie międzywojennym; Szpieg w masce (1933), Die Blume von Hawaii (1953)[15], Przerwana gra (1977)[16]; bohaterka książki Bogusława Kaczyńskiego[17] oraz jedna z bohaterów filmu dokumentalnego Wina Ikara[18].
- Bazyli Martysz (1906–1979) – kapitan wojska polskiego, lekarz weterynarii, absolwent Szkoły Podchorążych Rezerwy, od 1935 w służbie czynnej (3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich), walczył w kampanii wrześniowej aż do bitwy pod Kockiem (2–3 października 1939). Wraz z grupą oficerów i żołnierzy uniknął niewoli niemieckiej, lecz przebijając się na południowy wschód dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w łagrze w rejonie Archangielska. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski znalazł się w Armii Andersa. Walczył pod Monte Cassino. Po wojnie osiadł w Kanadzie. Zmarł w Toronto[19].
Sobór Męczenników Chełmskich i Podlaskich
edytuj
20 marca 2003 Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego podjął uchwałę o zaliczeniu Bazylego Martysza do Soboru Chełmskich i Podlaskich Męczenników XX w. (św. kapłan-męczennik Bazyli). Uroczystości kanonizacyjne odbyły się w dniach 7–8 czerwca 2003 w Chełmie w grupie męczenników chełmskich i podlaskich[2].
Bazyli Martysz jest m.in. patronem Prawosławnego Ordynariatu WP.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[20]
Uwagi
edytuj- ↑ Dowódca oddziału, Zbigniewa Góra, w okresie okupacji hitlerowskiej podlegał Leonardowi Zub-Zdanowiczowi[7], w późniejszym okresie związanemu z opozycyjnym wobec AK odłamem NSZ, tzw. NSZ-ONR[8][9] Nie wiadomo, czy kwestie te (w tym dawnej podległości Zub-Zdanowiczowi) miały jakiekolwiek znaczenie w maju 1945 r.
Przypisy
edytuj- ↑ W Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 7 czerwca 1934 ukazało się sprostowanie daty urodzenia Bazylego Martysza z 20 lutego 1877 na 21 lutego 1874.
- ↑ a b c d e f g A. Matreńczyk: Św. Bazyli Martysz – duchowy opiekun prawosławnych żołnierzy. W: red. A. Radziukiewicz: Nieść pokój, kochać ludzi. Arcybiskup generał dywizji Miron (Chodakowski) 1957–2010. Warszawa: Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "SWAT", 2011, s. 27–33. ISBN 978-83-930536-5-0.
- ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 93 z 25 października 1919 roku, poz. 3545.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 842.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 411, 901.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. nr 11 z 07.06.1934
- ↑ Zbigniew Góra. listawykletych.pl. [dostęp 2023-12-07].
- ↑ Jan Rylski: Bohater z krwią na rękach. tygodnikprzeglad.pl, 2013-08-12. [dostęp 2023-12-07].
- ↑ Por. Bohdan Piętka: Brygada świętokrzyska. Hitlerowscy kolaboranci na sztandarach prawicy. tygodnikprzeglad.pl, 2017-10-02. [dostęp 2023-12-07].
- ↑ Archiwum Państwowe w Lublinie, Narodowe siły Zbrojne Okręg III - Lublin, 35/1074/0/1/12, k. 34. Dokument można obejrzeć on-line w przeglądarce szukajwarchiwach http://www.szukajwarchiwach.pl/35/1074/0#tabJednostki
- ↑ Nikomu nic złego nie zrobiłem
- ↑ św. męcz. Bazyli
- ↑ Święty kapłan-męczennik Bazyli (Martysz)
- ↑ Patron
- ↑ Biography for Xenia Grey w bazie IMDb (ang.)
- ↑ filmpolski.pl: PRZERWANA GRA
- ↑ Bogusław Kaczyński, Xenia Grey - księżna Chicago, Fundacja Orfeo, Warszawa, 1993, ISBN 83-86041-00-5
- ↑ filmpolski.pl: WINA IKARA
- ↑ [1], [2], [3]
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 27.
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 411, 901.
- http://www.prawoslawie.pl/page/9,swiety-meczennik-bazyli-martysz pol.
- http://prawoslawnyordynariat.wp.mil.pl/pl/19.html pol.
- Fotografia: Protoprezbiter Bazyli Martysz błogosławi żołnierzy poświęconą wodą podczas Święta Jordanu (1931)