Czampa

królestwo Czampa

Czampa, wiet. Chăm Pa – ogólna nazwa państwa lub raczej powiązanych ze sobą państw ludu Czamów, istniejących na obszarze dzisiejszego środkowego i południowego Wietnamu, od przełęczy Ngang (zwanej również Bramą Annamu) po skraj delty Mekongu, między II a XVII w. n.e.

Czampa
ចាម្ប៉ា
II wiek? – 1697
Ustrój polityczny

monarchia

Władca

Po Saktiraidaputih

Narody i grupy etniczne

Czamowie

Język urzędowy

język czamski

Religia dominująca

hinduizm, islam

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, po prawej znajduje się punkt z opisem „Czampa”
14°N 108°E/14,000000 108,000000
Szlaki komunikacyjne w południowo-wschodniej Azji w XII wieku (Czampa, Angkor, Śriwidżaja, Kedir).
Cham Thap w pobliżu Mũi Né

Czampa rozciągała się wzdłuż wybrzeża dzisiejszego środkowego i południowego Wietnamu na długości niemal 1000 km od gór Hoành Sơn(inne języki) na północy do Phan Thiết na południu. Jej struktura polityczna była w dużej mierze zdeterminowana przez uwarunkowania geograficzne: składała się z niedużych enklaw na wąskim pasie między Górami Annamskimi a morzem, oddzielonych od siebie pasmami gór dochodzących do oceanu. Góry stanowiły barierę od strony lądu, morze zaś zapewniało łatwą komunikację wzdłuż wybrzeża. W efekcie osadnictwo i centra władzy politycznej miały charakter "wyspiarski", i rozwijały się równolegle, kooperując i konkurując ze sobą równocześnie[1]. Czampa jako państwo, nie była jednolitą strukturą, lecz federacją mniejszych królestw łączących się w razie potrzeby w tzw. Mandalę – Krąg Królów, formę organizacyjną często spotykaną w historii Azji. Z tego względu dotychczasowa historia Czampy wymaga weryfikacji, a lista dynastii wymieniona poniżej w sekcji "Władcy Czampy", utworzona głównie w oparciu o klasyczną pracę Georges'a Maspero Le Royaume de Champa, powinna być traktowana z dużą rezerwą[2].

Osobny artykuł: Historiografia Czampy.

Geograficznie Czampę dzieli się na pięć odrębnych regionów: Indrapura, Amarawati, Widżaja(inne języki), Kauthara(inne języki), Panduranga(inne języki). Państwo Czamów toczyło ustawiczne walki z sąsiadami: imperium Khmerów na zachodzie i państwem Wietnamczyków Đại Việt na północy. W 1177 roku Dżaja Indrawarman IV podczas morskiej wyprawy złupił stolicę Khmerów Angkor. W odwecie Khmerowie czasowo okupowali Czampę. Za najwybitniejszego władcę Czampy uważa się Che Bong Nga (1360–1390, który w 1371 r. doszedł z wojskiem aż pod Hanoi. W 1472 r. Wietnamczycy zdobyli stolicę Czampy – Widżaja i anektowali kraj. Czamowie utrzymali swą niezależność tylko w Pandurandze(inne języki) (okolica dzisiejszego Phan Rang), zaś całkowicie stracili niezależność w 1697 r. W tym czasie część ludności przeszła na islam. Odrębność administracyjna Czampy w ramach Wietnamu utrzymała się jeszcze do 1832 r. Czampa pozostawała pod silnym wpływem kultury indyjskiej, a główną religią był hinduizm.

Władcy Czampy

edytuj

I Dynastia

  • 192- ? Sri Mara
  • ?
  • ?
  • ok. 270 Fan Xiong
  • ok. 284-336 Fan Yi

II Dynastia

  • 336-349 Fan Wen
  • 349- ? Fan Fo
  • ok. 377 Bhadravarman I
  • ? Gangaraja
  • ? Manorathavarman
  • ok. 420 Wen Ti

III Dynastia

  • ok. 420-Fan
  • ?
  • ok. 510 Devavarman
  • ok. 526/9 Vijayavarman

IV Dynastia

  • ok. 529 ? Rudravarman I
  • ok. 605 Sambuvarman
  • ok. 629 ? Kanharpadharma
  • ? -645 Bhasadharma
  • 645- ? Bhadresvaravarman
  • ?
  • 653- ? Vikrantavarman I
  • ok. 685-ok. 730 Vikrantavarman II
  • ok. 749/58 Rudravarman II

Dynastia z Panduranga

  • ok. 757 : Prithivîndravarman
  • ok. 774 : Satyavarman
  • ok. 793 : Indravarman
  • ok. 801 : Harivarman
  • ok. 820-860 : Vikrantavarman III

Dynastia z Bhrigu

  • ok. 877 : Indravarman II
  • ok. 896-905 : Jayasimhavarman
  • 905-910 : Bhadravarman II
  • 911-po 971 : Indravarman III
  • 989- ? : Vijaya Shrî Harivarman II
  • ok. 989 : Yanpuku Vijaya Shrî

Dynastia Południowa

  • 1041-1059 : Jayasimhavarman II
  • 1059-1060? : Bhadravarman III
  • ok. 1060 : Rudravarman
  • ok. 1081 : Jaya Indravarman IV
  • ? -1086 : Paramabodhisattva
  • 1086-1139 : Jaya Indravarman V
  • 1139-1147 : Jaya Indravarman VI
  • 1147-1163 : Jaya Harivarman VI
  • 1163- ? : Jaya Indravarman VII
  • ? – 1190 : Jaya Indravarman VIII
  • 1226- ? : Jaya Parameshvaravarman IV
  • ? – 1237 : Jaya Indravarman X
  • 1266- ? : Indravarman IX
  • ? – 1307 : Jayasimhavarman IV
  • 1307- ? : Mahendravarman
  • 1342-1360 : Bo-dê
  • 1360-1390 : Che Bong Nga
  • 1441-1446 : Bichai
  • ?
  • 1627 – 1651 Po Rome
  • 1660 – 1692 Po Sot

Dynastia z Po Saktiraidaputih

  • 1695 – 1728 Po Saktiraidaputih
  • 1728 – 1730 Po Ganvuhdaputih
  • 1731 – 1732 Po Thuttirai
  • 1732 – 1735 wakat
  • 1735 – 1763 Po Rattirai
  • 1763 – 1765 Po Tathundamohrai
  • 1765 – 1780 Po Tithuntiraidapaguh
  • 1780 – 1781 Po Tithuntiraidaparang
  • 1781 – 1783 wakat
  • 1783 – 1786 Chei Krei Brei
  • 1786 – 1793 Po Tithundaparang
  • 1793 – 1799 Po Lathundapaguh
  • 1799 – 1822 Po Chong Chan

Zobacz też

edytuj

Historia Wietnamu

Przypisy

edytuj
  1. Taylor 1992 ↓, s. 153-154.
  2. Michael Vickery, "Champa Revised." ARI Working Paper, No. 37, 2005,. ari.nus.edu.sg. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].

Bibliografia

edytuj
  • Keith W. Taylor: The Early Kingdoms. W: Nicholas Tarling: The Cambridge history of Southeast Asia. Cambridge England: Cambridge University Press, 1992, s. 137-183. ISBN 0-521-35505-2. (ang.).