Chrzan (Armoracia P. Gaertn., B. Meyer & Scherb.) – rodzaj bylin z rodziny kapustowatych do którego należą trzy gatunki[5][6]. Zasięg rodzaju obejmuje południowo-wschodnią Europę, południową Rosję, Syberię i Kazachstan[4]. Chrzan pospolity jest w Polsce uprawiany i rośnie dziko jako zadomowiony antropofit[7], poza tym zawleczony i zdziczały jest także w pozostałej części Europy, w Ameryce Północnej i we wschodniej Azji[4][8][9]. Chrzan pospolity wykorzystywany był dawniej głównie jako roślina lecznicza, a później był i współcześnie jest stosowany głównie jako dodatek do potraw[10].

Chrzan
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

chrzan

Nazwa systematyczna
Armoracia P. Gaertn., B.Meyer & Scherb.
Oek.-Techn. Fl. Wetterau 2: 426. Mai-Jul 1800[3]
Typ nomenklatoryczny

Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey & Scherb.

Synonimy
  • Raphanis Dodoens ex Moench[4]

Morfologia edytuj

 
Kwitnący chrzan pospolity
Pokrój
Rośliny zielne z tęgim korzeniem, nagie, z pędem prosto wzniesionym, rozgałęziającym się w górnej części[9][8].
Łodyga
Gruba, głęboko żebrowana, obła.
Liście
Odziomkowe liście długoogonkowe, pojedyncze, całobrzegie lub tępo ząbkowane. Liście łodygowe w dole pędu ogonkowe, wyżej siedzące, pierzasto wcinane[9][8].
Kwiaty
Zebrane w wielokwiatowe grona i wiechy, czasem baldachowato spłaszczone. Kwiatostany wydłużają się podczas owocowanie. Działki kielicha jajowate do owalnych, rozpostarte lub wzniesione, nagie, nierozszerzone woreczkowato u nasady. Płatki korony białe, wzniesione, dłuższe od kielicha. Mają w górze kształt jajowaty do lancetowatego, ale zawsze są tępe na szczycie, u dołu z krótkim paznokciem. Pręcików sześć, z miodnikami u ich nasady, słabo czterosilne. Zalążnia górna z 8–20 zalążkami, na szczycie z krótką szyjką (do 2 mm) lub bez niej, znamię główkowate[9][8].
Owoce
Podłużne łuszczyny lub łuszczynki jajowate do kulistych[9][8].

Systematyka edytuj

Rodzaj blisko spokrewniony z rodzajem rzepicha (Rorippa)[11].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), a w jej obrębie z plemienia Cardamineae[12].

Wykaz gatunków[4][12]

Zastosowanie edytuj

Korzenie chrzanu pospolitego są używane jako przyprawa, a także jako roślina lecznicza[12]. W medycynie niekonwencjonalnej stosuje się go przy bólach mięśniowych pleców i w pasie, przy przeziębieniach, ranach ropiejących, wrzodach, zapaleniu korzonków nerwowych, zapaleniu uszu[13].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-21].
  4. a b c d Armoracia G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-20].
  5. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. Armoracia. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2016-02-13].
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 36, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c d e Ihsan A. Al-Shehbaz: Armoracia. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-13].
  9. a b c d e Armoracia. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-13].
  10. Bremness Lesley, Wielka Księga ziół, Warszawa: Wiedza i Życie, 1991, s. 49, ISBN 83-85231-24-2.
  11. Andreas Franzke, Katrin Pollmann, Walter Bleeker, Ralf Kohrt and Herbert Hurka. Molecular Systematics of Cardamine and Allied Genera (Brassicaceae): ITS and Non-Coding Chloroplast DNA. „Folia Geobotanica”. 33, 3, s. 225-240, 1998. 
  12. a b c Genus Armoracia G. Gaertn. et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-20].
  13. Jadwiga Górecka, Apteka Natury, Agencja Wydawnicza "Morex", s. 107, ISBN 83-7250-014-2.